Maksymilian Fajans

Autoportret Maksymiliana Fajansa, 1850
Data i miejsce urodzenia	5 maja 1825 Sieradz
Data i miejsce śmierci	28 lipca 1890 Warszawa
Zawód, zajęcie	litograf, fotograf, rysownik
Multimedia w Wikimedia Commons

Maksymilian Fajans (ur. 5 maja 1825 w Sieradzu, zm. 28 lipca 1890 w Warszawie) – polski litograf, fotograf i rysownik żydowskiego pochodzenia, właściciel zakładu litograficzno-fotograficznego w Warszawie.

Urodził się jako syn sieradzkiego kupca Hermana i Leontyny Kon. Był bratem Maurycego Fajansa.

W latach 1844–1849 uczył się w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie u malarzy: Ksawerego Kaniewskiego, Jana Feliksa Piwarskiego i Rafała Hadziewicza. Był zainteresowany zwłaszcza litografią i chromolitografią, jednak w Warszawie brakowało specjalistów w tych dziedzinach, dlatego w 1850 roku – dzięki finansowemu wsparciu Edwarda Rastawieckiego i Aleksandra Przezdzieckiego – wyjechał do Paryża. Uczył się u Arego Scheffera, Emile'a Lassalle'a i Rosé-Josepha Lemerciera, w którego zakładzie litograficznym praktykował.

Po powrocie do Warszawy w 1853 roku otworzył Zakład Artystyczno-Litograficzny przy ul. Długiej. Pracował na sprowadzonych z Francji urządzeniach, a wśród jego pracowników byli Francuzi. Zakład zajmował się drukowaniem ilustracji do publikacji, druków użytkowych (np. kalendarzy, zaproszeń, dyplomów), druków o charakterze religijnym (np. obrazków z wizerunkami świętych) itp., szybko uzyskując renomę^[1]. W latach 1851–1863 wydał 14 zeszytów Wizerunków polskich według własnych rysunków^[2], w latach 1851–1861 24 zeszyty Wzorów sztuki średniowiecznej według rysunków Ludwika Łepkowskiego, Bolesława Podczaszyńskiego i innych, w 1858 Kwiaty i poezje według własnych rysunków, w 1856 Karola X. Gustawa króla szwedzkiego trofea i sprzęty stołu zdobyte przez Stefana Czarnieckiego w 1656 roku Eustachego Tyszkiewicza, w latach 1875–1883 Album widoków historycznych Polski Napoleona Ordy. Współpracował także m.in. z Samuelem Orgelbrandem.

W 1860 roku Fajans rozpoczął przygotowania do otwarcia atelier fotograficznego. Oficjalna inauguracja miała miejsce 17 maja 1862 roku, o czym pisano w prasie:

Studjując przez długi czas sztukę fotograficzną w najcelniejszych tego rodzaju zakładach za granicą, P. Fajans, jest dziś w stanie odpowiedzieć wszelkim wymaganiom wykształconego już teraz smaku Publiczności, i wysoko posuniętego postępu fotografji; w tym celu zakład swój, zaopatrzył w najdoskonalsze aparata i przystroił w to wszystko, co dotąd w tej sztuce odkrytem zostało[3].

Firma – nosząca odtąd nazwę Zakład Artystyczno-Litograficzny i Fotograficzny – wykonywała przede wszystkim portrety fotograficzne, posługując się powszechną wówczas techniką mokrego kolodionu. Odbitki wykonywał na papierze albuminowym, wprowadzając w tym zakresie własne ulepszenia, widoczne m.in. w niespotykanym, ciemnobrązowym kolorze pozytywów. Specjalnością zakładu były fotografie w dużym formacie. Ponadto Fajans wykonywał zdjęcia w plenerze i reprodukcje dzieł sztuki. W 1868 roku przeniósł zakład do nowego domu własnego przy Krakowskim Przedmieściu. Prowadził go do 1881 roku, następnie przejął go J. Mielnicki, a w 1883 r. firma Leonard i Sp.

Nagradzany m.in. na Międzynarodowej Wystawie Fotograficznej zorganizowanej w 1865 w Berlinie i w 1873 na Wystawie Wiedeńskiej.

Był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy z Pauliną Lindau (1836–1857), a po raz drugi z Miną Gerstenzweig (1841–1933). Z pierwszego małżeństwa miał córkę Paulinę (ur. 1856).

Maksymilian Fajans pochowany jest obok żony Miny na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (sektor 33, rząd 11, numer 14)^[4][5][6]. Nagrobek z 1892 roku jest autorstwa Bolesława Syrewicza.

• Danuta Jackiewicz, Maksymilian Fajans (1825-1890), Warszawa 2014, ISBN 978-83-62020-64-5.
• Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 61-67.

• Portrety rysowane przez Maksymiliana Fajansa (kopie cyfrowe)
• Grafiki i fotografie M. Fajansa w zbiorach Biblioteki Narodowej
• M. Fajans, Wizerunki polskie, Warszawa 1851-1862 (Polona)