Gramatyczność

Gramatyczność, gramatykalność[1][2] – termin odnoszący się do wypowiedzeń, oznaczający zgodność danego wypowiedzenia z zasadami gramatyki, które zostały zinternalizowane przez (rodzimego) użytkownika języka[3][4]. Gramatyczność komunikatu językowego nie świadczy automatycznie o jego akceptowalności, która jest uzależniona również od czynników semantycznych[5][6].

Gramatycznymi nazywa się takie wypowiedzenia, które są uznawane przez native speakerów za dopuszczalne (w sposób konwencjonalny)[7]. Gramatyczność ma charakter względny i różni się na gruncie różnych odmian języka – np. dane zdanie może być gramatyczne w pewnym dialekcie, ale niegramatyczne w języku standardowym[8][9]. Umiejętność generowania sformułowań gramatycznych charakteryzuje każdego użytkownika języka[10]. Jednakże nie wszystkie spontaniczne wypowiedzenia są gramatyczne; również wypowiedzenia pozbawione tej cechy mogą być odnotowywane przez gramatyki opisowe[3].

W tradycji normatywistycznej (m.in. w nauczaniu języka) gramatyczność to zgodność danego wypowiedzenia z usankcjonowanymi normami gramatycznymi, nawiązującymi zwykle do pewnego „wyższego” lub literackiego rejestru języka[11]. Lingwistyczne pojęcie gramatyczności jest jednak pozbawione implikacji preskryptywnej, sugerowanej przez potoczne poglądy. Kwestia dopuszczenia danego wypowiedzenia przez gramatykę normatywną nie rzutuje na jego gramatyczność w ujęciu językoznawczym[12][13].

Nie zawsze wprowadza się ścisłe rozróżnienie między gramatycznością a szerzej pojmowaną akceptowalnością[6]. Różnicę między gramatycznością a akceptowalnością uwydatnia zdanie Colourless green ideas sleep furiously[12]. Gramatyczność uważa się za pojęcie binarne (dane wypowiedzenie albo jest gramatyczne, albo nie jest), akceptowalność może zaś występować w różnym stopniu nasilenia[14]. Można przyjąć, że akceptowalność odnosi się do intuicji native speakera (która ocenia wypowiedzenie nie tylko pod kątem gramatyczności, ale również innych wzorców), a gramatyczność do zasad gramatyki sformułowanych na podstawie rodzimej znajomości języka[4]. W praktyce zdarza się, że native speakerzy, pozbawieni odpowiedniej wiedzy lingwistycznej, nie odróżniają wypowiedzeń niegramatycznych od wypowiedzeń bezsensownych (uważanych za takie ze względów semantycznych, nie zaś formalno-syntaktycznych)[15].

W opisach lingwistycznych wypowiedzenia niegramatyczne i nieakceptowalne oznacza się gwiazdką lub znakiem zapytania[16].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Przemysław Chojnowski, Krzysztof Lipiński, „Vademecum tłumacza” – recenzja, „Język Polski”, nr 4, 2001, s. 302.
  2. ↑ Franciszek Grucza, Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot, lingwistyka stosowana, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej – Uniwersytet Warszawski, 2017 (Dzieła wybrane 8), s. 160 [dostęp 2023-10-06].
  3. ↑ a b Hulst 2005 ↓, s. 30–31.
  4. ↑ a b Liliane Haegeman, Jacqueline Gueron, English Grammar: A Generative Perspective, Hoboken: John Wiley & Sons, 1998, s. 18, ISBN 978-0-631-18838-4 [dostęp 2024-02-24] (ang.).
  5. ↑ František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Nakladatelství Karolinum, Univerzita Karlova, 2011, s. 131, ISBN 978-80-246-1946-0, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).
  6. ↑ a b František Štícha, Gramatičnost, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
  7. ↑ Endley 2010 ↓, s. xxxii.
  8. ↑ Endley 2010 ↓, s. xxxiii.
  9. ↑ Rodney Huddleston, Introduction to the Grammar of English, Cambridge: Cambridge University Press, 1984, s. 48–49, DOI: 10.1017/CBO9781139165785, ISBN 978-0-521-29704-2, ISBN 978-1-139-16578-5, ISBN 978-0-521-22893-0 (ang.).
  10. ↑ Hulst 2005 ↓, s. 24.
  11. ↑ Marie Nilsenová: Acceptability/Grammaticality. W: Siobhan Chapman, Christopher Routledge (red.): Key Ideas in Linguistics and the Philosophy of Language. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2009, s. 1–2. DOI: 10.3366/j.ctt1g09vvm. ISBN 978-0-7486-2618-2, ISBN 978-0-7486-2619-9. ISBN 978-0-7486-3142-1. OCLC 857590406. (ang.).
  12. ↑ a b Crystal 2008 ↓, s. 219.
  13. ↑ Endley 2010 ↓, s. xxxii–xxxiii.
  14. ↑ Gary D. Prideaux, William J. Baker: Strategies and Structures: The processing of relative clauses. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing, 1986, s. 63–64, seria: Current Issues in Linguistic Theory 46. DOI: 10.1075/cilt.46. ISBN 978-90-272-8626-0. (ang.).
  15. ↑ Gerrit J. Dimmendaal, Places and people: field sites and informants, [w:] Paul Newman, Martha Ratliff (red.), Linguistic Fieldwork, Cambridge: Cambridge University Press, 2001, s. 55–75, ISBN 0-521-66049-1, ISBN 0-521-66937-5 (ang.), patrz s. 71.
  16. ↑ Crystal 2008 ↓, s. 5.

Bibliografia