PROFILPELAJAR.COM

Józef Hurwic
Data i miejsce urodzenia	23 maja 1911 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	27 lipca 2016 ; Paryż
Zawód, zajęcie	fizykochemik
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Hurwic (ur. 23 maja 1911 w Warszawie, zm. 27 lipca 2016 w Paryżu^[1]) – polski fizykochemik pochodzenia żydowskiego, profesor, popularyzator nauki, encyklopedysta, członek honorowy Komitetu Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, członek polskich i zagranicznych towarzystw naukowych.

Życiorys

Okres przedwojenny

Urodził się w Warszawie jako syn Wolfa (Wolka) i Soni (z domu Mereckiej)^[1]. Brat Ireny (Sary) Nowakowskiej. Uczęszczał do eksperymentalnego gimnazjum Felicji Buki (koedukacyjne, niereligijne gimnazjum żydowskie z polskim językiem wykładowym), a po jego zamknięciu w 1927, do II Gimnazjum Męskiego Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich w Warszawie, gdzie w 1929 uzyskał maturę. Studiował chemię na Politechnice Warszawskiej, pracując od 1933 jako młodszy asystent Stanisława Kalinowskiego w Zakładzie Fizyki. Zajmował się badaniami spektrograficznymi i własnościami dielektrycznymi substancji. W marcu 1939 uzyskał tytuł magistra inżyniera.

II wojna światowa

W czasie wojny przebywał w ZSRR. Najpierw we Lwowie, dokąd dotarł w styczniu 1940; pracował tam jako redaktor w Państwowym Wydawnictwie Mniejszości Narodowych Ukrainy. W momencie wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej został ewakuowany do Kijowa; wstąpił jako ochotnik do Armii Czerwonej. Po kilku miesiącach został wcielony do batalionu pracy. Dotarł do Swierdłowska na Uralu, gdzie w grudniu 1941 został zaangażowany jako inżynier w zakładach budowy maszyn dla przemysłu chemicznego i zbrojeniowego. Był przewodniczącym zarządu miejskiego Związku Patriotów Polskich w Swierdłowsku. W marcu 1945 przeniósł się do Moskwy; był redaktorem i tłumaczem w Polskiej Agencji Prasowej (wtedy Polpres). 9 czerwca 1947 repatriował się do Polski.

Lata 1948–1969

1 stycznia 1948 zaczął pracę jako starszy asystent w Pracowni Pomiarów Elektrochemicznych Głównego Instytutu Chemii Przemysłowej. Wrócił do tematyki przedwojennych badań dielektrycznych: skonstruował aparaturę elektrochemiczną do pomiarów stałej dielektrycznej, przystąpił do wyznaczania momentu dipolowego różnych substancji, prowadząc jednocześnie wykłady na Politechnice Warszawskiej. W 1949 został samodzielnym pracownikiem naukowym.

10 stycznia 1951 otrzymał stopień doktora nauk technicznych na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej (praca doktorska: „Stosowanie nasyconych roztworów wody w benzenie i czterochlorku [tetrachlorku] węgla jako rozpuszczalników w pomiarach momentów dipolowych”). W 1951 został zastępcą profesora w Katedrze Chemii Fizycznej, w 1954 – profesorem nadzwyczajnym, a w 1967 – profesorem zwyczajnym. Od 1961 kierował Katedrą Fizyki, a w maju 1962 został wybrany dziekanem Wydziału Chemicznego.

Od 1966 wykładał na Politechnice Telewizyjnej, dzięki czemu zyskał w kraju popularność.

Jako prezes Polskiego Towarzystwa Chemicznego w 1967 uzyskał dla Towarzystwa dom, w którym urodziła się Maria Skłodowska-Curie (przy ul. Freta 16 w Warszawie) aby urządzić tam muzeum uczonej.

W 1968, w anonimowej ankiecie przeprowadzonej wśród studentów Politechniki Warszawskiej, został uznany za jednego z dwóch najlepszych wykładowców wydziału.

W wyniku wydarzeń marcowych, 20 sierpnia 1968 został odwołany ze stanowiska dziekana przez ministra Henryka Jabłońskiego.

25 września został zmuszony do złożenia prośby o bezterminowy urlop bezpłatny z pracy na Politechnice Warszawskiej.

Francja

28 czerwca 1969 wyemigrował do Francji na zaproszenie rządu francuskiego. Razem z rodziną osiedlił się w Marsylii.

Na stanowisku professeur associé w Laboratorium Chemii Nieorganicznej na Université d’Aix-Marseille(inne języki) wykładał chemię do momentu przejścia na emeryturę w 1979. Już w 1969 utworzył tam Zakład Chemii Dielektryków, później przemianowany na Zakład Dielektrochemii, brał udział w licznych zjazdach i konferencjach naukowych w Europie i Stanach Zjednoczonych, wygłaszał referaty, kierował przewodami doktoranckimi.

W latach 1979–1987 prowadził wykłady zlecone z chemii na marsylskiej Akademii Medycznej La Timone, kontynuując do 2005 prace historyczno-naukowe i popularyzatorskie po polsku i po francusku.

W listopadzie 1989 Senat Politechniki Warszawskiej przeprosił go za „poniesione krzywdy” i zaproponował powrót na Politechnikę.

Od 2005 mieszkał w Paryżu. 1 sierpnia 2016 spoczął na cmentarzu Père-Lachaise.

Praca badawcza

Chemia

Od czasów studiów zajmował się dielekrochemią (słowo które stworzył w 1975, najpierw po francusku): wyznaczaniem stałej dielektrycznej, pomiarami momentów dipolowych z wnioskami dotyczącymi budowy cząsteczek organicznych, badaniami oddziaływań międzycząsteczkowych.

Historia nauki i naukoznawstwo

Równolegle zajmował się historią budowy materii od końca XIX w., głównie biografistyką (przede wszystkim Dmitrij Mendelejew, Maria Skłodowska-Curie i Kazimierz Fajans – w 1981 Hurwic otrzymał stypendium na zbadanie archiwum Fajansa).

Opublikował również liczne prace popularnonaukowe i dotyczące dydaktyki nauki. Autor ok. 100 prac naukowych z chemii fizycznej i fizyki, ok. 100 prac z historii nauki, a także wielu wydawnictw książkowych.

Dziennikarstwo i praca wydawnicza

„Problemy”

Od momentu powrotu do Polski po wojnie poświęcił się działalności popularyzatorskiej i dziennikarskiej: w 1948 wszedł do redakcji stworzonego w 1945 przez Tadeusza Unkiewicza miesięcznika popularnonaukowego „Problemy” jako zastępca redaktora naczelnego, a po śmierci Unkiewicza w 1959 został redaktorem naczelnym. Był jedynym (poza Marianem Eile z „Przekroju”) niepartyjnym redaktorem naczelnym wielonakładowego pisma – nakład „Problemów” dochodził do 130 tys. Poza artykułami naukowców pismo zamieszczało liczne teksty literackie; Julian Tuwim miał tam stałą rubrykę. Kroniki Tuwima Hurwic wydał w latach 1958–1963 w trzech tomach Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą. Nagrodę „Problemów”, ufundowaną w 1960, przyznawano corocznie za popularyzację nauki. Seria Biblioteka Problemów wydawała od 1956 książki popularnonaukowe.

Encyklopedia Współczesna

Od 1956 Hurwic organizował, jako redaktor naczelny, Encyklopedię Współczesną: publikacja zaczęła ukazywać się w 1957 w comiesięcznych zeszytach składających się z części encyklopedycznej i kronikarskiej. Wyszły trzy roczniki; uznane w 1960 za „obiektywistyczne”, wydawnictwo zostało zlikwidowane.

Inne publikacje

Cicer cum caule (redaktor), Czytelnik, 3 tomy, 1958–1963
Encyklopedia Przyroda i Technika, redaktor naczelny, 1963 (nazwisko usunięte z wydania III z 1969)
Encyklopedia Techniki (wyszła w 1970 bez nazwiska przewodniczącego komitetu redakcyjnego)
Kierownik naukowy redakcji wydawnictw chemicznych PWN, 1951-1969

Prasa

Był redaktorem lub członkiem komitetów redakcyjnych licznych czasopism, m.in.:

„Wiedza i Życie”
„Wiadomości Chemiczne”
„Chemia Współczesna”
„Roczniki Chemii”, dział chemii fizycznej
„Wszechświat”
„Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”
„Nukleonika(inne języki)”
„Organon”
„Problemy”

Książki

Budowa materii, PWN, 1964
Twórcy nauki o promieniotwórczości, Biblioteka Problemów, PWN, 1989
Kazimierz Fajans. Sylwetka uczonego. Ossolineum, 1991. Tłumaczenie na niemiecki: 2000
Maria Skłodowska-Curie i promieniotwórczość, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej, 1993, 2001; tłumaczenie na francuski: 2003; na angielski: 2011
Wspomnienia i refleksje, szkic autobiograficzny, 1996, 2001, wyd. III, Dom Wydawniczo-Promocyjny Gal, 2006
Uczeni też ludzie, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 2006

Liczne tłumaczenia z rosyjskiego, m.in.: Jakub Perelman, Matematyka na wesoło; Teodor Wejtkow, Kronika elektryczności; książki naukowe z chemii.

Życie naukowe i akademickie

Brał aktywny udział w życiu naukowym i akademickim:

PAN: członek komitetów i komisji
Polskie Towarzystwo Chemiczne: członek od 1947, wiceprezes 1952-1964, prezes 1964-1969, członek honorowy 1986
Członek Société chimique de France od 1960
Członek Société de Chimie physique (Francja) od 1970
Członek prezydium Towarzystwa Wiedzy Powszechnej
Członek Prezydium Komitetu de Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej, 1958-1968
Członek polskich i międzynarodowych komisji do spraw nauczania (m.in. w UNESCO)
Członek jury do nagrody Kalinga przyznawanej przez UNESCO za popularyzację wiedzy, kadencja 1965–1967

Był:

członkiem honorowym Komitetu Historii Nauki PAN,
członkiem korespondentem Europejskiej Akademii Nauk i Sztuk w Paryżu, Akademii Nauk, Rolnictwa, Sztuk i Literatury w Aix-en-Provence,
członkiem zwyczajnym Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie w Londynie oraz Polsko-Skandynawskiego Instytutu Naukowego w Kopenhadze.

Najważniejsze odznaczenia

Złoty Krzyż Zasługi (1953 i 1954)
Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1955)
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1966)
Odznaka Honorowa PTCh (1981)
Medal Marii Skłodowskiej-Curie od PTCh (2001)
Medal Pro Meritis, Institutum Poloniae Scandinaviaque (2001)
Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (2002)
Medal Polskiej Akademii Nauk im. Mikołaja Kopernika (najważniejsze indywidualne odznaczenie PAN; 8 maja 2006, z okazji 95. urodzin)

Przypisy

↑ ^a ^b Józef Hurwic. Zmarł wybitny popularyzator nauki. wyborcza.pl, 27 lipca 2016. [dostęp 2016-07-27].

Bibliografia

Prof. Józef Hurwic, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2008-02-23] .
Józef Hurwic (1911). [w:] Miesięcznik „Chemik” [on-line]. 2011-06-12. [dostęp 2014-09-28].
„Vivere est cogitare”, Andrzej Zamojski. W: „Zeszyty Historyczne”, zeszyt 140, Paryż, 2002
Józef Hurwic, Wspomnienia i refleksje, szkic autobiograficzny, wyd. III, Dom Wydawniczo-Promocyjny Gal, 2006