Marian Chodacki

Marian Stanisław Chodacki
„Maracz”
Ilustracja
major dyplomowany piechoty major dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia

15 lipca 1898
Nowy Sącz, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

26 czerwca 1975
Nowy Jork, USA

Przebieg służby
Lata służby

1914–1932
1939–1945

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

34 Pułk Piechoty
21 Pułk Piechoty
Sztab Generalny
67 Pułk Piechoty

Stanowiska

attaché wojskowy
dowódca kompanii

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, trzykrotnie) Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi II stopnia Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Krzyż Komandorski Orderu Białej Róży Finlandii Order Krzyża Orła III Klasy (Estonia) Order Lwa Białego III klasy (Czechosłowacja) Komandor Orderu Sławy (Tunezja) Kawaler 1. klasy Orderu Miecza (Szwecja) Krzyż Kawalerski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler I Klasy Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Order Lwa Białego V klasy (Czechosłowacja)
Multimedia w Wikimedia Commons
Ilustracja
Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku
Okres urzędowania

od 1936
do 1939

Poprzednik

Kazimierz Papée

Następca

funkcja zniesiona

Kierownik Samodzielnej Ekspozytury Wywiadowczej „Estezet” Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Nowym Jorku
Okres urzędowania

od 1943
do 1945

Poprzednik

Ludwik Lucjan Sadowski

Dyrektor wykonawczy Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
Okres urzędowania

od 1949
do 1951

Poprzednik

Wacław Jędrzejewicz

Następca

Damian Stanisław Wandycz

Grób Mariana Chodackiego na cmentarzu Powązkowskim

Marian Stanisław Chodacki, ps. „Maracz” (ur. 15 lipca 1898[1] w Nowym Sączu, zm. 26 czerwca 1975[2] w Nowym Jorku) – major dyplomowany piechoty Wojska Polskiego[3][4], polski dyplomata, Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku (1936–1939), dyrektor wykonawczy Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce (1949–1951)[5].

Młodość i służba wojskowa

Syn Juliusza i Marii z Raczyńskich[1]. Ukończył studia prawnicze na Wydziale Prawa UW[6]. W latach 1912–1914 należał do Związku Strzeleckiego[1]. Następnie służył w Legionach i Wojsku Polskim[1]. 1 czerwca 1921 roku pełnił służbę w Najwyższej Komisji Opiniującej, a jego oddziałem macierzystym był 34 pułk piechoty w Białej Podlaskiej[7]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 168. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1922–1924 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie[8]. 31 marca 1924 awansował na kapitana ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 roku i 131. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Z dniem 1 października 1924, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przeniesiony do Oddziału II Sztabu Generalnego w Warszawie. W czasie studiów i pełniąc służbę sztabową pozostawał oficerem nadetatowym 21 pułku piechoty w Warszawie[9][10]. Od 1927 do 1931 był attaché wojskowym w Finlandii i Szwecji[11]. Z dniem 1 listopada 1931 został przydzielony do 67 pułku piechoty w Brodnicy, w którym odbył praktykę dowódczą na stanowisku kompanii strzeleckiej[12][13]. Z dniem 10 grudnia 1932 został przeniesiony do dyspozycji Ministra Spraw Zagranicznych na okres 6 miesięcy[14]. Z dniem 30 czerwca 1933 został przeniesiony do rezerwy z równoczesnym przeniesieniem w rezerwie z 21 do 30 pułku piechoty w Warszawie[15]. Z dniem 12 marca 1939 został awansowany na majora rezerwy ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939[4].

Służba w MSZ i Komisariacie Generalnym RP

W MSZ otrzymał posadę radcy ministerialnego w Departamencie Politycznym. W dniu 24 października 1935 został radcą legacyjnym i pełnił funkcję chargé d’affaires w poselstwie RP w Czechosłowacji[5]. Chodacki cieszył się zaufaniem ministra Józefa Becka, który uważał go za najlepszego polityka spośród oficerów, którzy zostali przeniesieni z Wojska Polskiego do służby zagranicznej[16].

30 grudnia[6][17] 1936 Chodacki objął stanowisko Komisarza Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku, w trakcie pełnienia tej funkcji uzyskał rangę ministra pełnomocnego i posła nadzwyczajnego. Jego zdecydowana postawa doprowadziła do ponownego zjednoczenia skłóconych organizacji polonijnych w Gdańsku. W stosunku do władz Wolnego Miasta polska polityka nie uległa zmianie i nadal była naznaczona ciągłym oporem wobec postępującej nazyfikacji Gdańska. Komisarz często interweniował u władz Gdańska w obronie Polaków, których życie i zdrowie, w tym czasie, było już coraz bardziej zagrożone[18]. W czasie służby Chodackiego na stanowisku Komisarza uległa nasileniu praca wywiadowcza Komisariatu, a pracownicy placówki zbierali liczne informacje o przygotowaniach wojennych w Wolnym Mieście[6]. Jeszcze w sierpniu 1939 Komisarz, zgodnie z przyjętym zwyczajem, wizytował pancernik „Schleswig-Holstein”[19]. 1 września Chodacki wraz z innymi pracownikami Komisariatu został aresztowany przez Niemców. Na skutek protestów, wydalonego już z terytorium Gdańska, Wysokiego Komisarza Ligi Narodów Carla Jakoba Burckhardta, Niemcy 5 września 1939 wywieźli Chodackiego wraz z częścią pracowników Komisariatu na granicę z Litwą i tam wypuścili[6].

II wojna światowa i okres powojenny

W czasie II wojny światowej był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych we Francji i Wielkiej Brytanii[5], później został przeniesiony do konsulatu RP w Nowym Jorku i od 1 września 1943 stał na czele tajnej placówki wywiadu Estezet[2] w randze ministra pełnomocnego. W latach 1944–1945 był jednocześnie polskim oficerem łącznikowym przy amerykańskiej służbie wywiadowczej Office of Strategic Services[5][16][20]. Po wojnie pracował w Nowym Jorku w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce, gdzie w latach 1949–1951 pełnił funkcję dyrektora wykonawczego[2]. Jego grób symboliczny znajduje się na warszawskim cmentarzu Powązkowskim (kwatera J-3-12)[21].

Upamiętnienie

W 2019 ppłk Marian Chodacki został patronem Centrum Kształcenia SWW[22].

Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 491 z 11 marca 2019 Marian Chodacki został pośmiertnie awansowany do stopnia podpułkownika.

Ordery i odznaczenia

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 101.
  2. ↑ a b c Biogram na stronie Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce
  3. ↑ Świętek Ryszard. W służbie polskiego wywiadu w Ameryce Północnej i Południowej 1941–1945. „Przegląd Historyczny”. TOM LXXIX, s. 540, 1988. (pol.). 
  4. ↑ a b Tajny Dziennik Personalny Rezerw Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 3 z 14 lipca 1939 roku, s. 2.
  5. ↑ a b c d Jacek Majchrowski: Kto był kim w drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: BGW, 1994. ISBN 83-7066-569-1.
  6. ↑ a b c d Stanisław Mikos: Działalność Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  7. ↑ Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Dodatek do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 37 z 24 września 1921 roku, s. 118, 579.
  8. ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 185, 423, 1502.
  9. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 103 z 2 października 1924 roku, s. 568.
  10. ↑ Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 9, 174, 366.
  11. ↑ Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 133, 203.
  12. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 327.
  13. ↑ Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 48, 595.
  14. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 436.
  15. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 139.
  16. ↑ a b Mikos, op. cit, powołuje się w tym miejscu na Diariusz i teki Jana Szembeka 1934–1939, t. 1–4, London 1964–1972.
  17. ↑ Majchrowski, op. cit., podaje datę 16 grudnia
  18. ↑ W raportach płynących z Komisariatu do MSZ opisywano napaści na Polaków m.in. w miejscowości Piekło; na polskich uczniów w miejscowości Pszczółki.
  19. ↑ Tak opisywał tę chwilę w swoich wspomnieniach: Była to chyba najcięższa chwila mojego życia, to przejście dwukrotne pod lufami ciężkich dział okrętowych, a potem kieliszek szampana przy akompaniamencie drwiących uśmieszków smarkatych oficerków. cytat w: G. Danielewicz W kręgu Polonii gdańskiej Gdańsk 1996, ISBN 83-85349-83-9, cytowane za: Strona domowa Waldemara Matlana
  20. ↑ Aleksander, op. cit, str. 221 podaje: „W latach 1944–1945 był oficerem łącznikowym przy amerykańskiej służbie wywiadowczej Office of Strategic Service. Prawdopodobnie to wtedy został awansowany do stopnia pułkownika dyplomowanego”; mianowania ponad stopień majora nie potwierdzają inne źródła - późniejsze emigracyjne podają stopień majora dyplomowanego
  21. ↑ Cmentarz Stare Powązki: ZOŚKA PATSCHKÓWNA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-03].
  22. ↑ Dz.Urz.MON 2019 poz. 98. 2019-05-13. [dostęp 2019-05-13]. (pol.).
  23. ↑ a b c d e f g h i j k l Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 101.
  24. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3429 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 9)
  25. ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 1, s. 12, 1939. 
  26. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 58)
  27. ↑ M.P. z 1933 r. nr 212, poz. 238 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  28. ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 103 „za zasługi na polu bezpieczeństwa wojska”.
  29. ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 9, s. 232, 1936. 
  30. ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 1, s. 26, 1935. 
  31. ↑ Zezwolenia na przyjęcie odznaczeń cudzoziemskich„Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej” Nr 4, s. 81, 1937.
  32. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 8 z 4 lipca 1932. wbc.poznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-18)]., s. 336.
  33. ↑ Odznaczenia. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej”. Nr 8, s. 103, 1934. 
  34. ↑ Dziennik Personalny MSWoj. Nr 12/1930, s. 250.
  35. ↑ Dziennik Personalny MSWojsk Nr 8/1931, s. 380.

Bibliografia

  • Tadeusz Aleksander. Marian Chodacki – ostatni Komisarz Generalny RP w Wolnym Mieście Gdańsku. „Rocznik Sądecki”. XLI, 2013. Nowy Sącz: Wydawnictwo „Koliber”. ISSN 0080-3561. 
  • Jan Stanisław Ciechanowski: Wywiad polski w Ameryce Północnej i Południowej w czasie II wojny światowej, Zeszyty Historyczne, t. 12, s. 97–124, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie/Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku, [w:] PDF
  • Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych.
  • Roczniki oficerskie 1923, 1924, 1928 i 1932.

Linki zewnętrzne

Komisarze Generalni Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku