Jane Jacobs

Jane Jacobs na konferencji prasowej w sprawie zmian planowanych w Greenwich Village w 1961
Data i miejsce urodzenia	4 maja 1916 Scranton
Data i miejsce śmierci	25 kwietnia 2006 Toronto
Zawód, zajęcie	dziennikarka, pisarka
Narodowość	amerykańska, kanadyjska
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jane Jacobs z domu Butzner (ur. 4 maja 1916 w Scranton, zm. 25 kwietnia 2006^[1] w Toronto) – amerykańsko-kanadyjska dziennikarka, publicystka, aktywistka miejska i autorka książek. Najbardziej znana z wpływu na rozwój XX-wiecznej urbanistyki. Pisywała do renomowanych periodyków, m.in. do „Architectural Forum”, gdzie jej głównym zadaniem było analizowanie problemów występujących w przestrzeni północnoamerykańskich miast.

W 1961 roku ukazała się jej najbardziej znana książka, Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, będąca podsumowaniem obserwacji z poprzednich lat. Jacobs podważa w niej założenia modernistycznej myśli planistycznej i procesów odnowy miejskiej, które kształtowały miasta Ameryki Północnej w okresie od końca lat 40. do początku lat 70. XX wieku.

Jacobs przyczyniła się też do rozwoju miejskich ruchów oddolnych. Pierwsze z nich, organizowane przez nią w Greenwich Village na Dolnym Manhattanie w połowie lat 50., miały na celu powstrzymanie szeroko zakrojonych planów przebudowy okolicznego parku przy Washington Square^[2]. W dużej mierze, również za sprawą interwencji Jane Jacobs, nie doszło do realizacji projektu Lower Manhattan Expressway – autostrady mającej przeciąć samo serce dzielnic takich jak SoHo, czy Little Italy. W przypadku obydwu tych projektów, głównym „przeciwnikiem” Jacobs był Robert Moses – nowojorski urzędnik miejski pełniący większość funkcji związanych z planowaniem przestrzennym miasta od lat 30. do połowy lat 60.^[3] Podobne oddolne protesty udało jej się zainicjować pod koniec lat 60. w Toronto, gdzie kilka centralnych dzielnic miało zostać częściowo wyburzonych pod autostradę Spadina Expressway.

Pomimo swojej skuteczności i poparcia lokalnych społeczności, Jacobs przez pierwsze lata swojej kariery była bagatelizowana przez czołowych urbanistów i architektów. Jej głos uważany był za marginalny i niemający zbyt dużo wspólnego z rzeczywistością. Samą Jacobs często dyskredytowano wyłącznie ze względu na płeć – środowisko architektoniczno-urbanistyczne przełomu lat 50. i 60. było zdominowane przez mężczyzn, którzy postrzegali Jacobs jako lekko zwariowaną gospodynię domową. Często wytykano jej również, że nie może służyć za autorytet, jako że nie ukończyła żadnego uniwersytetu.

Po kilku skutecznych atakach na późnomodernistyczną urbanistykę lat 50., m.in. w przemówieniu wygłoszonym w 1956 roku na Harvardzie i w kontrowersyjnym felietonie Śródmieście jest dla ludzi (Downtown is for People)^[4] opublikowanym w magazynie „Fortune” w 1958 roku^[5], Jane Jacobs zyskała renomę jednej z czołowych przeciwniczek procesu odnowy miejskiej (urban renewal) – szeroko zakrojonej przebudowy centralnych części miast amerykańskich. Jej obserwacjami zainteresowała się Fundacja Rockefellera, która w 1958 roku przyznała Jane Jacobs grant na napisanie książki oceniającej przemiany w przestrzeni miast amerykańskich od połowy lat 50. do połowy lat 60.

Rezultatem była wydana w 1961 roku książka Śmierć i życie wielkich miast Ameryki. Już w pierwszym zdaniu, Jacobs wyraźnie określa swoją pozycję pisząc, że „[t]a książka to atak na obowiązujące metody planowania i przebudowywania miast”^[6]. Jacobs atakuje przede wszystkim przekształcone wersje utopijnych wizji Le Corbusiera, w których gęsta i niska zabudowa miejska ustępuje miejsca wysokościowcom zatopionym w zieleni, a tradycyjna siatka ulic zastąpiona zostaje autostradami i ciągami pieszymi. Zdaniem autorki, tego typu działania przyczyniły się do stopniowej degradacji wielu dzielnic Nowego Jorku i innych dużych miast kraju. Nowa, sztuczna i nieprzyjazna struktura miejska spowodowała m.in. wzrost przestępczości, rozpad więzi sąsiedzkich, upadek drobnej przedsiębiorczości, w tym lokalnego handlu i rzemiosła oraz spadek ogólnego poczucia bezpieczeństwa.

W Śmierci i życiu… Jacobs wprowadza też pojęcia takie jak „oczy ulicy” (sąsiedzka czujność i nieintencjonalne patrolowanie ulicy wzrokiem przez jej mieszkańców), „kapitał społeczny”, czy „łączenie podstawowych funkcji” (handel, mieszkalnictwo i przemysł). Jacobs twierdzi, że stare, pozornie chaotyczne dzielnice, są tak naprawdę największym skarbem wszystkich miast. Sieci lokalnych znajomości, możliwość utożsamienia się z daną okolicą i tradycyjne, małe warsztaty i sklepy składają się na obraz dobrze funkcjonującej dzielnicy, zarówno pod względem społecznym, jak i ekonomicznym.

Książka ta do dzisiaj uznawana jest za jedną z najważniejszych i najbardziej wpływowych publikacji na temat amerykańskiej urbanistyki. Idee Jane Jacobs były źródłem inspiracji dla późniejszych pokoleń architektów i urbanistów, np. dla Jana Gehla.

• 1961: The Death and Life of Great American Cities (Random House), polskie wydanie: Śmierć i życie wielkich miast Ameryki, 2014 (Centrum Architektury)
• 1969: The Economy of Cities
• 1980: The Question of Separatism: Quebec and the Struggle over Sovereignty
• 1984: Cities and the Wealth of Nations
• 1992: Systems of Survival
• 2000: The Nature of Economies
• 2005: Dark Age Ahead
• 2016: Vital Little Plans. The Short Works of Jane Jacobs

• Flint, Anthony: Wrestling with Moses. Nowy Jork: Random House, 2011. ISBN 978-0-8129-8136-0. (ang.).
• Jacobs, Jane: Śmierć i życie wielkich miast Ameryki. Warszawa: Centrum Architektury, 2014. ISBN 978-83-937716-3-9. (pol.).