MMR – trójskładnikowa szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce. Nazwa szczepionki pochodzi od angielskich nazw tych trzech chorób: measles-mumps-rubella^[a]. Mieszanka zawiera żywe, odzjadliwione wirusy i podawana jest w formie zastrzyku.

Pierwsze dostępne szczepionki przeciw odrze trafiły na rynek w latach 1963–1968, zaś przeciw śwince i różyczce odpowiednio w 1967 i 1969^[1]. W 1971 pracujący dla koncernu Merck zespół pod kierunkiem Maurice Hillemana połączył te trzy szczepionki w jedną, tworząc pierwotną wersję MMR^[1][2]. Pierwotnie do produkcji szczepionki przeciw śwince wykorzystywano szczep Urabe Am9, jednak u jednego na 11-14 tys. pacjentów powodował on zazwyczaj niegroźne aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych^[3]. Dlatego do lat 90. XX wieku zastąpiono go szczepem Jeryl Lynn^[3], wyhodowanym przez Maurice'a Hillemana na bazie posiewu z gardła jego córki i nazwanym jej imieniem.

Obecnie w obrocie znajduje się wiele szczepionek typu MMR wielu producentów, m.in. Priorix produkowana przez GlaxoSmithKline, M-M-RvaxPro i Trimovax (Sanofi Pasteur), Tresivac (SII(inne języki)) i MMR-II, następca oryginalnej szczepionki Hillemana produkowany w zakładach Merck.

Zgodnie z polskim kalendarzem szczepień MMR podaje się obowiązkowo wszystkim dzieciom w 13–14 miesiącu życia^[4]. Pierwsza dawka daje odporność ok. 95–98 procentom zaszczepionych^[5], jednak by dodatkowo zwiększyć szansę immunizacji od 1989 na całym świecie wprowadza się obowiązkowe podanie drugiej, przypominającej dawki(inne języki) szczepionki w 10. roku życia dziecka^[6][7]. W wyniku obu dawek ok. 99 procent zaszczepionej populacji nabiera trwałej odporności^[5]. Poza szczepieniem u dzieci MMR wykorzystuje się także u osób szczególnie narażonych na infekcje mimo wcześniejszych szczepień oraz u pacjentów zarażonych wirusem HIV^[8].

Szczepionka jest dwuskładnikowa. Zawiera fiolkę z proszkiem (0,7 ml) i fiolkę z rozpuszczalnikiem (0,7 ml) do sporządzania roztworu do wstrzykiwań podskórnych.

Fiolka z proszkiem zawiera:

• atenuowany wirus odry, szczep Enders–Edmonston
• atenuowany wirus świnki, szczep Jeryl Lynn
• atenuowany wirus różyczki, szczep Wistar RA 27/3

Ponadto substancje pomocnicze:

• neomycyna
• sorbitol
• hydrolizat żelatyny

Działania niepożądane, rzadko poważne, mogą pochodzić od każdego składnika szczepionki MMR. U 10% dzieci pojawia się gorączka, złe samopoczucie i wysypka po 5–21 dniach od pierwszego szczepienia; u 5% pojawia się przejściowy ból stawów^[9]. Starsze kobiety są częściej zagrożone wystąpieniem u nich bólu stawów, ostrego zapalenia stawów, a nawet (rzadko) przewlekłego zapalenia stawów^[10]. Rzadko występują groźne reakcje anafilaktyczne i anafilaktoidalne pod postacią obrzęku naczynioworuchowego lub skurczu oskrzeli^[11].

Liczba doniesień o zaburzeniach neurologicznych jest bardzo mała, ale istnieją dowody na związek pomiędzy postacią szczepionki MMR zawierającą szczep świnki Urabe i rzadkimi niepożądanymi przypadkami aseptycznego zapalenia opon mózgowych, będącego przejściową, łagodną postacią wirusowego zapalenia opon mózgowych^[10][12]. Państwowa Służba Zdrowia Wielkiej Brytanii wstrzymała stosowanie szczepu świnki Urabe we wczesnych latach 1990., z powodu wirusowego zapalenia opon mózgowych i przeszła na szczep świnki Jeryl Lynn^[13]. Szczep świnki Urabe pozostał w użyciu w pewnej liczbie krajów; MMR ze szczepem świnki Urabe jest o wiele tańsza do wyprodukowania niż ze szczepem Jeryl Lynn, a ponadto szczep o większej skuteczności i o nieco większej liczbie łagodnych efektów ubocznych może mieć wciąż przewagę w zmniejszaniu częstości ogólnych skutków ubocznych^[13]. Ryzyko poważnych zaburzeń neurologicznych po podaniu szczepionki jest znacznie niższe niż ryzyko zapalenia mózgu i encefalopatii w wyniku zakażenia dzikim wirusem odry^[11].

Stosowanie szczepionki nie wpływa na sprawność psychofizyczną i zdolność prowadzenia pojazdów oraz obsługę maszyn^{[potrzebny przypis]}.

Przegląd wyników badań klinicznych z Cochrane Library ujawnił kilka problemów dotyczących jakości badań nad bezpieczeństwem szczepionki MMR. Autorzy przeglądu przedstawili wnioski, że należy przyjąć znormalizowane definicje działań niepożądanych. W streszczeniu analizy wnioskowano: "Projekt oraz sprawozdanie na temat wyników badań nad bezpieczeństwem szczepionki MMR, zarówno przed, jak i po wprowadzeniu na rynek, są w dużej mierze niewystarczające. Dowody na istnienie działań niepożądanych po szczepieniu MMR nie można oddzielić od jej roli w zapobieganiu docelowym chorobom". Nie stwierdzono związku szczepionki z następującymi chorobami: autyzm, astma, białaczka, katar sienny, cukrzyca typu 1, zaburzenia chodu, choroba Crohna, choroby demielinizacyjne, infekcje bakteryjne lub wirusowe^[14].

W Wielkiej Brytanii szczepionka MMR stała się tematem kontrowersji po opublikowaniu w roku 1998 artykułu przez Andrew Wakefielda i współpracowników na temat badań nad dwanaściorgiem dzieci, które miały objawy autyzmu oraz chorób jelit^[15]. W większości przypadków pierwsze objawy zaobserwowano zaraz po podaniu szczepionki MMR. W 1998 roku na konferencji prasowej Wakefield zasugerował, że podanie trzech osobnych dawek szczepionki może być bezpieczniejsze niż podanie jednej dawki. Sugestia nie została jednak poparta artykułem, a w kilku kolejnych recenzowanych badaniach nie wykazano jakiegokolwiek związku między szczepionką a autyzmem^[16]. Przyjmowanie szczepionki w formie trzech osobnych dawek nie zmniejsza ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, a zwiększa prawdopodobieństwo zakażenie się dwoma chorobami, przeciwko którym nie zaszczepiono się od razu. Eksperci do spraw zdrowia skrytykowali medialne doniesienia na temat związku MMR z autyzmem za wywołanie spadku liczby szczepień. W roku 2007 Wakefield był przesłuchiwany przez komisję dyscyplinarną General Medical Council(inne języki) pod zarzutem nieuczciwości - jego badania miały być finansowane przez przemysł występujący przeciwko szczepionce MMR a fakt ten został ukryty przed redaktorami The Lancet.

W roku 2004 większość autorów publikacji w Lancecie (poza Wakefieldem i dwojgiem innych) wycofała interpretację wyników zamieszczoną w oryginalnym artykule^[17], natomiast w styczniu 2010 Lancet wycofał publikację w całości^[18]. W maju 2010 Wakefield i jego były przełożony prof. John Walker-Smith(inne języki) zostali uznani przez General Medical Council za winnych nieuczciwości, nieetycznego postępowania i poddawania dzieci nieuzasadnionym, inwazyjnym badaniom klinicznym. Obaj zostali usunięci z rejestru lekarzy^[19]. Walker-Smith odwołał się od wyroku i marcu 2012 został uznany za niewinnego odnośnie do ww. zarzutów^[20].

W styczniu 2011 British Medical Journal opublikował dwa raporty autorstwa Briana Deera, przedstawiające szczegółowo wyniki dochodzeń autora w sprawie dr. Wakefielda i jego badań nad szczepionką MMR. Opisują one procedury fałszowania danych użytych w oryginalnej pracy. Ujawniają też, w jaki sposób Wakefield zamierzał wzbogacić się na nagłośnieniu tej sprawy, przez udziały w firmach, które miały produkować alternatywne szczepionki i zestawy diagnostyczne^[21][22].

• Margaret F.M.F. Clayton Margaret F.M.F., Chapter 13: Immunizations, [w:] CarolC. Green-Hernandez, Joanne K.J.K. Singleton, Daniel Z.D.Z. Aronzon (red.), Primary Care Pediatrics, Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins, 2001, s. 161–175, ISBN 978-0-7817-2008-3 [dostęp 2015-04-25]  (ang.).
• Maurice R.M.R. Hilleman Maurice R.M.R., The Development of Live Attenuated Mumps Virus Vaccine in Historic Perspective and Its Role in the Evolution of Combined Measles-Mumps-Rubella, [w:] StanleyS. Plotkin (red.), History of Vaccine Development, Springer Science & Business Media, 11 maja 2011, s. 207–214, ISBN 978-1-4419-1339-5  (ang.).
• Paul A.P.A. Offit Paul A.P.A., Vaccinated: One Man's Quest to Defeat the World's Deadliest Diseases, Washington, DC: Smithsonian Books, 2007, s. 254, ISBN 978-0-06-122796-7, OCLC 191245549  (ang.).
• MarekM. Posobkiewicz MarekM., Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 30 października 2014 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2015, „Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia”, 72, Warszawa: Wydział Wydawnictw i Poligrafii Gospodarstwa Pomocniczego Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, 31 października 2014, ISSN 0551-2727 [dostęp 2023-11-11] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13]  (pol.).
• ThaisT. Sukuma ThaisT. i inni, Paramyxoviruses, [w:] StephenS. Tyring, Angela YenA.Y. Moore, OmarO. Lupi (red.), Mucocutaneous Manifestations of Viral Diseases: An Illustrated Guide to Diagnosis and Management, wyd. 2, London: Informa Healthcare, 29 marca 2010, s. 353–367, ISBN 978-1-4200-7313-3  (ang.).
• David W.D.W. Kimberlin David W.D.W., Anne A.A.A. Gershon Anne A.A.A., Vaccines for Viral Diseases with Significant Nervous System Manifestations, [w:] W. MichaelW.M. Scheld, Richard J.R.J. Whitley, Christina M.Ch.M. Marra (red.), Infections of the Central Nervous System, wyd. 3, Lippincott Williams & Wilkins, 2004, s. 879–890, ISBN 978-0-7817-4327-3  (ang.).
• AndrzejA. Zieliński AndrzejA., PrzemkoP. Kwinta PrzemkoP., KatarzynaK. Szamotulska KatarzynaK., Brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy szczepieniem przeciwko odrze, śwince i różyczce a występowaniem autyzmu u dzieci, „Medycyna Praktyczna: Pediatria”, 3, Warszawa 2000, ISSN 1507-2134 .

• Trust and regret – guardians of our decisions. What can go wrong? (dlaczego ludzie nie ufają naukowcom w sprawie MMR); Uta Frith (autorka książki „Autyzm: wyjaśnienie tajemnicy”), FrithMind-blog, 8 lutego 2015