Gucio zaczarowany (powieść)

Gucio zaczarowany
Ilustracja
Strona tytułowa wyd. 2 (1889)
Autor

Zofia Urbanowska

Typ utworu

powieść

Wydanie oryginalne
Język

polski

Data wydania

1884

Ilustracja do Gucia zaczarowanego (rys. Czesław Borys Jankowski, wyd. 1889)

Gucio zaczarowany. Powieść dla młodszych dzieci – fantastyczno-przyrodnicza powieść dla dzieci autorstwa Zofii Urbanowskiej, wydana w 1884 roku[1].

Treść

W powieści Gucio zaczarowany ukazano historię chłopca, który za swoje lenistwo został przez wróżkę ukarany przemianą w muchę[1]. Wróżka obdarza go ponadto czerwoną czapeczką, stanowiącą znak, że jest pokutnikiem – przemienionym człowiekiem. W tej postaci, w towarzystwie innego pokutnika – Joasi, przemienionej w pszczołę, spotyka różne zwierzęta[2] oglądając i poznając świat przyrody. I choć w końcu cała przygoda okazuje się jedynie snem, Gucio potrafi wyciągnąć naukę ze swoich przeżyć i przezwyciężyć swoje próżniactwo[1].

Analiza

Utwór, prócz wymiaru dydaktycznego, ma także wymiar edukacyjny – przygody chłopca są pretekstem do opisu świata przyrody ożywionej. Jednak jego walorem, niespotykanym wcześniej w podobnych pozytywistycznych utworach, jest fantastyczna konwencja, która trafiła w gust dziecięcego czytelnika, czyniąc powieść bardzo popularną[1].

Według Andrzeja Niewiadowskiego i Antoniego Smuszkiewicza, autorów Leksykonu polskiej literatury fantastycznonaukowej, Gucio zaczarowany plasuje pomiędzy piśmiennictwem popularnonaukowym i „zbeletryzowanymi gawędami popularnonaukowymi” a prozą fantastyczno-przyrodniczą, uatrakcyjniającą formę przekazu; można go zaliczyć do obydwu tych nurtów, a także określić jako fantastykę baśniową. Jest jednym z tych tytułów, które przetarły szlaki dla bardziej innowacyjnych utworów skierowanych do dzieci i młodzieży, a także dla polskiej fantastyki naukowej[3].

Wpływ utworu

Powieść Urbanowskiej stała się inspiracją dla wielu późniejszych utworów dla dzieci, m.in. Zosi Marudzińskiej i Wróżki Dzieciolubskiej Marii Buyno-Arctowej czy Czaru Wielkiej Sowy Marii Kędziorzyny[1]. Motyw zmiejszanych bohaterów powrócił w polskiej literaturze kilka lat później, w Doktorze Muchołapskim Erazma Majewskiego[4].

Gucio zaczarowany był lekturą dzieciństwa m.in. Jarosława Iwaszkiewicza, Aleksandra Wata[5] czy Czesława Miłosza[6].

Czesław Miłosz nawiązał do utworu Urbanowskiej w jednym ze swoich wierszy, zarówno tytułem Gucio zaczarowany (jest to jednocześnie tytuł całego zbioru poezji Miłosza wydanego w 1964 roku przez paryski Instytut Literacki), jak i treścią[7]:

Gucio, niegrzeczny chłopczyk, został zamieniony w muchę.

Mył się według obrządku much pod skałą cukru

I prostopadle biegał po jaskiniach sera.

Leciał przez okno w jarzący się ogród[8].

Poeta napisał także przedmowę do pierwszego powojennego wydania powieści[9].

Na znajomość powieści Urbanowskiej wskazuje także wiersz Tadeusza Różewicza Myrmekologia, noszący podtytuł dalszy ciąg bajki o Guciu zaczarowanym i będący być może repliką na wiersz Miłosza[10].

Adaptacje

Gucio zaczarowany Urbanowskiej miał kilka adaptacji scenicznych, m.in. w Teatrze Telewizji (1997, reż. Tadeusz Arciuch, w roli Wróżki Grażyna Wolszczak)[11] oraz szczecińskim Teatrze Lalek Pleciuga (2001)[5].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 142. ISBN 83-04-04606-7.
  2. ↑ Zofia Urbanowska. Gucio zaczarowany [online], wolnelektury.pl [dostęp 2024-12-04].
  3. ↑ Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, s. 18-19, 209, 339, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0892-5.
  4. ↑ Maciej Wróblewski, Literatura i nauka. Wartości lektury fantastyki naukowej dla młodego czytelnika na przykładzie powieści Erazma Majewskiego, „Literatura i Kultura Popularna”, 14, 1 grudnia 2008, s. 129–139, ISSN 2957-241X [dostęp 2024-12-01].
  5. ↑ a b Ewa Podgajna: Recenzja z premiery. teatry.art.pl. [dostęp 2009-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 marca 2008)].
  6. ↑ Marek Radziwon: Spiżarnia literacka, Miłosz, Czesław. wyborcza.pl. [dostęp 2009-03-25].
  7. ↑ Agnieszka Kluba, Gucio zaczarowany [online], Nowa Panorama Literatury Polskiej [dostęp 2024-12-07].
  8. ↑ Czesław Miłosz: Gucio zaczarowany. Oficjalna strona Czesława Miłosza. [dostęp 2009-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  9. ↑ Katalog internetowy Biblioteki Narodowej. [dostęp 2009-03-25].
  10. ↑ Aleksander Fiut. Dialog niedokończony. „Kwartalnik Artystyczny”. Nr 2 (50), 2006. Cytat: Obydwaj poeci gustowali czasem w tych samych lekturach, dodając do nich wszakże całkiem odmienne poetyckie komentarze. Taką książką z okresu dzieciństwa jest opowieść o chłopcu zamienionym w muchę, pióra Zofii Urbanowskiej. Nie jest zatem wykluczone, że na Gucia zaczarowanego Miłosza Różewicz zareplikował Myrmekologią (dalszym ciągiem bajki o Guciu zaczarowanym) oraz wierszem do wnuczki na 18. Urodziny.. 
  11. ↑ Gucio zaczarowany. filmpolski.pl. [dostęp 2009-03-25].

Linki zewnętrzne