Jan Gadomski (astronom)

Jan Gadomski
Ilustracja
Jan Gadomski ok. 1960 roku
Data i miejsce urodzenia

24 czerwca 1889
Czatkowice

Data i miejsce śmierci

2 stycznia 1966
Warszawa

Zawód, zajęcie

astronom

Odznaczenia
Medal 10-lecia Polski Ludowej
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Gadomski (ur. 24 czerwca 1889 w Czatkowicach (obecnie osiedle Krzeszowic), zm. 2 stycznia 1966 w Warszawie) – polski astronom, popularyzator astronomii i kosmonautyki.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Kazimierza i Marii z Wieniawa-Długoszowskich[1]. W Krakowie ukończył Szkołę św. Barbary, następnie w 1908 r. III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego[2], po czym podjął studia astronomiczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które ukończył w 1914 r. Ukończył także jednoroczny kurs abiturientów Akademii Handlowej w Krakowie[1].

Ruiny stacji na Lubomirze

Od 1919 r. pracował jako asystent Tadeusza Banachiewicza w Obserwatorium Astronomicznym UJ, a od roku 1927 był adiunktem w Obserwatorium Warszawskim. W 1922 r. założył Stację Obserwacyjną na Lubomirze (Przygolezi), w której pracował (wraz z żoną Marią) przez dwa lata[2]. Brał też aktywny udział w tworzeniu pierwszego w Polsce wysokogórskiego (na szczycie Pop Iwan) Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologicznego im. Marszałka J. Piłsudskiego[3][4]. W 1925 r. obronił pracę doktorską napisaną pod kierunkiem prof. Tadeusza Banachiewicza[2]. W 1929 r. odbył studia praktyczne z fotometrii wizualnej w obserwatorium astronomicznym Uniwersytetu Wiedeńskiego pod kierunkiem prof. Kazimierza Graffa[1].

Jego badania naukowe obejmowały obserwacje gwiazd zmiennych zaćmieniowych, dokonał m.in. obserwacji 857 zaćmień Algola[potrzebny przypis]. W 1937 r. odbył dwumiesięczną ekspedycję fotometryczną do Dalmacji[5].

Zajmował się popularyzacją astronomii. Od 1930 r. zastąpił Tadeusza Banachiewicza w redagowaniu dodatku astronomicznego do Kalendarza Ilustrowanego Kuriera Codziennego[6]. Był autorem podręczników astronomii dla liceów ogólnokształcących, wydanego w 1938 r. we Lwowie, współautorem (wraz z Eugeniuszem Rybką) podręcznika kosmologii z roku 1931 oraz licznych monografii astronomicznych.

W czasie okupacji niemieckiej był współorganizatorem lotniczej służby meteorologicznej z ramienia AK pod ps. Radca)[2].

Po wojnie wraz z Michałem Kamieńskim współtworzył obserwatorium przy Uniwersytecie Warszawskim, po rozpoczęciu działalności uczelni został pełniącym obowiązki kierownika[7]. Założył filię obserwatorium w Ostrowiku, gdzie umieścił instrumenty uratowane z obserwatorium na Popie Iwanie[potrzebny przypis]. W ramach powojennej odbudowy przejął instrumentarium astronomiczne z I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Gdańsku[8]. W latach 1946–1950 redagował czasopismo Urania - Postępy Astronomii. W latach 1948–1949 był pierwszym prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii jako jego powojenny założyciel. W uznaniu zasług poniesionych dla PTMA i Uranii w 1949 r. otrzymał godność członka honorowego[2].

W 1953 r. został członkiem Komisji Gwiazd Zmiennych, a w roku 1963 członkiem Komisji Badania Fizycznego Planet Międzynarodowej Unii Astronomicznej[9]. 19 stycznia 1955 r. został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej[10]. W 1964 r. otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki[11].

Założyciel i członek honorowy Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie (w latach 1916–1922 prezes sekcji narciarskiej i wioślarskiej). Przed I wojną światową prowadził wycieczki zbiorowe w Tatry. W 1912 r. uczestniczył w zawodach narciarskich w Zakopanem. W 1918 r. był z ramienia AZS w Krakowie jednym z inicjatorów utworzenia Kompanii Wysokogórskiej Wojska Polskiego[1][12].

Od 21 października 1922 r. był mężem Marii (Marianny) ze Skaleckich (1898–1982), pisarki i chemiczki[1][13].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 57-2-8)[13].

Wybrane publikacje

  • Kosmografja: podręcznik dla szkół średnich (1931, wspólnie z Eugeniuszem Rybką)
  • Astronomia: dla 2 kl. liceów ogólnokształcących, wydział humanistyczny i klasyczny (Książnica, Lwów, 1938)
  • Zarys historii astronomii polskiej (Kraków, 1948)
  • Człowiek tworzy własny firmament (Wydawnictwo „Iskry”, 1959)
  • Na kosmicznych szlakach (Nasza Księgarnia, Warszawa, 1961)
  • Powstanie kosmosu i jego życie (Nasza Księgarnia, Warszawa 1963)
  • Poczet wielkich astronomów (1965)
  • Astronomia popularna (współautor, 1967)

Upamiętnienie

Imię Jana Gadomskiego od 1970 r. nosi krater Gadomski, położony na niewidocznej z Ziemi stronie Księżyca[14].

Jan Gadomski jest patronem ulic w Łodzi (od 1994)[15], Toruniu[16] i Krzeszowicach[17].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 188.
  2. ↑ a b c d e Janusz Pagaczewski. Jan Gadomski - wspomnienie pośmiertne. „Urania”. Rok XXXVII, Nr 5, s. 130–132, maj 1966. Warszawa: Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. [dostęp 2024-02-14]. 
  3. ↑ Jan Gadomski. Budowa pierwszego w Polsce wysokogórskiego Obserwatorium im. Marszałka J. Piłsudskiego w Czarnohorze. „Urania”. Rok XVI, Nr 1 (58), s. 1–4, luty 1938. Lwów: Polskie Towarzystwo Przyjaciół Astronomii. [dostęp 2024-02-14]. 
  4. ↑ Andrzej Woszczyk: Jan GADOMSKI, 1889–1966. W: Andrzej Woszczyk: Sylwetki astronomów polskich XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2008, s. 47–48. ISBN 978-83-7285-385-1.
  5. ↑ Michał Kamieński, Zarys dziejów Obserwatorium Warszawskiego 1815–1945, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, Seria C (zeszyt 2), 1959, s. 69–116, ISSN 0023-589X.
  6. ↑ Kalendarze astronomiczne i astrologiczne, Ewa Wójcik, Konspekt nr 2/2005. [dostęp 2006-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-04)].
  7. ↑ Michał Kamieński. In Memoriam Krzysztof Ziołkowski, Urania – Postępy Astronomii nr 6/2007.
  8. ↑ Ernest Świerczyński, Z lunetą Sendtnera przez burzliwy XX wiek [online], Gdańsk Strefa Prestiżu, 22 marca 2020 [dostęp 2023-10-20].
  9. ↑ Ewa Gadomska-Szczepankowska, Barbara Scudder, Wspomnienia rodzinne w 40-lecie Jego śmierci, [w:] Andrzej Woszczyk, Sylwetki Astronomów Polskich XX w., Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora”, 2008, s. 48–50, ISBN 978-83-7285-385-1.
  10. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
  11. ↑ Józef Hurwic, Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20.
  12. ↑ Gadomski Jan [online], z-ne.pl [dostęp 2024-02-14].
  13. ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: JAN ROLA GADOMSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2024-02-14].
  14. ↑ Krater Gadomski auf der Mondoberfläche [online], www.der-mond.de [dostęp 2024-02-14].
  15. ↑ Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi [online], www.log.lodz.pl [dostęp 2024-02-14].
  16. ↑ Ulica Jana Gadomskiego w Toruniu [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2024-02-14] (pol.).
  17. ↑ Ulica Jana Gadomskiego w Krzeszowicach [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2024-02-14] (pol.).

Linki zewnętrzne