Wnętrze - widok w kierunku przoduWnętrze - widok w kierunku tyłuPulpit motorniczego
Konstal 13N – typ tramwaju wytwarzanego w latach 1959–1969 przez zakłady Konstal w Chorzowie. 13N to pierwszy polski tramwaj szybkobieżny. Wyprodukowano 836 egzemplarzy[3].
Geneza
Po zakończeniu II wojny światowej tabor polskich systemów tramwajowych wymagał odbudowy i modernizacji. W związku z tym w krótkim czasie uruchomiono produkcję tramwajów typu N i 4N, jednak były to tramwaje wolnobieżne, traktowane jedynie jako połowiczne rozwiązanie problemu. W 1948 r. Związek Przedsiębiorstw Komunikacyjnych rozpoczął prace związane ze stworzeniem koncepcji polskiego tramwaju szybkobieżnego. Miał on powstać w oparciu o używane tramwaje typu PCC ze Szwecji. Ten pomysł nie doczekał się jednak realizacji[4].
W 1955 r. MPK Warszawa zakupiło w czechosłowackich zakładach Tatra Smíchov dwa tramwaje typu Tatra T1 w celu skopiowania niektórych rozwiązań konstrukcyjnych[5]. Opracowano projekt tramwajów 11N dla Warszawy, który miał mieć aparaturę elektryczną z rozruchem automatycznym i 12N, który miał być jego uproszczoną wersją dla pozostałych miast w Polsce. Skonstruowanie prototypów było niemożliwe, ponieważ polski przemysł nie był w stanie wyprodukować w tym czasie nowoczesnej aparatury, a Tatra Smíchov nie wyraziła zgody na sprzedaż aparatury tramwajów T1[3][6].
W 1957 r. zakupiono w belgijskiej firmie ACEC 25 kompletów aparatury elektrycznej, a następnie z uwzględnieniem jej parametrów stworzono projekt tramwaju 13N[5][3].
W porównaniu z Tatrą T1 zastosowano inny rodzaj aparatury elektrycznej, pantograf nożycowy zamiast pałąkowego, zmieniono wygląd zderzaków i kasety kierunkowej. Najbardziej widoczną różnicą jest brak czerwonej, pięcioramiennej gwiazdy ponad kasetą.
13N to silnikowy wagon tramwajowy wywodzący się konstrukcyjnie od Tatry T1, która z kolei była oparta na amerykańskiej koncepcji PCC. Jest to więc jednokierunkowy, jednoczłonowy, czteroosiowy tramwaj z dwoma dwuosiowymi wózkami i podłogą na jednym poziomie. Wózki napędzane są czterema silnikami prądu stałego typu LTa-220, przy czym na każdą oś przypada jeden silnik[4]. Po prawej stronie nadwozia umieszczono troje czteroczęściowych drzwi harmonijkowych. Pierwotnie pierwsze i drugie drzwi służyły jako wyjściowe, a trzecie jako wejściowe.
Wewnątrz umieszczono tapicerowane siedzenia w układzie 1+1. Zimą przedział pasażerski ogrzewany jest ciepłym powietrzem wydzielanym przez silniki oraz rezystory rozruchowe, latem ogrzane powietrze kierowane jest na zewnątrz tramwaju. Oświetlenie przedziału pasażerskiego zasilane jest bezpośrednio z sieci trakcyjnej. W egzemplarzach prototypowych wnętrze oświetlały kinkiety, a w seryjnych szeregowo połączone plafoniery pracujące pod napięciem 127 V DC. Obwody niskonapięciowe zasila przetwornica wirowa napięciem 40 V DC[4].
Tramwaje 13N początkowo wyposażone były w nożycowe odbieraki prądu, które z czasem zastąpiono odbierakami OTK-1, oraz w wyposażenie elektryczne ACEC. Od 1964 r. zamiast rozrusznika bębnowego ACEC zaczęto montować polski odpowiednik typu GBT-374 produkcji Woltanu[3]. Motorniczy kieruje tramwajem za pomocą trzech pedałów nożnych – lewy jest czuwakiem, środkowy pełni funkcję hamulca, a prawy nastawnika jazdy. Na obu czołach tramwaju zamontowano gniazda sterowania wielokrotnego. Na przednim czele zlokalizowano jeden okrągły reflektor[4].
Wersje
Oprócz podstawowej wersji 13N wyprodukowano także 3 składy 13NS+13NSD z rozrządem stycznikowym, przy czym wagony 13NSD były doczepami czynnymi, pozbawionymi stanowiska motorniczego.
Wersją rozwojową miały być modele 14N i 14ND, ale powstały tylko prototypy przebudowane następnie na 13NS i 13NSD.
Wykonano także prototypowy tramwaj przegubowy 15N[9] – od wozu 102Na odróżniała go m.in. konstrukcja przegubu (brezentowa tkanina) i nastawnik (w formie kierownicy).
Tramwaje 13N przeznaczone były dla Warszawy, ale 4 sztuki przebudowane na stycznikowe, identyczne z 13NS (jakkolwiek nigdy tego oznaczenia nie nosiły) otrzymał także GOP. Wozy prototypowe były testowane w Warszawie i Katowicach, tam jeździły także składy 14N+14ND i przegubowy 15N.
13N na przestrzeni lat poddawane były różnym modernizacjom. W Chorzowie do dziś pracuje jeden wóz techniczny przebudowany ze śląskiego 13NS, a Poznań posiadał w latach 1998–2011 jeden egzemplarz muzealny #115 wymieniony z Warszawą na wagon 102Na. Wagon poznański został w marcu 2008 odstawiony ze względu na zły stan techniczny, a w 2010 przekazany Szkole Aspirantów PSP jako treningowy[11].
W nocy z 31.12.2012 na 1.01.2013, na okolicznościowej linii 13N, oficjalnie zakończono eksploatację tramwajów typu 13N w Warszawie[12].
Wagony te były trzecim typem wózkowym w Warszawie (po wagonach wrocławskich typu Maximum firmy Falkenried oraz wagonach Tatra T1) dostarczonych po wojnie,
Tramwaje w początkowym okresie były nazywane trumnami ze względu na swoją smukłość wynikającą z wózkowej konstrukcji, całkowicie je odróżniające od wagonów ostojnicowych,
W 1994 zmodernizowano wagony 821 i 818 na typ 13Nmod. Wagonowi 821 zamontowano dwa reflektory a 818 zamieniono w doczepę czynną, na miejscu przodu zamontowano tył innego rozbitego wagonu przeznaczonego do kasacji. W składzie zamontowano drzwi odstawiane na zewnątrz, wymieniono też elektronikę. Skład 821+818 przez swój nietypowy wygląd nazywany jest „żabą”.
Tym modelem tramwaju na warszawskiej linii 18 kieruje bohater serialu Miodowe lata, motorniczy Karol Krawczyk.
W filmie animowanym Tytus, Romek i A’Tomek wśród złodziei marzeń profesor T’Alent przerobił wagon 13N nr 711 na wszechkosmiczny pojazd dla głównych bohaterów. Oryginalny 13N #711 został przyjęty na stan Tramwajów Warszawskich 7 grudnia 1968 i skreślony 12 lutego 1993. Wagony „sąsiedzkie”, tj. 710 i 712, pozostawały w eksploatacji kolejno do 1999 i 2011 roku.
5 stycznia 2013 ostatni raz można było się przejechać tramwajem typu 13N w ruchu liniowym. Od tego dnia tramwaje te można spotkać tylko podczas różnych imprez kulturalnych w Warszawie.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
