|
Kozibród wielki (Tragopogon dubius Scop.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.
Zasięg geograficzny
Jest szeroko rozprzestrzeniony na kuli ziemskiej. Występuje na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą)[4]. Do Ameryki Północnej został sprowadzony wraz z żywnością i roślinami ozdobnymi na przełomie XIX i XX wieku przez osadników europejskich. Obecnie jest tam szeroko rozprzestrzeniony. W wielu regionach na pastwiskach wypiera rodzimą roślinność i staje się gatunkiem inwazyjnym[5]. W Polsce jest średnio pospolity[6]. Najczęściej występuje w południowej części niżu, ku północy po Mazowsze i Pomorze. Często jest zawlekany[7].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina o prostej, sztywnej i wzniesionej łodydze, osiągająca wysokość 30–80 cm[7]. Po uszkodzeniu wydziela sok mleczny. Pod ziemią posiada gruby korzeń[5].
- Liście
- Równowąskie, na końcach nagle zwężone. Górne swoją szeroką nasadą obejmują łodygę[7].
- Kwiaty
- Jasnożółte, zebrane w pojedyncze koszyczki. Listków okrywy w koszyczku jest 8–12 w jednym szeregu i są dłuższe od kwiatów. Charakterystyczną cechą są szypuły koszyczków; są wybitnie maczugowato zgrubiałe i puste w środku[7][6]. W jednym koszyczku znajduje się od 20 do 120 kwiatów.
- Owoc
- Wrzecionowata, brzeżna i krótkokolczata niełupka z puchem kielichowym. Posiada dzióbek nieco tylko od niej krótszy[7].
- Gatunki podobne
- W Polsce jest kilka bardzo podobnych gatunków kozibrodów[7]. Kozibród wielki najłatwiej odróżnić od nich po dwóch charakterystycznych cechach: ma wyraźnie rozdętą szypułę koszyczków oraz listki okrywy (w liczbie zazwyczaj 10–12) dłuższe od kwiatów[5].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- W Polsce jest rośliną dwuletnią, hemikryptofitem. Kwitnie od maja do lipca[6]. Jego kwiaty w czasie dnia podążają za słońcem. W języku angielskim ma nazwę western salsify, dobrze oddającą tę jego cechę; słowo salsify oznacza bowiem „podążający za słońcem”. Na noc kwiaty zamykają się. Jest zapylany przez owady, nasiona roznoszone są przez wiatr. Po wytworzeniu nasion roślina obumiera. W Ameryce Północnej w zależności od warunków klimatycznych i siedliskowych czas życia rośliny wynosi od jednego (rzadko) do czterech lat. Nasiona wytwarzane w zewnętrznych, brzeżnych partiach koszyczka są większe i ciemniejsze, nasiona powstające w środkowej części koszyczka są mniejsze i jaśniejsze. Kiełkuje 94% nasion. Z większych nasion zewnętrznych wyrastają większe siewki. Do kiełkowania nasion i wzrostu siewek nie jest konieczne światło. Dzięki dość dużej ilości materiałów zapasowych zgromadzonych w liścieniach siewka może przez dość długi czas rozwijać się w miejscu zacienionym przez inne rośliny. Rośnie wówczas szybko, wytwarzając wysoki pęd co daje jej szansę wygrać konkurencję o światło. Podczas sezonu wegetacyjnego roślina rozwija duży system korzeniowy i gromadzi materiały zapasowe zarówno w korzeniu, jak i w przyziemnej rozecie liściowej[5].
- Na jednym pędzie roślina tworzy jeden duży koszyczek, ale może z jednego korzenia wytworzyć wiele pędów (do 14). Średnia ilość nasion w koszyczku wynosi 90[5].
- Siedlisko
- Występuje na suchych przydrożach, na siedliskach ruderalnych, nasypach kolejowych i drogowych, w murawach[6]. Jest gatunkiem w dużym stopniu związanym z człowiekiem, często spotykany jest na siedliskach wtórnych, zmienionych w wyniku działalności człowieka. Występuje na różnego typu glebach; zarówno na piaszczystych, jak i gliniastych[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Onopordetalia[8].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 12[6].
- Zmienność
- Tworzy mieszańce z kozibrodem łąkowym (Tragopogon pratense)[6].
Znaczenie
- W średniowiecznej Europie Północnej korzenie i młode pędy kozibrodów były spożywane przez ludzi (zwłaszcza w okresie głodu)[5]
- Kozibród wielki jest pożywieniem wielu zwierząt. W stanie Oregon w USA jest najważniejszym roślinnym pokarmem ptaka o nazwie borowiak złotobrewy (Dendragapus obscurus). Liście i kwitnące pędy nadziemne są spożywane przez niektóre ssaki, a gryzoń goffer równinny (Geomys bursarius) zjada jego korzenie. Inne większe ssaki tylko sporadycznie skubią pędy kozibrodu[5].
Galeria obrazkowa
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2015-08-15].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-01-10].
- ↑ a b c d e f g h Western Salsify by Jane Mangold, MSU Extension Invasive Plant Specialist, and Allison Lansverk, Research Assistant. [dostęp 2015-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-03)].
- ↑ a b c d e f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d e f Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce
- ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4
Identyfikatory zewnętrzne ( takson): Information related to Kozibród wielki |
.jpg)
.JPG)
