Gubernatorstwo Generalne Brazylii (port.Governo-Geral do Brasil) – jednostka administracyjna portugalskiej Ameryki stworzona w 1548 w celu wzmocnienia i koordynacji działań utworzonych wcześniej kapitanii (1534).
Presja Królestwa Francji oraz zagrożenie ze strony rdzennej ludności wymogło na Lizbonie większą dbałość o bezpieczeństwo amerykańskiego terytorium. Powołanie gubernatora generalnego zapewniało możliwość podejmowania kluczowych decyzji przez zorientowanego w miejscowych stosunkach wysokiego rangą urzędnika.
Pierwszymi jednostkami brazylijskiego podziału terytorialnego były kapitanie. Miały one charakter dziedzicznego nadania w formie donacji, ofiarowanego zaufanym i mogącym poszczycić się określonym kapitałem sługom dworu. W ten sposób kwestionowane przez Francuzów prawa do południowoamerykańskiej kolonii miały zostać zabezpieczone, a konieczność zasiedlenia, będąca warunkiem niezbędnym tzw. „efektywnego posiadania” (co wynikało z koncepcji prawa narodów powracającego do łask prawa rzymskiego) przeniesiona na osoby prywatne[1].
Sukces tego rozwiązania okazał się jednak połowiczny i już kilkanaście lat po ich utworzeniu w wyniku narastającej presji Francji oraz coraz bardziej agresywnej postawy tubylców stało się jasne, że Brazylia wymaga znacznie pilniejszej uwagi. W tym celu powołano urząd gubernatora generalnego[2].
Powołanie gubernatora
Regimento czyli dokument określający kompetencje i zadania królewskiego gubernatora bardzo wyraźnie wskazywał na konieczność powołania nowej, królewskiej kapitanii. Założono ją w Bahii ze stolicą w São Salvador (dzisiejszy Salvador), do której prawa zostały odkupione od pierwotnie obdarowanego. Centralne położenie regionu miało pozwolić na ściślejszą koordynację działań pozostałych terytorialnych jednostek[3].
W sensie prawnym Brazylia traktowana była jak zamorskie rozszerzenie terytorium Portugalii. Obowiązywały w nim prawa kraju macierzystego, a gubernator generalny miał być urzędnikiem nadzorującym jego przestrzeganie. Posiadał również władzę polityczną, wyrażającą się w prawie do wydawania edyktów regulujących kwestie specyficzne dla kolonii oraz implementacji królewskich zarządzeń i dekretów obowiązujących także dziedzicznych kapitanów[4].
Gubernator generalny stawał się głównodowodzącym kolonialnych sił lądowych i morskich. Zobowiązany został do dopilnowania aby osiedla założone w pozostałych regionach ufortyfikowano, a ich mieszkańcom dostarczono broń. Zbudowana miała zostać również trzymająca Francuzów na dystans flota. W kwestiach relacji z tubylcami dokument zakazywał obracania ich w niewolę (będącą według dworu główną przyczyną ich niechęci) oraz nakaz konwersji na katolicyzm[3].
Pierwszym gubernatorem został Tomé de Sousa, który przypłynął do Brazylii 29 marca 1549 razem z liczącym sobie ok. 1000 osób orszakiem, składającym się głównie z żołnierzy, drobnej szlachty, chłopów i pewnej liczby degredados (kryminalistów). Kolejne konwoje z osadnikami przybyły kolejno w 1550 i 1551[3].
Późniejsze zmiany
Jeszcze w XVI wieku utworzono kolejną królewską kapitanię Rio de Janeiro i tak uformowana struktura przetrwała niezmieniona do pierwszej połowy XVII wieku. Wtedy to w wyniku ekspansji wewnątrz interioru powołano do życia kolejne kapitanie, a gubernatorstwo podzielono na niezależne od siebie części północną i południową (Stan Maranhão i Stan Brazylii)[5].
Na początku XVIII wieku gubernatorów zaczęli coraz częściej zastępować wicekrólowie, a sto lat później wraz z przenosinami portugalskiego dworu do Brazylii (ucieczka przed wojskami Napoleona) zarząd kolonialny przestał mieć rację bytu. 16 grudnia 1815 status Brazylii podniesiono do rangi równorzędnego królestwa, tworząc Zjednoczone Królestwo Portugalii, Brazylii i Algarve, a 7 września 1822 regent Pedro (późniejszy cesarz) zerwał unię z Portugalią ogłaszając powstanie niepodległego Cesarstwa Brazylii[6].
Przypisy
↑H.B. Johnson: The Portuguese settlement of Brazil, 1500–1580. W: The Cambridge History of Latin America. T. I: Colonial Latin America. Cambridge, Nowy Jork: Cambridge University Press, 1984, s. 255-261. ISBN 0-521-23223-6.
↑H.B. Johnson: The Portuguese settlement of Brazil, 1500–1580. W: The Cambridge History... s. 261-267.
↑ abcL.N. McAlister: Spain and Portugal in.... s. 264-266.
↑L.N. McAlister: Spain and Portugal in the New World 1492-1700. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1987, s. 283-286, seria: Europe and the World in the Age of Expansion. ISBN 0-8166-1216-1.
↑M.C. Eakin: Historia Ameryki Łacińskiej. Zderzenie kultur. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009, s. 190-192. ISBN 978-83-233-2808-7.
.svg)
.svg)
