Jelenia Góra

Jelenia Góra
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Jelenia Góra
Data otwarcia	1866
Poprzednie nazwy	Hirschberg Hbf
Dane techniczne
Liczba peronów	4
Kasy
Linie kolejowe
274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec 283 Jelenia Góra – Żagań 308 Kamienna Góra – Jelenia Góra 311 Jelenia Góra – Jakuszyce
Położenie na mapie Jeleniej Góry Jelenia Góra
Położenie na mapie Polski Jelenia Góra
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jelenia Góra
50°54′10″N 15°45′22″E/50,902778 15,756111
Multimedia w Wikimedia Commons

Jelenia Góra – węzłowa stacja kolejowa w Jeleniej Górze, w województwie dolnośląskim, w Polsce^[1]. Według klasyfikacji PKP ma kategorię dworca regionalnego^[2].

Stacja Jelenia Góra została ulokowana blisko 2 km w kierunku wschodnim od ścisłego centrum miasta^[3].

Budynek dworca powstał w roku 1866, wraz z doprowadzeniem do miasta po dwuletniej budowie Śląskiej Kolei Górskiej od strony Rybnicy^[4][5] . Połączenie kolejowe Jeleniej Góry z Wrocławiem powstało po doprowadzeniu bezpośredniego torowiska do stacji Wałbrzych Szczawienko w roku 1868^[5] . Pierwsze pociągi łączące Jelenią Górę ze stolicą Dolnego Śląska były złożone z kilku dwuosiowych wagonów „boczniaków”, prowadzonych przez parowozy^[5] . Pociąg pokonywał początkowo dystans ponad 100 kilometrów w dwie godziny i stanowił najszybszy środek transportu w tej relacji^[5] .

Do pierwszych obiektów pasażerskiej części stacji, prócz dworca, należały: szalet, budynek mieszkalny, lokomotywownia, wieża wodna, posterunki zwrotniczych^[3].

W 1868 roku radni miejscy zdecydowali o zmianie nazwy dotychczasowej ulicy Wojanowskiej (niem. Schildauerstrasse), przy której wzniesiono dworzec Śląskiej Kolei Górskiej, na Dworcową (Bahnhofstrasse)^[5] .

Gmach dworca i perony rozbudowano w roku 1882 wraz z wprowadzeniem do stacji nowej linii od Kowar^[3]. Wraz z doprowadzeniem linii od kierunku Szklarskiej Poręby w roku 1891 wyposażono stację w kolejny peron^[3].

Od 8 kwietnia 1897 roku dworzec połączono z centrum miasta i koszarami linią tramwajową^[5] .

Stacja została zmodernizowana w latach 1902–1910, uzyskując kształt zbliżony do istniejącego do przebudowy w latach 2015–2017^[3]. Zmieniono układ torów pasażerskich i towarowych, przedłużono i zadaszono perony, wykonano przejście podziemne do dwóch peronów wyspowych, powiększono magazyn towarowy, rozbudowano lokomotywownię i wzniesiono mieszkania dla pracowników stacji^[3]. Przejazd kolejowo-drogowy na obecnej ulica Wincentego Pola został wówczas przeniesiony na wiadukt nad stacją^[3].

Ostateczny kształt jeleniogórski węzeł kolejowy uzyskał po 40 latach od doprowadzenia do miasta pierwszej linii kolejowej^[5] .

Po I wojnie światowej główna linia Zgorzelec – Wałbrzych została zelektryfikowana^[3]. Ruch pociągów elektrycznych zainaugurowano 15 lipca 1920 roku^[5] . Elektryfikacją objęto również sieć odnóg od głównej trasy, m.in. w kierunku Szklarskiej Poręby i Karpacza^[5] .

Na przełomie lat 20. i 30 XX w. Jelenia Góra posiadała bezpośrednie połączenie kolejowe z Berlinem^[5] . W latach 30. XX wieku istniała możliwość podróży do Pragi z jedną przesiadką^[5] .

Krótko po wojnie poniemiecka sieć elektryczna na Dolnym Śląsku została zdemontowana i wywieziona do ZSRR^[3].

Na stację w Jeleniej Górze przywożono zaraz po wojnie osadników polskich w pociągach złożonych z wagonów bydlęcych^[5] . Lokomotywy z pociągów z osadnikami, według relacji, miały trafiać na stan miejscowej parowozowni^[5] . Ulica za dworcem kolejowym wiodąca do lokomotywowni otrzymała nazwę Krakowska – według legendy miejskiej za sprawą osadników z Krakowa, którzy zajęli budynki za stacją kolejową^[5] . 30 marca 1946 roku rozpoczęła powojenną działalność wagonownia^[6].

22 października 1946 roku w pociągu z Warszawy do Jeleniej Góry i Kudowy-Zdroju przyjechały pierwsze po II wojnie światowej wagony sypialne, jakie dotarły do okręgu dolnośląskiego (DOKP)^[6].

Wraz z kapitulacją Niemiec wysadzono w powietrze łukowy most na Bobrze na szlaku Jelenia Góra – Jelenia Góra Zachodnia. Odbudowany obiekt uruchomiono 30 września 1953 roku, wznawiając bezpośrednią komunikację z dworca głównego w kierunku Szklarskiej Poręby, Lubania i Lwówka Śląskiego^[7].

17 grudnia 1966 roku zakończono reelektryfikację odcinka Wałbrzych – Jelenia Góra, a tym samym zelektryfikowanego szlaku z Wrocławia^[8]. W latach 1966–1970 stacja, równolegle z pozostałymi stacjami na odcinku linii kolejowej nr 274 Jelenia Góra – Wrocław Świebodzki, otrzymała nowe semafory^[9].

Przejściowo w latach siedemdziesiątych XX w. kursował pierwszy pociąg ekspresowy Jelenia Góra – Warszawa^[5] . Istniały wówczas również pociągi nocne do Berlina i Eisenach^[5] .

Eksploatację trakcji parowej w węźle jeleniogórskim zakończono w 1984 roku^[5] . Ostatnią linią obsługiwaną parowozami była trasa w kierunku Lwówka Śląskiego i Zebrzydowej^[5] .

Na przełomie lat 70 i 80 pogarszający się stan lokalnych linii kolejowych w pobliżu Jeleniej Góry powodował stopniowe ograniczanie oferty dostępnej ze stacji^[5] . W 1986 roku zlikwidowano połączenia kolejowe w kierunku Kowar i Kamiennej Góry. Od roku 1988 pociągi elektryczne wysłano na ponownie zelektryfikowaną linię w kierunku Szklarskiej Poręby, jednak frekwencja w jednostkach elektrycznych na tej trasie była niezadowalająca^[5] .

W drugiej połowie lat 80. rozpoczęto szeroko zakrojoną modernizację zaplecza stacji. Dotychczasowy obiekt stołówki pracowniczej PKP rozebrano pod rozbudowę zakładowej przychodni zdrowia^[5] . Za stacją wzniesiono obiekt planowany jako noclegownia drużyn konduktorskich, ostatecznie zagospodarowany jako hotel^[5] .

Planowano budowę nowej lokomotywowni (w miejscu rozebranego wówczas starego obiektu^[5] ) i pasażerskiej stacji postojowej^[9]. Planów nie zrealizowano.

Od 1988 roku na Dolnym Śląsku trwała systematyczna likwidacja ruchu na liniach kolejowych uznanych przez PKP za nierentowne^[10].

Z dniem 3 kwietnia 2000 roku Polskie Koleje Państwowe zawiesiły połączenia pasażerskie na 1028,5 km linii kolejowych^[11]. Oprócz niedostatecznej rentowności jako przyczynę likwidacji połączeń PKP wskazywały pogłębiającą się niewydolność modelu ograniczonego dotowania kolei wyłącznie z budżetu centralnego i finansowania połączeń pasażerskich przez PKP wpływami z przewozów towarowych^[11]. Ze stacji Jelenia Góra zlikwidowano wówczas pociągi pasażerskie do Karpacza^[10].

Pozostałe połączenia w węźle jeleniogórskim w kolejnych latach były ograniczane^[12].

Po roku 2000 na głównej linii kolejowej nr 274 na skutek niedostatecznego utrzymania doszło do zapaści technologicznej. Odcinek między Jelenią Górą a Wrocławiem pociągi pasażerskie przemierzały w blisko 4 godziny^[13]. W rozkładzie jazdy 2003/2004 na linii kolejowej nr 274 nie zaplanowano żadnego pociągu pospiesznego^[13].

Z początkiem XXI wieku w budynku dworca przestała funkcjonować świetlica PKP, restauracja oraz bar^[4]. Pomieszczenia, przeznaczone dla wynajmujących, przez wiele lat były niezagospodarowane^[4]. Baraki służące przez lata funkcjonującej przy stacji zasadniczej szkoły zawodowej PKP, zlikwidowanej w latach dziewięćdziesiątych, zostały rozebrane^[5] .

Na przełomie 2007 i 2008 roku Polskie Koleje Państwowe zdecydowały o przebudowie parteru dworca, polegającej na zmniejszeniu hallu o połowę i wydzieleniu pomieszczeń przeznaczonych pod wynajem^[4]. Podczas trwającej pół roku modernizacji we wschodniej części dworca zaaranżowano nowy, dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych hall^[14]. Powierzchnię w pierwotnym gmachu dworca ograniczono do strefy kas biletowych i gastronomicznej^[14]. Prace trwały pół roku i kosztowały 1,5 miliona złotych^[14].

Po roku 2007 podjęto modernizację linii kolejowej nr 274, dzięki czemu czas przejazdu się skrócił, przywrócono również pociągi kwalifikowane^[15].

12 czerwca 2015 PKP PLK podpisały z konsorcjum firm Infrakol i Track Tec Construction umowę na modernizację stacji, która objęła m.in. podwyższenie peronów, odnowienie wiat, instalację nowego oświetlenia, monitoringu, wind przy peronach oraz jednej platformy przyschodowej i paletowych tablic informacyjnych^[16]. Odnowione zostały również przejścia podziemne^[17]. Prace trwały 2 lata (2016-2017), ich zakres został rozszerzony w stosunku do pierwotnego planu i pochłonęły 27 milionów złotych^[16].

• 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec,
• 283 Jelenia Góra – Żagań,
• 308 Jelenia Góra – Kamienna Góra,
• 311 Jelenia Góra – Jakuszyce^[1].

Gmach dworca został wzniesiony w latach 1865–1866 według projektu architekta budynków dworcowych Śląskiej Kolei Górskiej Hermanna Cuno, inspirowanego szkołą Karla Friedricha Schinkla^[18][19]. Projekt rozmieszczono na planie dwóch, zwartych ze sobą, niesymetrycznych czworokątów^[3]. Dworzec, podobnie jak większość obiektów na linii został wzniesiony na fundamentach kamiennych^[20]. Ściany wykonano z ciosów kamiennych^[20]. Zastosowano drewniane stropy międzykondygnacyjne i dwuspadowy dach pokryty papą bitumiczną na lepiku^[20]. Obiekt uzyskał eklektyczną elewację łączącą cechy neoklasycyzmu i neogotyku wykonaną z ciosanego piaskowca^[20][21]. Dworzec w Jeleniej Górze, jako jeden z nielicznych na linii, posiada klasycyzujący fronton oraz fryzy imitujące porządek dorycki^[20].

Budynek był rozbudowywany wraz ze stacją w latach: 1882 oraz 1904-1906 z zachowaniem spójności architektonicznej i wizualnej z pierwotnym założeniem^[22]. W latach 1912–1922 we wschodniej części gmachu powstało nowe, odbiegające wyglądem od starszych części skrzydło administracyjne, do którego podczas remontu w latach 2008–2009 przeniesiono hall dworca^[23].

Przez wiele lat powojennych elewacja starego gmachu wykonana z piaskowca była pokrywana kolejnymi warstwami farby^[5] . Po roku 2000 elewacja została oczyszczona i przywrócono jej oryginalny wygląd^[5] .

Na stacji znajdują się cztery perony pasażerskie^[16].

Sterowanie ruchem pociągów na stacji odbywa się z jednej, współczesnej nastawni dysponującej JG.

Na stacji istnieją jednak zachowane, nieczynne budynki nastawni JGB i JGC^[24].

Przy stacji istnieją obiekty po zapleczu technicznym (częściowo zachowana dawna lokomotywownia), które były użytkowane zgodnie z przeznaczeniem do końca 2015 roku.

Wiodąca przez stację linia kolejowa nr 274 została zakwalifikowana przez Biuro Eksploatacji spółki PKP Polskie Linie Kolejowe na odcinku Wrocław Główny – Jelenia Góra jako „linia o priorytecie pasażerskim”, natomiast na odcinku Jelenia Góra – Zgorzelec jako „linia o priorytecie towarowym”^[25].

Prace rewitalizacyjne na linii nr 274 umożliwiły wprowadzenie taboru generacji i uruchomienie nowych połączeń dalekobieżnych^[15]. W rozkładzie jazdy 2015/2016 po linii rozpoczęły kursowanie pociągi PKP Intercity kategorii Intercity (IC) z Białegostoku i Warszawy do Jeleniej Góry, obsługiwane jednostkami Pesa Dart^[15].

Przy dworcu znajduje się przystanek autobusowy „Dworzec Kolejowy 03” na którym zatrzymują się przewoźnicy: MZK Jelenia Góra, PKS Tour Jelenia Góra, Flixbus oraz mniejszych, lokalnych przewoźników.

• Agnieszka Gierus: Nikt na stacji nie czeka.... [w:] jelonka.com [on-line]. Highlander’s Group, 2007-09-18. [dostęp 2017-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-11)]. (pol.).
• Praca zbiorowa: Pionierzy i ich następcy. Z dziejów Dolnośląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych 1945-1985. Wrocław: Dolnośląska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych, 1985. ISBN 1-57231-718-3. (pol.).
• Stacja Jelenia Góra. W: Przemysław Dominas: Architektura Śląskiej Kolei Górskiej. Łódź: Księży Młyn, 2014, s. 64–66. ISBN 978-83-7729-148-1.

• Jelenia Góra w Atlasie Kolejowym Polski, Czech i Słowacji – atlaskolejowy.net

Jelenia Góra
Linia 274 Wrocław Świebodzki – Görlitz
Wojanów odległość: 5,055 km		Rybnica odległość: 10,525 km
Linia 311 Jelenia Góra – Harrachov
		Jelenia Góra Zabobrze odległość: 4,256 km
Linia 308 Kamienna Góra – Jelenia Góra (39,986 km)
Łomnica Średnia odległość: 36,621 km
Linia 283 Jelenia Góra – Żagań (0,07 km)
		Jeżów Sudecki odległość: 3,519 km