Ten artykuł dotyczy opowiadań. Zobacz też: inne znaczenia tego terminu.

Księga dżungli

The Jungle Book

Okładka pierwszego wydania Księgi Dżungli. Ilustracje John Lockwood Kipling (ojciec Rudyarda Kiplnga).
Autor	Rudyard Kipling
Typ utworu	powieść alegoryczna
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Wielka Brytania
Język	angielski
Data wydania	1893–1894
poprzednia brak następna Druga księga dżungli
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Księga dżungli (ang. The Jungle Book) – zbiór opowiadań autorstwa angielskiego pisarza i noblisty Rudyarda Kiplinga, tworzącego w nurcie wiktorianizmu. Opowiadania wchodzące w skład zbioru dotyczą Indii i ich folkloru oraz indyjskich dżungli. Autor, urodzony w Indiach, zdobył niezbędną wiedzę poprzez obserwacje, badania oraz dzięki zasłyszanym opowieściom, jednakże opowiadania powstały, gdy mieszkał on w Vermoncie. Ukazały się one w latach 1893 i 1894.

„Księga dżungli” składa się z siedmiu opowiadań (rozdziałów). Opowiadania te są przeplatane pieśniami^[1].

• Bracia Mowgliego,
• Łowy węża Kaa,
• Tygrys! Tygrys!,
• Biała foka,
• Rikki-Tikki-Tavi,
• Toomai, druh słoni,
• Słudzy Jej Królewskiej Mości

Trzy pierwsze z siedmiu opowiadań „Księgi dżungli” (Bracia Mowgliego, Łowy węża Kaa i Tygrys, tygrys !) opowiadają o losach Mowgliego, chłopca wychowanego przez wilki. Został on odbity tygrysowi, Shere Khanowi, i przyjęty do wilczej gromady. Nauczył się języka zwierząt i praw dżungli. Opiekują się nim przybrani wilczy rodzice oraz pantera Bagheera, która już na początku złożyła za niego okup w postaci byka. Jego nauczycielem jest Baloo, niedźwiedź. Mowgli dorasta wśród przyjaciół, ale liczy się z tym, że kiedyś będzie musiał rozprawić się z kulawym tygrysem, który nie daruje mu, że został ocalony przez wilki. Po latach tygrysiej „propagandy” młodsze wilki okazują Mowgliemu mniej sympatii, aż w końcu, gdy przyjazny mu wilk Akela przestaje być przywódcą stada, Mowgli zostaje zmuszony do odejścia do ludzkiej wsi. Po tym jednak, gdy udaje mu się zabić prześladowcę – tygrysa Shere Khana – zabobonni wieśniacy sprawiają, że Mowgli musi wrócić do dżungli.

Na motywach powieści oparto kilka filmów, m.in. produkcje Walta Disneya Księga dżungli i Księga dżungli 2, a także aktorskie filmy z 1994 i 2016. Na 2018 rok planowana była kolejna ekranizacja tym razem w dystrybucji Warner Bros w reżyserii Andy’ego Serkisa.

• Mowgli – główny bohater powieści, syn drwala, który go porzucił i/lub został zabity przez mieszkańców dżungli. Wychowany przez wilki, które pokochał i traktował jak swoją własną rodzinę. Dżungla również uwielbiała Mowgliego traktując go jak wilka. Jego jedynym wrogiem pozostał Shere Khan. W miarę jednak jak Mowgli dorastał młodsze wilki zaczęły coraz bardziej ulegać wpływowi tygrysa. Kiedy większość wilków opowiedziała się przeciwko chłopcu, sprawiło mu to potworny ból. W końcu musiał wrócić między ludzi, choć wcześniej – przy pomocy Akeli, Bagheery i przede wszystkim ognia, którego bały się wszystkie zwierzęta udało mu się zdobyć przewagę nad wrogimi mu wilkami i Shere Khanem upokarzając je. Chłopak źle czuł się wśród ludzi. Nawykły do życia na swobodzie nie chciał nosić opaski na biodrach ani spać w łóżku. Nie umiał też bawić się z rówieśnikami, nie rozumiał sensu pracy w polu, nie znał wartości pieniędzy. Przyzwyczajony do równości zwierząt w dżungli nie rozumiał także różnic kastowych traktując wszystkich – bogatych i biednych – jednakowo. Pracował jako pasterz bydła wiejskiego i polubił to zajęcie choć nie znał języka udomowionych zwierząt i nie mógł z nimi porozmawiać jak ze zwierzętami w dżungli. Mowgli jest przykładem postaci odrzuconej tylko dlatego, że jest inna, odmienna. Ludzie również go przeganiają od siebie, uznając za czarownika, wilkołaka.

  

• Bagheera – czarna pantera, przyjaciółka Mowgliego i w praktyce jego nauczycielka życia. Podobnie jak Shere Khan wzbudzała strach w dżungli, jednak w przeciwieństwie do niego również respekt i szacunek. Posiadała niezwykłą siłę. Wychowała się w niewoli u ludzi, w królewskim zwierzyńcu w Udajpurze, zdołała jednak zbiec. To dzięki niej Mowgli został przyjęty do wilczej gromady, gdyż Bagheera złożyła za niego okup w postaci świeżo zabitego byka (z tego też powodu Mowgli nie mógł zjadać bydła). W oryginale Bagheera była płci męskiej^[2].
• Baloo – niedźwiedź pełniący w utworze głównie rolę humorystyczną. W istocie jest mądrym nauczycielem Praw Dżungli i języków zwierząt. Uczy wilcze szczenięta. Jest jedynym zwierzęciem któremu wolno głosować w Wilczym Wiecu Gromady a które nie jest wilkiem. Żywi się korzonkami, miodem i orzechami. Oddaje głos by Mowgli mógł zamieszkać z wilkami (ojciec i matka nie mogą głosować). Bardzo często bił Mowgliego gdy ten nie przykładał się do nauki przez co często go do siebie zrażał. W rzeczywistości kochał go bardziej niż siebie samego.

  

• Shere Khan – główny antagonista powieści, tygrys bengalski, odwieczny wróg Mowgliego, usiłował dorwać go gdy był jeszcze niemowlęciem, chłopiec został jednak uratowany przez wilki. Później regularnie nastawiał wilki przeciwko Mowgliemu. W końcu na Wilczym Wiecu został przez niego upokorzony, jednak i tak w wyniku jego intryg chłopiec musiał wrócić do ludzi. Później wciąż usiłował dopaść chłopaka w wiosce. Ostatecznie zginął stratowany przez byki Mowgliego a jego skóra została rozpostarta na skale narady. Był typem okrutnika który znęcał się nad słabszymi i nie przestrzegał żadnych praw.

  

• Akela – Naczelnik gromady wilków, zawsze był przyjacielem Mowgliego. Z tego powodu wilkom bardzo zależało na zdetronizowaniu go. Żeby do tego doszło Akeli musiało nie powieść się polowanie. Oszukany przez pobratymców w końcu nie zdołał upolować kozła, przez co zyskał miano Zdechłego wilka i zgodnie z odwieczną zasadą dżungli powinien zginąć zamordowany przez swoich byłych podwładnych. Mowgli go jednak uratował. Później wspólnie doprowadzili do śmierci Shere Khana.

  

• Kaa – pyton, jeden z przyjaciół Mowgliego. Pomagał Bagheerze i Baloo w uratowaniu chłopca porwanego przez Bandar-Log, był ich największym postrachem i jedyną rzeczą jakiej się bał. Hipnotyzował swoje ofiary, po pokonaniu Bandar-Logu hipnotyzując małpy niechcący zahipnotyzował też Bagheerę i Baloo, którzy zginęliby gdyby nie Mowgli.

• 

  Bandar-Log – znienawidzone przez resztę dżungli plemię małp. Żyjące w kompletnej anarchii, chaosie i bezprawiu, nie uznające Praw Dżungli, znęcające się nad innymi zwierzętami, nie szanujące nawet członków własnego plemienia. Swoją główną siedzibą uczyniły zniszczone miasteczko na skraju dżungli. Stale nosiły się z ustanowieniem własnych praw i hierarchii, jednak były zbyt mało inteligentne by to uczynić. Porwały Mowgliego twierdząc że są mu bliskie poprzez ich fizyczne podobieństwo. Twierdziły, że zostanie ich naczelnikiem. Bały się tylko Kaa.
• Ojciec Wilk – przybrany ojciec Mowgliego – wilk.
• Matka Wilczyca (Raksha) – przybrana matka Mowgliego. W młodości bardzo agresywna i niebezpieczna. Nie bała się postawić Shere Khanowi, który próbował odebrać jej syna.
• Szary Brat – przybrany brat Mowgliego, zawsze był jego przyjacielem. Kontaktował się z chłopcem gdy ten był już w wiosce. Wraz z nim i Akelą zabił Shere Khana.
• Tabaqui – szakal, przyjaciel i szpieg Shere Khana. Chytry i sprytny, podsuwa tygrysowi różne pomysły. Choruje na wściekliznę przez co często wpada w furię i wówczas boi się go cała dżungla. Zostaje zabity przez Szarego Brata.
• Messua – kobieta, która po przybyciu Mowgliego do osady staje się jego przybraną (?) matką. Żona najbogatszego mieszkańca wioski. 10 lat wcześniej straciła syna – Nathoo, którego usiłował zabić (lub zabił) Shere Khan. W powieści ostatecznie nie zostaje wyjaśnione czy tym synem był Mowgli. Jej postać w ludzkiej osadzie jest analogiczna do postaci Akeli i rodziny Mowgliego w wilczej gromadzie. Po tym jak Mowgli zostaje przepędzony przez ludzi ona jako jedyna pozostaje po jego stronie. Mowgli stwierdza wręcz że tylko dzięki niej nie wypuścił obławy wilków na ludzi.
• Buldeo – starszy strzelec, pierwszy myśliwy w swojej wiosce (a przynajmniej sam tak twierdzi być może wyolbrzymiając swoje zasługi). W gruncie rzeczy dosyć tchórzliwy megaloman obdarzony niezwykłą wyobraźnią i lubiący wymyślać niestworzone historie o swoich przygodach. Widząc że Mowgli zabił Shere Khana który od dawna był poszukiwany przez ludzi za zabijanie bydła i za jego głowę wyznaczono dużą nagrodę usiłuje odebrać od niego jego zwłoki, jednak zostaje odpędzony przez Akelę. To on jest głównym winowajcą tego że Mowgli został wypędzony z wioski, przedstawiając mieszkańcom Mowgliego jako wilkołaka-czarownika.

  

• Rama – przywódca bawołów których pasterzem był Mowgli. Mowgli wraz z Akelą i Szarym Bratem posłużył się Ramą i jego stadem by zabić Shere Khana. Mowgli wpuścił tygrysa w zasadzkę powodując jego śmierć pod kopytami bawołów.
• Chil – ścierwnik, zauważył Mowgliego porwanego przez Bandar-Log i chcąc mu pomóc zaalarmował o ich miejscu pobytu Bagheerze, Baloo i Kaa.
• Hathi – słoń, w powieści zostaje wspomniany dwukrotnie, gdy nas skutek wielkiej bitwy Bagheery, Baloo i Kaa z Bandar-Logiem zaczyna bić na alarm, Baloo wspomina też o nim, że pomógł mu nauczyć Mowgliego Mowy Węży.

Bardzo ważne dla powieści są prawa dżungli które są surowe, rygorystyczne ale również sprawiedliwe. Kipling ukazał w ten sposób społeczeństwo zwierząt niemal jako utopię w opozycji do społeczeństwa ludzi, zarazem nie idealizując mieszkańców dżungli. Prawa dżungli mówią m.in. o tym żeby polować tylko z potrzeby, nigdy dla przyjemności lub że walczyć o zdobycz lub miejsca do polowania wolno tylko jeden na jednego. Zarazem leży w nich własne dobrze pojęty interes: nie wolno zabijać ludzi gdyż zabicie człowieka ściąga na dżunglę zemstę ludzi wyposażonych w broń.

„Księga dżungli” opowiada również o Białej Foce poszukującej wyspy na której nie ma zagrażających foce ludzi, ichneumonie Rikki-Tikki-Tavim, który w obronie ludzkiej rodziny, która go przygarnęła, stoczył bohaterską walkę z kobrami królewskimi, a także o Słoniu Kala Nag i Toomaim, który ze względu na przyjaźń z nim dostąpił zaszczytu obejrzenia tańca dzikich słoni. W powieści znajdują się przygody, losy Mowgliego, który podczas pobytu w dżungli nauczył się sprawiedliwości i szacunku dla zwierząt.

• Księga puszczy, Druga księga puszczy, przeł. Józef Czekalski, 1902; pierwszy polski przekład.
• Księga dżungli, Druga księga dżungli^[3], przeł. Teodor Mianowski, wydawnictwo E. Wende, Warszawa 1903.
• Księga dżungli, Druga księga dżungli, przeł. Franciszek Mirandola, Wydawnictwo Polskie, Lwów-Poznań 1922 (tom I); wielokrotnie wznawiany. Przekład dostępny online w serwisie Wolne Lektury jako e-book i audiobook.
• Księga dżungli, Druga księga dżungli, przeł. Józef Birkenmajer; Wydawnictwo Polskie R. Wegner 1931 (tom I); najczęściej wznawiany polski przekład, ceniony za bogactwo języka.
• Księga dżungli, przeł. Andrzej Polkowski, ilustracje Józef Wilkoń, Media Rodzina 2010 ISBN 978-83-7278-376-9

• Księga dżungli w serwisie Wolne Lektury
• Polskie wydania powieści w bibliotece Polona