Marszałek szlachty

Patent zaświadczający szlachectwo wystawiony przez marszaka guberni wołyńskiej w 1803 roku
Wikipedia:Weryfikowalność
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji.
Uwagi: gubernskije i powitowyje marszały były urzędami niemającymi nic wspólnego z urzędem marszałka ziemskiego I Rzeczypospolitej.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Marszałek szlachty (ros. предводитель дворянства) – instytucja samorządu szlacheckiego sięgająca czasów I Rzeczypospolitej i trwająca jeszcze w czasach zaborów (zabór rosyjski)[1]. Marszałków dzielono na gubernialnych i powiatowych.

W przypadku marszałków można mówić o dualizmie funkcji, gdyż jako reprezentanci szlachty byli animatorami życia społecznego tej warstwy, ale także pełniąc funkcję reprezentantów rządu, musieli stać się wyrazicielami poleceń zaborcy.

Oficjalnie wytycznymi działania marszałków były postanowienia sejmów szlacheckich i rozporządzenia rządowe.

W czasach zaboru rosyjskiego prawa i obowiązki marszałków zostały zawarte w Zbiorze praw cesarstwa rosyjskiego z 1842 roku:

Marszałkowie gubernialni zostali postawieni w hierarchii urzędniczej zaraz po gubernatorach cywilnych i mieli w obowiązku przewodniczenie sejmikom gubernialnym, stać na czele deputacji wywodowej szlacheckiej itp.

Marszałkowie powiatowi mieli przewodniczyć sejmikom powiatowym, prowadzić księgi genealogiczne, czuwać nad trybem życia osób stanu szlacheckiego, aby nie odbiegał on od przyjętych norm (w praktyce ograniczało się to do wydawania stosownych oświadczeń dla urzędów wojskowych i gubernialnych).

Marszałkowie uczestniczyli także w rozprawach sądowych jeśli ich przedmiotem było niewłaściwe zachowanie urzędnika. Sporządzali spisy ludności, zasiadali w komisjach rządowych np. budowlanej, opieki społecznej, porządku w miastach, rekruckiej i innych. W opiece szlacheckiej rozstrzygali kwestie związane z zarządem dobrami sierocymi i właścicieli zadłużonych oraz wyróżniających się okrucieństwem wobec poddanych.

W sprawach gospodarczych marszałkowie gubernialni kontrolowali wykonywanie powinności ziemskich i powiatowych oraz zbierali składki od szlachty.

Obaj marszałkowie do swej pracy mieli stosowny aparat wspomagający – kancelarie.

W guberniach i powiatach w których utworzono ziemstwa marszałek był z urzędu przewodniczącym zebrania ziemskiego.

Wykazy marszałków szlachty

Marszałkowie gubernialni wileńscy:

Marszałkowie gubernialni kowieńscy:

Marszałkowie powiatowi wileńscy:

Marszałkowie powiatowi lidzcy:

Marszałkowie powiatowi oszmiańscy:

Marszałkowie obwodowi białostoccy[3]:

Marszałkowie gubernialni grodzieńscy[3]:

Marszałkowie gubernialni mińscy[4]:

Marszałkowie gubernialni wołyńscy[5][6]:

Przypisy

  1. ↑ marszałek szlachty, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-01-01].
  2. ↑ Czesław Malewski, Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku, wyd. 1, Warszawa: Instytut Historii PAN, 2016, s. 564, ISBN 978-83-63352-75-2 [dostęp 2024-05-29] (pol.).
  3. ↑ a b Lucjan Szczuka, Marszałkowie szlachty gubernji grodzieńskiej, „Ateneum Wileńskie”, 2 (7-8), 1924, s. 423-429.
  4. ↑ Û.N. Snapkovskij (red.), Minskie gubernatory, vice-gubernatory i gubernskie predvoditeli dvorânstva (1793-1917): biografičeskij spravočnik, Minsk: Belarus', 2016, ISBN 978-985-01-1200-2.
  5. ↑ Tadeusz Epsztein, Ziemianie polscy na Wołyniu w XIX i XX w., „Niepodległość i Pamięć”, 15 (1), 2008, s. 86.
  6. ↑ Zygmunt Luba Radzimiński, Marszałkowie wołyńskiej ziemi przed Unią Lubelską i miana ich spadkobiercy marszałkowie szlachty wołyńskiej w porozbiorowej dobie, Lwów 1916.