HMS Somali (F33/G33)

Historia
Stocznia	Swan Hunter, Wallsend
Położenie stępki	26 sierpnia 1936
Wodowanie	24 sierpnia 1937
Royal Navy
Wejście do służby	12 grudnia 1938
Zatonął	24 września 1942
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1854 t pełna: 2519 t
Długość	114,9 m
Szerokość	11,12 m
Zanurzenie	3,96 m
Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 44 000 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	36 w
Zasięg	5700 Mm przy 15 w
Uzbrojenie
8 dział 120 mm (4xII), 4 działka 40 mm plot (1xIV), 8 wkm plot Vickers 12,7 mm (2xIV), 4 wt 533 mm (1xIV), 20 bg, 2 mbg (- stan na 1939-40, szczegóły w tekście)
Załoga	190

HMS Somali – brytyjski niszczyciel z okresu II wojny światowej, typu Tribal, w służbie Royal Navy w latach 1938–1942. Nosił znaki taktyczne kolejno L33, F33, G33. Podczas wojny służył w kampanii norweskiej, na Atlantyku, w Arktyce i na Morzu Śródziemnym. Zatopiony 24 września 1942 przez okręt podwodny na Oceanie Arktycznym.

Za przebieg służby HMS „Somali” otrzymał 4 wyróżnienia bitewne (battle honours): Norwegia 1940-41, Arktyka 1941-42, operacja przeciw pancernikowi Bismarck 1941, konwoje maltańskie 1942^[1].

 Osobny artykuł: Niszczyciele typu Tribal (1936).

Okręt zamówiono w ramach programu budowy na 1936 rok. Stępkę pod jego budowę położono 26 sierpnia 1936 w stoczni Swan Hunter w Wallsend^[2]. Kadłub wodowano 24 sierpnia 1937, a okręt wszedł do służby w Royal Navy 12 grudnia 1938^[2]. „Somali” był pierwszym okrętem brytyjskim noszącym tę nazwę, od ludu Somalów. Wyposażony był do pełnienia funkcji okrętu flagowego flotylli (lidera).

„Somali” wszedł w skład 6. Flotylli Niszczycieli Floty Metropolii (Home Fleet), jako jej okręt flagowy (do początku 1939 nosiła oznaczenie 2. Flotylli Niszczycieli). Wkrótce po wejściu do służby, w grudniu 1938 zmieniono mu znak taktyczny z L33 na F33. W lutym 1939 przebywał z wizytą w Lizbonie, po czym przeszedł do Gibraltaru, gdzie był remontowany po uszkodzeniu kotwicy przez holenderski statek. Po powrocie do Wielkiej Brytanii kontynuowano remont w Portsmouth do końca kwietnia. 2. Flotyllę Niszczycieli przemianowano wówczas na 6. Flotyllę Niszczycieli^[a]. W czerwcu brał udział w bezskutecznej akcji ratowania okrętu podwodnego HMS „Thetis” w Zatoce Liverpoolskiej, służąc jako stanowisko dowodzenia operacji^[1].

Po wybuchu II wojny światowej głównie patrolował na Morzu Północnym i Atlantyku oraz osłaniał główne siły floty, stacjonując w Scapa Flow. Był okrętem flagowym dowódcy 6. Flotylli Niszczycieli, kmdra R. Nicholsona. 3 września przechwycił niemiecki statek „Hanna Borg” 350 mil na południe od Islandii (stał się pierwszym niemieckim statkiem handlowym zdobytym przez aliantów). 26 września eskortował (wraz z „Matabele” i „Mashona”) uszkodzony na Morzu Północnym okręt podwodny HMS „Spearfish” do bazy. Uratował wówczas czterech lotników niemieckich z łodzi latającej Dornier Do 18 zestrzelonej przez samolot z lotniskowca HMS „Ark Royal” (pierwsze brytyjskie zwycięstwo lotnicze tej wojny)^[3]. Od 12 grudnia osłaniał pierwszy konwój z wojskiem z Kanady (TC1). Od stycznia do marca 1940 był remontowany (usuwano defekty turbin) w Middlesbrough^[1].

W dniach 4-7 kwietnia 1940 „Somali” wraz z HMS „Mashona”, „Tartar” i „Matabele” eskortował konwój HN-24 z Norwegii. Tuż przed niemieckim atakiem na Norwegię, 7 kwietnia niszczyciele te dołączyły do głównych sił Floty Metropolii adm. Forbesa^[b], które wyszły w morze w bezskutecznym poszukiwaniu niemieckich okrętów. Następnie 9 kwietnia „Somali” wyruszył w składzie eskorty 4 krążowników, które miały zaatakować niemieckie okręty pod Bergen, lecz operacja została odwołana i okręty dołączyły do sił głównych Home Fleet, atakowane po drodze przez lotnictwo (zatopiono niszczyciel HMS „Gurkha”)^[c] W ciągu następnych dni w dalszym ciągu bezskutecznie poszukiwał niemieckich okrętów u wybrzeży Norwegii^[d] 13 kwietnia i w ciągu kolejnych dni okręty były kilkakrotnie atakowane przez lotnictwo. 14 kwietnia wraz z innymi niszczycielami wysadził pod Namsos desant piechoty morskiej przejęty z krążownika „Sheffield” (operacja Henry)^[4]. 15 kwietnia rozpoznawał pozycje niemieckie w fiordzie pod Namsos, służąc jako stanowisko dowodzenia generała majora Carton de Wiarta i uczestnicząc w intensywnych walkach z lotnictwem niemieckim, po czym po wyczerpaniu amunicji przeciwlotniczej powrócił 17 kwietnia do Scapa Flow^[5].

30 kwietnia - 1 maja brał udział w ewakuacji wojsk z Åndalsnes, z krążownikami i niszczycielami brytyjskimi. 1 maja został lekko uszkodzony przez lotnictwo, po czym powrócił z 250 ewakuowanymi żołnierzami do Scapa Flow^[1]. W maju 1940 zmieniono mu znak taktyczny z F33 na G33.

W dniach 8-10 maja „Somali” eskortował polski transportowiec wojska MS „Chrobry” do Harstad (z HMS „Escort”)^[6]. 12 maja eskortował pancernik „Resolution” i krążowniki „Aurora” i „Effingham” przewożące desant do Bjervik w Ofotjordzie. 13 maja wspierał ogniem desant pod Bodø^[1]. 14 maja operował pod Mo z niszczycielem „Foudroyant”(inne języki). 15 maja osłaniał przed lotnictwem ratowanie rozbitków z „Chrobrego” w Vestfjordzie, a później został uszkodzony bliskim wybuchem bomby^[1]. Został następnie wycofany do Scapa Flow pod eskortą francuskiego „Foudroyant” i następnie skierowany do remontu w Liverpoolu (Cammel Laird), trwającego do sierpnia 1940. Podczas remontu zastąpiono 2 działa 120 mm na rufowej pozycji X przez działa przeciwlotnicze 102 mm (podobnie, jak na innych okrętach tego typu)^[1].

Od września 1940 „Somali” w dalszym ciągu służył we Flocie Metropolii, jako lider 6 Flotylli Niszczycieli, patrolując na północno-zachodnich podejściach Wysp Brytyjskich (NW Approaches) i Morzu Północnym oraz osłaniając okręty floty. W lutym 1941 był remontowany w Rosyth, zamontowano wówczas radar Type 286. 1 marca eskortował dwa transportowce wojska podczas rajdu komandosów na norweskie Lofoty (z niszczycielami HMS „Eskimo”, „Tartar”, „Bedouin” i „Legion”(inne języki) – Operacja Claymore). 4 marca przechwycił tam niemiecki patrolowiec „Krebs”, zdobywając wirniki maszyny szyfrującej Enigma, co umożliwiło Brytyjczykom odszyfrowywanie przez pewien czas niemieckich wiadomości^[7]. 24-27 marca osłaniał na początkowym etapie konwój WS7 z Firth of Clyde^[1].

7 maja wraz z innymi okrętami (krążowniki lekkie HMS „Edinburgh”, HMS „Birmingham”, HMS „Manchester”, niszczyciele HMS „Bedouin”, HMS „Eskimo”, HMAS „Nestor” wziął udział w operacji EB – przechwycenia niemieckiego statku rozpoznania pogodowego WBS-6 „München” w celu zdobycia tablic kodowych do maszyny szyfrującej Enigma. „Somali” przechwycił niemiecki okręt na pokład którego weszła grupa abordażowa z krążownika „Edinburgh”^[8].

22 maja wyruszył w eskorcie transportowca wojska „Britannic” do Halifaxu w Kanadzie, wraz z pancernikiem HMS „Rodney” i niszczycielami „Eskimo”, „Tartar” i „Mashona” („Rodney”, „Tartar” i „Mashona” odłączyły się następnie w celu poszukiwania pancernika „Bismarck”). 24 maja "Somali" został sam odłączony w celu osłony sił głównych Floty Metropolii poszukujących „Bismarcka”. Od czerwca do lipca „Somali” był remontowany w Southampton; otrzymał wówczas radar kierowania ogniem.

Od 30 sierpnia eskortował lotniskowiec HMS „Argus” transportujący samoloty Hurricane i lotników do Archangielska w ZSRR (wraz z krążownikiem HMS „Shropshire” i niszczycielami „Matabele” i „Punjabi” – operacja Strength). 12 września osłaniał lotniskowiec HMS „Victorious” przeprowadzający ataki lotnicze na Bodø. 8 grudnia przetransportował z Invergordon w Szkocji do Scapa Flow radzieckiego ambasadora Majskiego^[9].

Od 22 grudnia 1941 w składzie zespołu „Z” kadm. L. Hamiltona wziął udział w kolejnym rajdzie komandosów na Lofoty (Operacja Anklet), wraz z innymi okrętami brytyjskimi oraz polskimi^[e]. Patrolował też wówczas u wybrzeży Norwegii. Zespół powrócił następnie do Scapa Flow.

Od 11 stycznia 1942 eskortował konwój arktyczny PQ-8 do ZSRR wraz z niszczycielem HMS „Matabele” (zatopionym następnie przez U-454). Od 25 do 28 stycznia eskortował konwój powrotny QP-6.

Od 10 kwietnia brał udział w zespole sił głównych Floty Metropolii osłaniających konwój PQ-14 i powrotny QP-10. Od 29 kwietnia do 5 maja eskortował konwój PQ-15. Od 13 maja eskortował z Murmańska prowizorycznie naprawiony krążownik HMS „Trinidad”, po czym 15 maja, po jego zatopieniu, przejął z niego rozbitków. Od 1 lipca 1942 osłaniał na początku konwój PQ-17, następnie rozwiązany i później rozbity przez Niemców^[1].

Od początku sierpnia „Somali” został skierowany na Morze Śródziemne, w celu osłony dużej operacji dowozu zaopatrzenia dla Malty Pedestal. Brał udział w intensywnych walkach z lotnictwem niemieckim i włoskim. Początkowo znajdował się w zespole Z, osłaniając siły główne, lecz 11 sierpnia wieczorem został skierowany do zespołu X, bezpośrednio eskortującego konwój. Odłączony od niego 12 sierpnia w celu ratowania rozbitków, 13 sierpnia wraz z HMS „Eskimo” uratował 141 rozbitków z krążownika „Manchester” i części statków. Na skutek ataków lotnictwa, uszkodzeniu uległy jego działa przeciwlotnicze. 15 sierpnia powrócił do Gibraltaru, po czym 17 sierpnia do Wielkiej Brytanii, eskortując pancernik HMS „Rodney”^[1].

We wrześniu „Somali” został skierowany do osłony konwoju arktycznego PQ-18, w składzie zespołu A (Force A)^[f]. 16 września został skierowany do osłony konwoju powrotnego QP-14. 20 września „Somali” został trafiony torpedą w maszynownię przez niemiecki okręt podwodny U-703 (5 członków załogi zginęło), w efekcie czego został unieruchomiony. Został wzięty na hol przez niszczyciel HMS „Ashanti”, lecz po 420 milach holowania, 24 września, na skutek pogorszenia pogody, przełamał się i zatonął^[9] (zginęło 77 ludzi załogi szkieletowej)^[10].

Szczegółowy opis i dane techniczne w artykule niszczyciele typu Tribal (1936)

1939-1940:

• 8 dział kalibru 120 mm (4.7 in) QF Mk XII na podwójnych podstawach CP Mk XIX, osłoniętych maskami (4xII)
  • długość lufy: L/45 (45 kalibrów), donośność maksymalna 15 520 m, kąt podniesienia +40°, masa pocisku 22,7 kg, zapas amunicji 300 pocisków na działo (w tym 50 oświetlających)
• 4 automatyczne działka przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII pom-pom, poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
  • długość lufy: L/39, donośność skuteczna w poziomie 3475 m, w pionie 1555 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 0,907 kg,
• 8 wkm plot Vickers 12,7 mm, poczwórnie sprzężone (2xIV)
• 4 wyrzutnie torpedowe 533 mm QR Mk IX (1xIV) (4 torpedy Mk IX)
• 1 zrzutnia (na 3 bomby) i 2 miotacze bomb głębinowych (20 bomb głębinowych)

sierpień 1940-1942

• 6 dział 120 mm (4.7 in) QF Mk XII na podwójnych podstawach CP Mk XIX, osłoniętych maskami (3xII)
• 2 działa uniwersalne 102 mm Mk XVI na podwójnej podstawie Mk XIX, osłonięte maską (1xII)
  • długość lufy: L/45, donośność maksymalna 18 150 m, w pionie 11 890 m, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 15,88 kg
• 4 automatyczne działka plot 40 mm Vickers Mk VIII pom-pom, poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
• ? automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon, pojedynczych*
• 8 wkm plot 12,7 mm Vickers (2xIV)*
• 4 wyrzutnie torpedowe 533 mm QR Mk IX (1xIV) (4 torpedy Mk IX)
• 1 zrzutnia (na 3 bomby) i 2 miotacze bomb głębinowych (20-30 bomb głębinowych)

* – Brak szczegółowych danych w dostępnych publikacjach, czy "Somali" otrzymał także działka 20 mm, jak inne niszczyciele typu Tribal i jakiej liczbie.

• hydrolokator aktywny
• system kierowania ogniem artylerii: główny dalmierz i punkt kierowania ogniem Mk I, 3,6-metrowy dalmierz i punkt kierowania ogniem przeciwlotniczym Mk II (na nadbudówce dziobowej)
• radar dozoru powietrznego Typ 286M (od lutego 1941)^[1]
• radar artyleryjski Typ 285 (od lipca 1941)^[1]

• Geoffrey B Mason, HMS Somali – Tribal-class Destroyer (ang.) w serwisie naval-history.net (dostęp 23-5-09)
• Piotr Wiśniewski: Brytyjskie niszczyciele typu Tribal, seria Profile Morskie 16, wyd. BS, Wyszków 1999