Wychowała się w rodzinie nadzwyczaj patriotycznej. Ojciec, Franciszek Beniamin Kowalski (1869–1941), pochowany na cmentarzu Powązkowskim, był znanym lekarzem społecznikiem na warszawskiej Woli[3]. Matka, Natalia Apolonia z d. Olszewska (1870–1944) przez pewien czas mieszkała w Krakowie i była zaangażowana w działalność niepodległościową. Irena wraz z siostrą Julią Haliną uczęszczały na pensję Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie przy ul. Wiejskiej 5. W 1913 Irena Tomalak zdała w Krakowie maturę i studiowała filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Od 1914 należała do Związku Strzeleckiego, była żołnierzem Legionów i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1918 powróciła do Warszawy, gdzie przyjęto ją do Ochotniczej Legii Kobiet, w ramach której walczyła w obronie Lwowa – otrzymała wówczas pierwszy stopień oficerski (podporucznik). W 1921 przeszła doszkolenie w Podchorążówce Rezerwy Piechoty w Warszawie, w 1922 zweryfikowano jej stopień wojskowy. Była słuchaczką oficerskiego kursu łączności w Centralnej Szkole Wojsk Łączności w Zegrzu, działała w Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (OPWK), następnie w Referacie Przysposobienia Rezerw Kobiecych Wydziału Przysposobienia Rezerw w Oddziale III Sztabu Generalnego WP (do 1924)[4], awansowana na stopień kapitana.
Od 15 października 1939 w Służbie Zwycięstwu Polski. W listopadzie 1939 została pierwszą kurierką (gen. Michała Tokarzewskiego), która dotarła do Bazy Łączności Sztabu Naczelnego Wodza w Budapeszcie, w 1940 pełniła funkcję szefowej służby kurierskiej Sztabu Głównego SZP, potem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). W pierwszym okresie okupacji w ich domu w Warszawie na Woli przy ul. Działdowskiej 6 mieszkał Leopold Okulicki, późniejszy ostatni komendant AK. W latach 1943–1944 Irena Tomalak była z-cą kierowniczki Oddziału Łączności Konspiracyjnej w Komendzie Głównej Armii Krajowej[5], a od 1944 członkiem organizacji NIE/Niepodległość. W powstaniu warszawskim walczyła w Baonie „Kiliński”. Po powstaniu wyszła z Warszawy wraz z ludnością cywilną.
Podobne wysokie funkcje jak przed powstaniem pełniła w KG AK z siedzibą w Częstochowie, następnie w Delegaturze Sił Zbrojnych, posługując się nazwiskiem „Maria Niedźwiecka”, obsługiwała kierownictwo Polskiego Państwa Podziemnego przed dokonanym przez NKWD aresztowaniem i tzw. procesem Szesnastu przed sądem w Moskwie w czerwcu 1945. Aresztowana w trakcie trzeciego nielegalnego wyjazdu za granicę w charakterze emisariusza (kurierki II Zarządu Głównego WiN) do polskich władz z konspiracyjną pocztą, m.in. do Paryża i Rzymu, 21 lub 30 kwietnia 1946 przy przekraczaniu granicy czechosłowackiej. W śledztwie była przetrzymywana w areszcie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Koszykowej 6 i przesłuchiwana w procesach dwóch komendantów WiN – w Warszawie w tzw. procesie płk. Jana Rzepeckiego (proces od 4 stycznia 1947) i w tzw. procesie krakowskim płk. Franciszka Niepokólczyckiego (proces od 11 sierpnia 1947). Otrzymała 15-letni wyrok Rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie, który odsiadywała w zakładach karnych: w Warszawie przy ul. Rakowieckiej, Fordonie, Inowrocławiu (sierpień 1952 – marzec 1955) i ponownie w Fordonie; zwolniona 7 maja 1956.
Grób Ireny Tomalak na warszawskim cmentarzu Powązkowskim
Bronisław Komorowski, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył pośmiertnie Irenę Tomalak Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski Postanowieniem nr 273/2010 z dnia 14 września 2010[7].
↑pseudonim pochodzi od okupacyjnej nazwy ul. Działdowskiej (Soldaustrasse) przy której zamieszkiwała rodzina Tomalaków. W latach 1941–1944 ? w budynku mieściła się warszawska komendantura Luftwaffe.
↑Tomalak, Irena: Drugi brzeg: wiersze wojenne i więzienne, Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej Toruń 1994, 210 s.
↑specj. chorób wewn. przyjmujący w gabinecie przy ul. Wolskiej 47a, tel.: 76-21 (Księga Informacyjno-adresowa "Cała Warszawa", Warszawa 1930)
