Kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim

Kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim
kolegium jezuitów
Państwo

 I Rzeczpospolita

Miejscowość

Kamieniec Podolski

Data założenia

1614

Data zamknięcia

1773

Położenie na mapie Polski w 1771 r.
Mapa konturowa Polski w 1771 r., na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim”
Ziemia48°40′39,3″N 26°34′20,1″E/48,677583 26,572250

Kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim – placówka jezuicka prowadzona w Kamieńcu Podolskim w latach 1614–1672, 1700–1773. Należała do diecezji kamienieckiej, woj. podolskiego, pow. kamienieckiego.

Oficjalnie jezuici w Kamieńcu Podolskim pracowali już od 1608 roku w związku z powstaniem tam stacji misyjnej, jednak kolegium założono sześć lat później. Należało ono do prowincji polskiej, a od 1756 r. do prowincji małopolskiej[1]. Kolegium wstrzymało działalność w 1672 r., gdy miasto zostało zajęte przez Turków. Wznowiło działalność w rok po podpisaniu pokoju karłowickiego w 1699[2]. Placówka funkcjonowała do 1773 r., gdy ogłoszono kasatę zakonu jezuitów. W 1793 r. w wyniku II rozbioru Polski, Kamieniec Podolski wraz z kompleksem kolegialnym trafił pod panowanie rosyjskie. Na początku XIX w. gmachy pojezuickie przejęte przez władze rosyjskie zaczęły popadać w ruinę[3]. Obecnie jedyną budowlą zawierającą elementy kompleksu jezuickiego jest budynek z 1835 r., składający się z fragmentów murów budynków jezuickich, a znajduje się na ul. Kowalskiej 6.

Geneza

Plan sprowadzenia jezuitów do Kamieńca Podolskiego powstał już w 1588 roku z inicjatyw biskupa Stanisława Gomolińskiego i fundacji Mikołaja i Hieronima Jazłowieckich. Sprowadzenie jezuitów do pogranicznego miasta miało zapobiec szerzeniu się tam arianizmu. Ostatecznie fundacja nie doczekała się realizacji, jednak jezuici dalej zabiegali o osiedlenie się w mieście[4]. Do tych starań nakłaniał zakonników fakt, że Kamieniec był znaczącym ośrodkiem miejskim i stolicą biskupią. Miasto było zamieszkiwane przez mieszankę narodowości i religii, składającą się głównie z Polaków katolików, prawosławnych Rusinów, kupców ormiańskich i żydowskich. Dodatkowo miasto stało się ośrodkiem propagandy wyznaniowej ewangelików, prowadzonej przede wszystkim przez kalwińskich pedagogów. Ważnym czynnikiem były przebiegające przez okolice Kamieńca szlaki komunikacyjne z Węgier, Mołdawii, Wołoszczyzny, Ukrainy i Krymu.

Jezuitów do Kamieńca sprowadził w 1608 r. ówczesny biskup kamieniecki Jan Andrzej Próchnicki, chcąc pozyskać dla miasta wykształconych zakonników, misjonarzy i edukatorów. Podniosłoby statut diecezji kamienieckiej, która była najbiedniejszą ze wszystkich w I Rzeczypospolitej. Planował rozszerzenie faktycznych wpływów Kościoła na tereny przygraniczne, co skutkowałoby zwiększeniem poziomu kształcenia w tym rejonie. Plany te zyskały poparcie miejscowych magnatów oraz szlachty. Pierwszymi zakonnikami, którzy zawitali do Kamieńca, byli oo. Stanisław Radzimski i Stanisław Machociusz. Początkowo mieszkali u biskupa, a od 1609 r. w wybudowanym domu misyjnym[5]. O skuteczności jezuitów na polu ewangelizacji i edukacji oraz o wsparciu możnych z regionu świadczy otwarcie w drewnianym budynku w 1610 r. pierwszej szkoły, która składała się z trzech najniższych klas (gramatycznych) oraz kursu kazuistyki dla duchowieństwa świeckiego, prowadzonego przez o. Jana Secemskiego[6]. Wysyłano również pierwszych zakonników na misje. W latach 1612–1613 jezuici wybudowali (nieistniejący dziś) murowany kościół pw. św. Stanisława Biskupa i św. Stanisława Kostki. Zarówno szkoła, kościół i dom misyjny ucierpiały w pożarze miasta z 15 maja 1616 roku[7]. Dzięki pomocy finansowej hetmana Stanisława Żółkiewskiego szybko odbudowano szkołę, gmachy jezuickie i dach kościoła[8].

Litografia przedstawiająca widok na Kamieniec Podolski z 1672 roku. Kompleks budynków jezuitów oznaczono literą M

Historia kolegium

Pierwszy okres działalności

W 1614 roku decyzją ówczesnego generała TJ – Claudia Acquavivy – stacja misyjna została przekształcona w kolegium, stając się najdalej wysuniętą na południowy wschód placówką zakonną na terenie Rzeczypospolitej. Placówka liczyła sobie wówczas 9 księży jezuitów. Budynek kolegium przylegał ścianą do pałacu biskupiego i kamienic kapitulnych. Wraz ze szkołą i kościołem, kompleks jezuicki stał naprzeciw katedry pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W 1614 r. utworzono klasę poetyki (humanoria), a w 1621 r. retoryki[9][10]. Finansowanie pochodziło z majątków nadawanych przez miejscową szlachtę. Były to m.in. Niżbork, Kapuścinów i Mieszkowce (podarowane przez Agnieszkę z Kężelowickich Stanisławską), oraz Ormiany i Ormianki (podarowane przez sędziego ziemskiego w Kamieńcu, Michała Radeckiego), w 1620 roku. Oprócz edukacji, jezuici zajmowali się pracą duszpasterską. Działali jako kaznodzieje przy katedrze i jako kapelani więzienni i wojskowi, obsługiwali też miejscowe szpitale. Dzięki zgromadzanym środkom mogli dokonywać wykupu więźniów i jeńców tatarskich i tureckich z jasyru. Szeroko zakrojona działalność misyjna jezuitów z Kamieńca budziła podziw wśród braci w innych prowincjach[11]. W 1632 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła w podzięce za zwycięstwo pod Chocimiem, była ona jednak bardzo powolna. Spowodowane było to ciągłym brakiem funduszy, najazdami tatarskimi (1626–1628, 1633), tureckimi (1633–1634) czy kozackimi (1623, 1652). Budowa potem została wznowiona i trwała w latach 1643–1648 i od 1665 r., do 1672 r., gdy została przerwana z powodu zdobycia miasta przez Turków.

Okres okupacji tureckiej

Francuska mapa Kamieńca Podolskiego w czasie okupacji tureckiej z 1691 r. Kolegium jezuickie zostało oznaczone nr. 5

Od roku 1672 sprawującym funkcję rektora kolegium w Kamieńcu Podolskim był o. Jerzy Szornel. Rektor, obawiając się nadejścia Turków wysłał srebro i kosztowności kościelne do Lwowa i Lublina, natomiast sam wraz z czterema księżmi (Szymonem Połaniewiczem, Wawrzyńcem Piechońskim, Mikołajem Jerzykowiczem, Stanisławem Langiewiczem) i dwoma braćmi zakonnymi pozostał w mieście[12][13]. Mieli oni czynny udział w obronie Kamieńca. Po zajęciu miasta przez Turków dostali w przydział uszkodzony kościół św. Katarzyny. O. Szornel mieszkał wówczas w wynajętej izbie, ponieważ kolegium zostało zamienione na stajnie i koszary janczarów. Mury kościoła zostały rozebrane i przeznaczone na budowę mostu pomiędzy fortecą z zamkiem górnym.

Wznowienie działalności

22 września 1699 r. Turcy opuścili Kamieniec, a zastąpiło ich wojsko polskie pod dowództwem Marcina Kątskiego. Kilka tygodni wcześniej Szornel przybył do miasta i zaczął przygotowywać odbudowę kolegium. Proces ten był długotrwały, ponieważ wpierw odrestaurowano gmach kolegium i urządzono w nim tymczasową kaplicę. Dopiero około 1733 r. zaczęto odgruzowywać fundamenty kościoła rozebranego przez Turków, w celu wzniesienia na nich nowej świątyni[14]. Jednakże budowa kościoła postępowała – podobnie jak przed okupacją – powoli i z przerwami. Nie została ukończona z powodu kasaty zakonu w 1773 roku. Stary kościół z 1613 r. był wykorzystywany jako magazyn na zboże dla wojska.

W 1700 r. otworzono szkołę gramatyczną, w której uczył o. Jędrzej Grabowski. Mimo niewielkiej liczby uczniów, rok później otworzono humaniora. Dzięki sprzedaży kamienic jezuickich, pożyczkom i darowiznom od szlachty, zdołano wyposażyć szkołę, co przyciągnęło nowych uczniów. Wznowiono również misje na tereny Ukrainy, Wołynia i Mołdawii[15]. W 1704 r., dzięki połączonym wysiłkom i wsparciu szlachty i mieszczan, wznowiona została działalność studenckiej kongregacji mariańskiej. W 1742 r. zaczęto budowę nowego gmachu szkolnego, w którym został umieszczony konwikt szlachecki, utworzony w 1756 r. W 1771 r. otworzony został kurs teologii moralnej[16].

Losy po kasacie

Pierwszych dni listopada 1773 roku sufragan kamieniecki Jan Ignacy Dłuski ogłosił jezuitom kamienieckim brewe Klemensa XIV[1]. KEN zajęła gmach kolegium, które przekształcono w szkołę powiatową. Szkoła była zarządzaną przez ojców teatynów przybyłych ze Lwowa, którzy szybko przekazali ją w zarząd Akademii Krakowskiej. Po zaborze, Rosjanie umieścili w budynkach pojezuickich koszary i cały kompleks zaczął popadać w ruinę. Większość zrujnowanych budynków kolegium, stary i nowy kościół zostały ostatecznie rozebrane w 1833 r., a na ich miejscu powstało Rosyjskie Gimnazjum Gubernialne[17].

Działalność misyjna

Jezuici kamienieccy prowadzili szeroko pojęte działania misyjne. Przez cały okres swojej aktywności kolegium w Kamieńcu przeprowadziło kilkaset misji, sprawowało opiekę nad stacjami misyjnymi i zapewniało stały dopływ zakonników do kontynuowania działań misyjnych organizowanych przez inne kolegia. Podczas misji życie straciło co najmniej kilkanaścioro jezuitów, co w kręgach duchownych było uznawane za chwalebną śmierć męczeńską.

Kolegium podlegała stała misja w Tarnopolu, ufundowana przez kanclerza Jana Zamoyskiego. Stacje misyjne obstawiane przez jezuitów z Kamieńca były czynne zarówno w pierwszym, jak i drugim okresie działania kolegium[2][18][19][20]:

  • Bar (stacja misyjna 1613–1632, rezydencja 1632–1646, kolegium 1646–1666, stacja misyjna 1701–1732, rezydencja 1732–1749 i kolegium 1749–177);
  • Jassy (od 1646 r., później podlegała kolegium we Lwowie do zamknięcia w 1772 r.);
  • Kitajgród (1707–1730, misja była przeznaczona dla mieszkających tam Niemców);
  • Kopyczyńce (1623–1672, 1730–1773, stacja ściśle powiązana z majątkiem w Niżborku. Misjonarze często pełnili funkcję prokuratorów Niżborka);
  • Krzywcze (1706–1708);
  • Kutnary (od 1650 r., po 1708 r. przyjeżdżali tam księża z Jass, które to podlegały Lwowowi. Stacja działa do 1772 r.)
  • Liczkowce (1712–1773, księża administrowali tam parafią pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, kierowali bursą muzyczną i utrzymywali Bractwo Opatrzności Bożej);
  • Ormiany (1738–1765);
  • Supruńkowce (1751–1754, 1766–1767);
  • Szarogród (1638–1747, potem w latach 1747–1773 podlegała kolegium w Barze);
  • Uszyca (1706–1710);
  • Winnica (1611–1619, następnie w latach 1619–1648 rezydencja, w latach 1657–1719 ponownie stacja misyjna i znów rezydencja w latach 1719–1773).

Cykle misji wędrownych organizowanych corocznie przez kolegium były szczególnie ważnym elementem działalności jezuitów. Wielkie połacie ziem, rozproszone wsie z ludnością, której pobożność była mocno podupadła. Miejscami szerzyły się nauki kalwińskie i protestanckie. Działalność ewangelizującą kierowano również do okolicznej szlachty i załogi kamienieckiej twierdzy. Misje wędrowne odbywały się na terenach m.in. Mołdawii, Podola, Pokucia, Ukrainy i Wołoszczyzny.

Odbywały się również misje zależne od kolegium w Kamieńcu Podolskim[21], tj.:

  • misja mołdawska (m.in. Jassy i Kutnary);
  • misje konstantynopolskie;
  • misje krymskie;
  • misje tureckie.

Instytucje związane z kolegium

Apteka domowa

Z nielicznych przekazów wiadomo o istnieniu apteki domowej, funkcjonującej przy kolegium jezuickim. Została ona otwarta po odzyskaniu Kamieńca przez Polskę, około 1703 r. i była ona jedyną taką instytucją w mieście[22]. Status ten straciła w 1767 r., gdy były jezuita, z wykształcenia aptekarz, Paweł Leńkiewicz, korzystając z otrzymanego królewskiego przywileju, otworzył własną, publiczną aptekę. Mimo tego jezuici korzystali ze swojej aż do kasaty[16]. W latach 1704–1754 prawdopodobnie działała pod zarządem świeckiego farmaceuty.

Aptekarzami i farmaceutami byli m.in.[20]:

  • Eliasz Seydel 1703–1704;
  • Ignacy Deymel 1754–1755;
  • Ksawery Pinkowski 1756–1757;
  • Karol Budyński 1757–1759;
  • Paweł Leńkiewicz 1759–1767;
  • Krystian Berghlender 1767–1768;
  • Józef Czatowski 1768–1770;
  • Andrzej Mokrowski 1772–1773.

Biblioteka przy kolegium

Biblioteka znajdowała się przy kolegium jezuickim i była największym księgozbiorem w Kamieńcu Podolski. Za jej założyciela i organizatora można uznać Jana Andrzeja Próchnickiego, biskupa kamienieckiego. W 1616 r. podczas pożaru spaliły się książki w pokojach, jednak biblioteka ocalała[20]. W okresie wojen kozackich zbiory biblioteczne wywieziono do Ostroga – wróciły one do Kamieńca w 1721 r.. Większość z kilkuset woluminowego zbioru została rozproszona podczas tureckiej okupacji miasta – część trafiła do Konstantynopola, gdzie były przedmiotem handlu, natomiast część powróciła z jezuitami po 1700 r. Zasób biblioteki nie był zbyt duży, jak na inne polskie kolegia[23]. Według inwentarza pokasacyjnego z 1773 r.[24] biblioteka zawierała około 660 woluminów w językach polskim, łacińskim, greckim, niemieckim, francuskim oraz staro-cerkiewno-słowiańskim zgrupowanych w następujących zbiorach:

  • książki religijne (ascetici) – 30 pozycji;
  • homiletyka (conciontores) – 107 pozycji;
  • kontrowersje (controversiae) – 41 pozycji;
  • filozofia – 29 pozycji;
  • historia Kościoła – 53 pozycji;
  • historia świecka – 34 pozycji;
  • inne – 41 pozycji;
  • komentarze do Pisma św. – 20 pozycji;
  • literatura retoryczna – 102 pozycji;
  • matematyka – 8 pozycji;
  • niesklasyfikowane książki w j. francuskim, niemieckim, greckim – 72 pozycji;
  • teksty polityczne – 27 pozycji;
  • prawo kanoniczne i świeckie – 15 pozycji;
  • teologia dogmatyczna – 37 pozycji;
  • teologia moralna – 33 pozycji[25].

Autorami literatury świeckiej byli różni antyczni pisarze i poeci, m.in. filozofowie i literaci greccy jak Arystoteles, Platon, Hezjod, Arystofanes oraz literaci łacińscy tj. Cyceron, Horacy, Owidiusz, Wergiliusz, Gelliusz, Tacyt i inni.

Bursa muzyczna

W 1624 r. założono przy kolegium bursę dla ubogich, która z biegiem czasu przekształciła się w szkołę (bursę) muzyczną. Sama bursa działała do 1773 roku, z przerwą na okupację turecką, gdy uległa poważnym zniszczeniom. Została reaktywowana w 1706 r. przez o. rektora Twardochlebowicza. W latach 1711–1713 i 1735–1773 funkcjonowała pod nadzorem prefekta. Tak opisywano budynek w inwentarzach pokasacyjnych:

[...] W tyle kolegium jest pomieszkanie drewniane gontami pobite, murem w około opasane, do którego wchodząc przez furtkę, są drzwi lipowe z klamką i zaraz wprost kuchenka. W prawej zaś ręce izba dosyć obszerna z piecem, powałą drewnianą i oknami popsutemi, przez którą izbę przechód jest do drugiej, która podobnież opatrzona drzwiami, piecem i oknami. Po lewej zaś ręce jest izba obszerniejsza od tamtych dwóch, z oknami trzema, piecem i stołem. W boku jest komórka na schowanie, w sieniach zaś okno jedne i schody na górkę, z tejże izby wychodząc, widzieć się daje. Toż dopiero na boku tegoż pomieszkania po prawej stronie jest izdebka maleńka z sionkami, piecem i oknami dwoma, a zaraz przy tej w boku ściany stajenka mocno spustoszona. [...][26]

Według tego samego spisu bursa ta była w posiadaniu niewielkiej liczby instrumentów: 3 par skrzypiec, basetli, kwartwioli, altówki, oboju, fagotu, waltorni i 2 trąb[27].

Rektorzy kolegium

Pierwszym lokalnym przełożonym jezuitów w Kamieńcu był o. Justus Rab w latach 1608–1609[20], a następnie Stanislaw Rudnicki, pełniący funkcję superiora w latach 1609–1610, następnie obejmując funkcję rektora. W całym okresie obecności jezuitów w Kamieńcu Podolskim funkcje rektora pełnili:

Lp. Imię i nazwisko Data przyjęcia funkcji Data złożenia funkcji Uwagi
1. Stanisław Rudnicki 1610 1619 [1]
2. Jan Visnensis 1619 1622 [1]
3. Jan Szczemski 1622 1624 [20]
4. Jan Kolenkowicz 1627 1631 [1]
5. Tomasz Elżanowski 1631 1633 [1]
6. Adam Pobiedziński 1633 1638 [1]
7. Jan Kadłubowski 1638 1641 [1]
8. Tomasz Janczyński 1641 1645 [1]
9. Maciej Tomaszewski 1645 1648 [1]
10. Baltazar Łuszkowski kwiecień 1648 4 września 1651 [1]
11. Jerzy Lahodowski 1651 1 lipca 1655 [1]
12. Jan Zuchowicz 1655 27 października 1657 [1]
13. Jakób Smogorzewski 1657 1662 [1]
14. Jakób Zaremba 1662 1668 [1]
15. Wojciech Żerowski 1668 21 lutego 1672 [1]
16. Jerzy Szornel[28] 1672 2 stycznia 1702 Przez okres tureckiej okupacji zawiadywał dobrami

kolegium[13], a od 1699 do 1702 pełnił funkcję superiora[1].

17. Adam Frykacz 1702 16 listopada 1704 [1]
18. Franciszek Twardochlebowicz 16 listopada 1704 1714 [1]
19. Maciej Kiernożycki 1714 1721 [1]
20. Stanisław Gronowski 1721 1724 [20]
21. Andrzej Zakrzewski 1724 1728 Wicerektor w latach 1724–1725[20].
22. Maciej Kiernożycki (ponownie) 1728 4 marca 1729 [20]
23. Marcin Luder 1729 1732 [1]
24. Felicyan Szałowski 1732 1736 [1]
25. Kasper Niziołyński 1736 16 czerwca 1737 [1]
26. Tomasz Temberski 1737 1741 [1]
27. Łukasz Lasocki 1741 1744 [1]
28. Antoni Jakubowski 1744 1748 [1]
29. Feliks Rzuchowski 1748 1752 [1]
30. Feliks Ubysz 1752 1755 [1]
31. Jan Gutkowski 1755 1758 [1]
32. Faustyn Grodzicki 1758 1762 [1]
33. Adam Stadnicki 1762 1767 [1]
34. Kajetan Zabielski 1767 1771 [1]
35. Jan Dobraczyński 1771 1773 [1]

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 998.
  2. ↑ a b A. Wnuk, Okopy Świętej Trójcy, Kamieniec Podolski i jezuita ojciec Jerzy Szornel z Popkowic, „Głos Ziemi Urzędowskiej”, 2016, s. 45.
  3. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 999.
  4. ↑ A. Zagórski, Życie religijne na Podolu w epoce wczesnonowożytnej, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” nr. 6, 2004, s. 105.
  5. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s 966.
  6. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s 967.
  7. ↑ A. Mariani, Inventoria rerum musicalium domum Societas Iesu in Polonia et Lituania tempore suppressioni, „Fontes Musicæ in Polonia”, seria A, vol. IV, Warszawa 2020, s. 47.
  8. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 974.
  9. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 969.
  10. ↑ E. Kula, Organizacja i funkcjonowanie szkoły podwydziałowej w Kamieńcu Podolskim w czasach Komisji Edukacji Narodowej, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, T. XXV, 2016, s. 622.
  11. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s 970.
  12. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 982.
  13. ↑ a b A. Wnuk, Okopy Świętej Trójcy, Kamieniec Podolski i jezuita ojciec Jerzy Szornel z Popkowic, „Głos Ziemi Urzędowskiej”, 2016, s. 46.
  14. ↑ J. Kopczyński, Kamieniec Podolski, w: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Jakubowski, M. Sas, F. Walczyn, Warszawa 2016, s. 84–86.
  15. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 989.
  16. ↑ a b S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 991.
  17. ↑ J. Kopczyński, Kamieniec Podolski, w: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Jakubowski, M. Sas, F. Walczyn, Warszawa 2016, s. 79–80.
  18. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 968–979, 991.
  19. ↑ A. Zagórski, Życie religijne na Podolu w epoce wczesnonowożytnej, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” nr. 6, 2004, s. 108.
  20. ↑ a b c d e f g h Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, opr. L. Grzebień przy współpracy zespołu jezuitów, Kraków 1996, dostęp online: https://jezuici.krakow.pl/cgi-bin/rjbo?b=enc&n=2643&q=0, (data dostępu: 2022-02-09)
  21. ↑ S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905, s. 994.
  22. ↑ R. Mazur-Król, Miasto trzech nacji. Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kraków 2008, s. 396–397.
  23. ↑ Grzebień L., Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Lublin 1975, s. 175.
  24. ↑ Protokół delegacji biskupa kamienieckiego przejmującego kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim po kasacie zakonu, Biblioteka Narodowa w Warszawie, rps 6939 III, k. 36–39, dostęp online: https://polona.pl/item/protokol-delegacji-biskupa-kamienieckiego-przejmujacego-kolegium-jezuitow-w-kamiencu,ODE5MzUyMjU/3/#info:metadata, (data dostępu: 2022-02-09)
  25. ↑ E. Różycki, Z dziejów kultury książki w Kamieńcu Podolskim w XVI – XVIII w., „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi’, z. 18, 1997, s. 73.
  26. ↑ A. Mariani, Inventoria rerum musicalium domum Societas Iesu in Polonia et Lituania tempore suppressioni, „Fontes Musicæ in Polonia”, seria A, vol. IV, Warszawa 2020, s. 48–49.
  27. ↑ A. Mariani, Inventoria rerum musicalium domum Societas Iesu in Polonia et Lituania tempore suppressioni, „Fontes Musicæ in Polonia”, seria A, vol. IV, Warszawa 2020, s. 49.
  28. ↑ Grzebień L., Szornel (Šornel, Schornel, Szornell) Jerzy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 68/4, Warszawa – Kraków 2013.

Bibliografia

  • Bania Z., Wiraszka M., Kamieniec Podolski miasto – legenda. Zarys dziejów urbanistyki i architektury od czasów najdawniejszych do współczesności, Warszawa 2001.
  • Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, opr. L. Grzebień przy współpracy zespołu jezuitów, Kraków 1996, dostęp online: https://jezuici.krakow.pl/Bibl/enc.htm, (data dostępu: 2022-02-09).
  • Gębarowicz M., Jan Andrzej Próchnicki (1553–1633). Mecenas i bibliofil. Szkic z dziejów kultury w epoce kontrreformacji, Kraków 1980.
  • Grzebień L., Misyjna działalność jezuitów z Kolegium W Kamieńcu Podolskim, w: Pasterz i twierdzа. Księga jubileuszowa dedykowana księdzu biskupowi Janowi Olszańskiemu ordynariuszowi diecezji w Kamieńcu Podolskim, red. J. Wołczański, Kraków – Kamieniec Podolski 2001.
  • Grzebień L., Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Lublin 1975.
  • Grzebień L., Szornel (Šornel, Schornel, Szornell) Jerzy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 68/4, Warszawa – Kraków 2013.
  • Kopczyński J., Kamieniec Podolski, w: Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Jakubowski, M. Sas, F. Walczyn, Warszawa 2016, s. 74–91.
  • Kula E., Organizacja i funkcjonowanie szkoły podwydziałowej w Kamieńcu Podolskim w czasach Komisji Edukacji Narodowej, „PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, T. XXV, 2016, s. 621–633.
  • Mariani A., Inventoria rerum musicalium domum Societas Iesu in Polonia et Lituania tempore suppressioni, „Fontes Musicæ in Polonia”, seria A, vol. IV, Warszawa 2020.
  • Mazur-Król R., Miasto trzech nacji. Studia z dziejów Kamieńca Podolskiego w XVIII wieku, Kraków 2008.
  • Pelczar R., Jezuici w Kamieńcu Podolskim (1608–1773), w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, t. I, red. F. Kiryk, Kraków 2000, s. 193–213.
  • Pelczar R., Losy szkół jezuickich z terenu przedrozbiorowego województwa ruskiego po kasacie zakonu Towarzystwa Jezusowego w 1773 r., „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika”, T. 27, nr 1, 2018, s. 339–354.
  • Protokół delegacji biskupa kamienieckiego przejmującego kolegium jezuitów w Kamieńcu Podolskim po kasacie zakonu, Biblioteka Narodowa w Warszawie, rps 6939 III, k. 36–39, dostęp online: https://polona.pl/item/protokol-delegacji-biskupa-kamienieckiego-przejmujacego-kolegium-jezuitow-w-kamiencu,ODE5MzUyMjU/3/#info:metadata, (data dostępu: 2022-02-09)
  • Różycki E., Z dziejów kultury książki w Kamieńcu Podolskim w XVI-XVIII w., „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi’, z. 18, 1997, s. 71–83.
  • Sroczyńska J., Jezuickie kościoły w Kamieńcu Podolskim – brakujący element „katolickiej fasady” miasta, w: II Międzynarodowa Konferencja Architektura Bez Granic: Rola architektury sakralnej w kształtowaniu tradycji i krajobrazu kulturowego, Lublin 2006.
  • Sroczyńska J., Nieznane dzieje budowy klasztoru i kościoła zakonu jezuitów w Kamieńcu Podolskim, w: Kamieniec Podolski. Studia z dziejów miasta i regionu, red. F. Kiryk, Kraków 2005, s. 240–316.
  • Wnuk A., Okopy Świętej Trójcy, Kamieniec Podolski i jezuita ojciec Jerzy Szornel z Popkowic, „Głos Ziemi Urzędowskiej”, 2016, s. 45–47.
  • Zagórski A., Życie religijne na Podolu w epoce wczesnonowożytnej, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” nr. 6, 2004, s. 97–116.
  • Załęski S., Jezuici w Polsce, t. IV Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, cz. II Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III 1588–1608, Kraków 1905.

Linki zewnętrzne