Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie

Pomoc:Ponadczasowość
Ten artykuł od 2019-06 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Rakowiecka 37

Rodzaj

areszt śledczy

Jednostka nadrzędna

OISW Warszawa

Przeznaczenie

zamknięty, dla mężczyzn

Kierownictwo jednostki

płk mgr inż Bogdan Kornatowski

Pojemność

951

Data powstania

1902-04

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie”
Ziemia52°12′26″N 21°00′40″E/52,207360 21,011160
Multimedia w Wikimedia Commons

Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie, zwyczajowo więzienie na Rakowieckiej lub więzienie mokotowskie – areszt znajdujący się w Warszawie przy ul. Rakowieckiej 37. W związku z planami uruchomienia w kompleksie więzienia Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL jednostka znajduje się w likwidacji[2].

Obiekt był przewidziany dla maksymalnie 951 tymczasowo aresztowanych mężczyzn, w tym 49 miejsc dla recydywistów uzależnionych od alkoholu (oddział terapeutyczny) oraz 45 dla więźniów niebezpiecznych (oddział o podwyższonych standardach ochronnych). Dozór nad nimi sprawowało 404 funkcjonariuszy, jednostka zatrudnia też 33 pracowników cywilnych.

Historia

Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL

Więzienie Karne wybudowane przez władze rosyjskie w latach 1902–1904 według projektu Wiktora Junoszy-Piotrowskiego z udziałem Henryka Juliana Gaya[3] z przeznaczeniem dla ok. 800 więźniów[4]. Na terenie około 6 ha prócz pawilonów z celami i karceru, pomieszczono kilka kaplic – katolicką, prawosławną i dla wyznawców judaizmu, szpital, budynek mieszkalny dla personelu, zaplecze kuchenne, szereg warsztatów. W 1918 zostało rozbudowywane. Pierwszym naczelnikiem więzienia w II Rzeczypospolitej został Zygmunt Bugajski[5]. W 1928 na jego terenie funkcjonowała szkoła, biblioteka, sala gimnastyczna oraz ogrodnictwo. Służyło jako areszt śledczy i miejsce egzekucji.

W czasie II wojny światowej więzienie pełniło funkcje pomocnicze dla głównego niemieckiego więzienia, którym był Pawiak[6]. Było ono stale przeludnione; w listopadzie 1941 przebywało tam rekordowe 2505 więźniów[7]. Pod koniec lipca 1944 roku 665 więźniów (ok. 30% stanu) zwolniono, część przewieziono do zakładów karnych w Kaliszu i Poznaniu, pozostałych Niemcy zamierzali skierować do kopania rowów przeciwczołgowych[7].

Pierwszego dnia powstania warszawskiego żołnierze z 1. kompanii szturmowej 4. Rejonu Obwodu Mokotów AK podjęli nieudaną próbę zdobycia więzienia[7]. Następnego dnia w odwecie SS rozstrzelało na więziennym dziedzińcu ok. 600 więźniów. W obliczu nieuchronnej śmierci część osadzonych podniosła bunt i przy pomocy mieszkańców Mokotowa kilkuset więźniów zdołało uciec.

 Osobny artykuł: Masakra w więzieniu mokotowskim.

Niezniszczone w czasie działań wojennych więzienie wznowiło działalność w 1945 po wycofaniu się Niemców z Warszawy. Do marca 1945 było zarządzane przez władze radzieckie, następnie przejęło je Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego[8]. Zamordowano tu, w szczególności w okresie terroru stalinowskiego, wielu więźniów politycznych, których ciała chowano potajemnie m.in. na Służewie i przy murze cmentarza Komunalnego w tzw. kwaterze „Ł”[9]. Naczelnikiem więzienia był wtedy Alojzy Grabicki[10]. Szacunkowa liczba wykonanych wyroków okresu stalinowskiego przewyższa dwa tysiące osiemset[11]. Liczba ofiar zmarłych w więzieniu – co oznacza głównie ich zamęczenie – nie jest do końca poznana[12]. Po upadku stalinizmu zbrodnie badała Komisja Kazimierza Kosztirki, a w 1989 Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło pracę nad odtworzeniem pełnej listy straconych. Powołany zespół nie odnalazł jednak dokumentacji dotyczącej miejsc pochówków.

 Osobny artykuł: Kwatera na Łączce.

Przez więzienie przewinęła się duża liczba znanych postaci historycznych i współczesnych osób publicznych, przetrzymywanych tu głównie w burzliwych momentach historii Polski przez władze krajowe i okupacyjne.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Więźniowie więzienia mokotowskiego.

W 2016 r. Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło, że areszt zostanie zamknięty, a w kompleksie budynków powstanie Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL[13]. Według informacji na stronie muzeum oraz na stronie IPN funkcjonuje ono na Rakowieckiej od 2016 r., od 2020 r. ma status państwowej instytucji kultury[14]. W 2023 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę o zagwarantowaniu w latach 2024–2030 środków na adaptację na siedzibę muzeum byłego Aresztu Śledczego na Warszawa-Mokotów. Finansowanie z budżetu państwa wyniesie do 466,3 mln zł[15].

Tablica na ścianie więzienia
Zapadnia szubienicy w podziemiach aresztu – domniemane miejsce stracenia gen. Augusta Emila Fieldorfa Nila

Przypisy

  1. ↑ Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 stycznia 2015 r. w sprawie wykazu jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Sprawiedliwości lub przez niego nadzorowanych (M.P. z 2015 r. poz. 169).
  2. ↑ Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie (Jednostka w likwidacji). [w:] Służba Więzienna [on-line]. sw.gov.pl. [dostęp 2017-03-15].
  3. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 187.
  4. ↑ Grzegorz Mika. Od przedmieścia do bram przedmieścia. „Skarpa Warszawska”, s. 10, czerwiec 2022. 
  5. ↑ Wojciech Świątkiewicz: 100 lat „Rakowieckiej”. niedziela.pl. [dostęp 2015-01-11].
  6. ↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w latach 1939–1945. Państwowe Wydawnictwo Naukowe: 1984, s. 60. ISBN 83-01-04207-9.
  7. ↑ a b c Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Polska Walczy i Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 249. ISBN 978-83-1113474-4.
  8. ↑ Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 260. ISBN 978-83-7629-380-6.
  9. ↑ Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 258. ISBN 978-83-7629-380-6.
  10. ↑ Małgorzata Szejnert, Śród Żywych duchów, Aneks, Londyn 1990.
  11. ↑ Lista CZZK MS opracowana w 1989 r.
  12. ↑ Zob.M.Szejnert.
  13. ↑ Piotr Machajski. Muzeum w areszcie. „Gazeta Wyborcza”, s. 3, 11 maja 2016. 
  14. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, IPN organem prowadzącym Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w Warszawie [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-09-29] (pol.).
  15. ↑ KPRM: 466,3 mln złotych na budowę siedziby Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL [online], www.pap.pl [dostęp 2023-09-29].

Bibliografia

  • Marek M. Kamiński: Gry więzienne. Tragikomiczny świat polskiego więzienia, Oficyna Naukowa Warszawa 2006, ISBN 83-7459-022-X, [w:] [1]
  • Agnieszka Rybak: Historia zza krat, „Rzeczpospolita”, dod. Rzecz na Wielkanoc z 7 kwietnia 2012, s. P16-P17

Linki zewnętrzne