Jukka karolińska[4], juka karolińska, krępla karolińska, krępla włóknista, juka włóknista, szpilecznica włóknista[5] (Yucca filamentosa L.) – gatunek zimozielonej rośliny z rodziny szparagowatych. Pochodzi z południowo-wschodnich stanów USA, rozprzestrzeniła się także w innych rejonach USA[6]. Jest uprawiana w wielu krajach świata jako roślina ozdobna.
W swoim naturalnym środowiskuKwiatostanKwiatLiście
Zasięg występowania
Naturalny zasięg występowania juki karolińskiej to środkowe, wschodnie i południowe regiony Stanów Zjednoczonych (Michigan i Nowy Jork po Teksas i Florydę). Zasiedla tam świetliste lasy, nieużytki i przydroża. W warunkach klimatycznych Europy jest hodowana jako roślina ozdobna w ogrodach[7]. Jest jednym z najbardziej mrozoodpornych i najmniej wymagających gatunków juk, dzięki czemu zdecydowanie nadaje się do hodowli w Polsce na powietrzu[8].
Łodygi brak lub występuje krótka (do 30 cm wysokości), drewniejąca i ukryta wśród liści. Liście są nieco mięsiste, elastyczne, odwrotnie lancetowate, wyraźnie zwężone na szczycie i ostro zakończone, na brzegach nitkowato rozwłóknione, koloru zielonego lub niebieskozielonego od woskowego nalotu. Osiągają długość ok. 50–75 cm i szerokość 2,5–5 cm[7].
Zebrane w kwiatostan wyrastający latem ze środka dorosłej rozety, silny, drewniejący pęd o wysokości 100–180 cm, z czego co najmniej połowa przypada na kwiatostan. Kwiaty są liczne, zwieszone, dzwonkowate, koloru białego lub kremowobiałego, niekiedy zielono nabiegłe. Okwiat ma formę kulistą. Listki jajowate, na szczycie lekko zaostrzone, o długości 40–60 mm i szerokości 20–30 mm[7].
Torebki o długości 40–60 mm, wyprostowane, suche i pękające[7].
Biologia
Kwitnie na przełomie lipca i sierpnia[5]. W warunkach naturalnych roślinę cechuje specyficzny sposób zapylania, z udziałem molika Tegeticula yuccasella. Samica tego owada zeskrobuje pyłek z pręcików jednej rośliny i przenosi go na drugą, gdzie wwierca pokładełko w znamię słupka, składa w każdym jedno jajo, a następnie zatyka otwór pyłkiem. Gąsienice żywią się zalążkami, jednak część z nich pozostaje i rozwija się w nasiona[9].
Zastosowanie
Cała roślina wraz z korzeniami wykorzystywana jest w lecznictwie. Pozyskuje się z niej frakcję saponinową, zawierającą ok. 1,2% saponin, z których najważniejsze to sarsapogenina i tigogenina. Po izolacji składniki te są produktem do syntezy kortykosteroidów i hormonów płciowych[5]. Od niedawna wyciągi z jukki używane są także do leczenia zapaleń stawów, przebiegających z ich zesztywnieniem i obrzękami[10]. W przemyśle wykorzystuje się włókno pozyskane z liści, przerabiane następnie na grube tkaniny i wyroby powroźnicze[11].
Uprawa
Wymagania
Gatunek preferuje słoneczne stanowiska i lekkie, niezbyt żyzne, piaszczysto-próchnicze podłoże, o niewielkiej wilgotności oraz odczynie alkalicznym. Ginie natomiast na glebach ciężkich, gliniastych i często zalewanych[12].
Rozmnażanie
Po przekwitnięciu wokół rośliny pojawiają się młode rozetki, które osiągają dojrzałość i zdolność do kwitnienia w ciągu kilku lat. Nowe sadzonki można także uzyskać przez fragmentację korzenia lub z nasion[12]. Jednak w warunkach klimatycznych innych, niż naturalne, owoce, a tym samym nasiona nie wykształcają się[5].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 155.
↑ abcdW. Buchwald, K. Chmal-Jagiełło i inni. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Warszawa, PWN, 2000.
