PROFILPELAJAR.COM

Gnieźnik
	; Gnieźnik leśny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	gnieźnik
	Nazwa systematyczna
	Neottia Guett.; Hist. Acad. Roy. Sci. Mém. Math. Phys. (Paris 4to) 1750: 374. 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Neottia nidus-avis
Synonimy
	Distomaea Spenner ; Listera R. Brown ; Epipactis Persoon ; Neottidium Schlechtendal ; Nidus Rivinus ; Nidus-avis Ortega ; Pollinirhiza Dulac.
	Distomaea Spenner ; Listera R. Brown ; Epipactis Persoon ; Neottidium Schlechtendal ; Nidus Rivinus ; Nidus-avis Ortega ; Pollinirhiza Dulac.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gnieźnik (Neottia) – rodzaj roślin należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Należą do niego 73 gatunki (w ujęciu obejmującym podrodzaj listera Listera)^[5]. Występują one w Ameryce Północnej (na południu po Kalifornię, Teksas i Florydę), Europie, w północnej i wschodniej Azji, przy czym kilka gatunków sięga na południu do tropikalnej części Azji (Mjanma, Wietnam)^[4]. Do flory Polski, w tradycyjnym, wąskim ujęciu, należy gnieźnik leśny (N. nidus-avis)^[7], a w szerszym współczesnym – także gnieźnik sercowaty (N. cordata) i jajowaty (N. ovata)^[5]. Są to rośliny wolno rosnące (często mija kilkanaście lat zanim zakwitną pierwszy raz), liczne są myko-heterotrofami, niektóre gatunki zapylane są przez mrówki^[8].

Morfologia

Pokrój: Niewielkie, naziemne rośliny zielne, autotroficzne i wówczas zielone lub myko-heterotroficzne i wówczas bezzieleniowe (zwykle czerwonawobrązowe). Kłącze krótkie z gęsto skupionymi korzeniami, cienkimi, czasem zgrubiałymi lub koralkowymi. Łodyga nadziemna prosto wzniesiona^[4].
Liście: U nasady pędu łuskowate i u roślin bezzieleniowych tylko takie. U autotroficznych występują zwykle dwa, rzadko trzy lub cztery liście wyrastające naprzeciwlegle lub niemal naprzeciwlegle, zwykle mniej więcej w połowie długości łodygi. Liście są siedzące, jajowate, trójkątnie jajowate, sercowato jajowate lub sercowate^[4].
Kwiaty: Zebrane w szczytowy kwiatostan groniasty, rzadko zredukowany do pojedynczego kwiatu. Przysadki są trwałe, ale błoniaste, krótsze zwykle od zalążni. Kwiaty są niewielkie, odwrócone lub czasem nie, wyrastają na cienkiej, nagiej lub owłosionej szypułce. Mają barwę taką jak reszta pędu lub są fioletowe, żółtobrązowe, czerwonawe. Zalążnia jest owalna. Zewnętrzne listki okwiatu są wolne, podobne do siebie i rozpostarte. Wewnętrzne listki są zwykle od nich węższe i krótsze z wyjątkiem okazałej zwykle warżki, która pozbawiona jest ostrogi, choć czasem bywa rozdęta u nasady. Na szczycie jest rozdzielona na dwie łatki, czasem tylko płytko wycięta lub całobrzega. Prętosłup jest prosto wzniesiony lub nieco łukowaty, krótki lub długi, bez stopy. Pyłkowiny są dwie, obie podłużnie podzielone. Okazałe rostellum jest rozpostarte poziomo lub wzniesione, językowate lub jajowate^[4].
Owoce: Niewielkie torebki^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z sześciu rodzajów plemienia Neottieae w obrębie podrodziny epidendronowych (Epidendroideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae)^[2]^[9]^[10].

Rozróżniane ze względu na zdolność do fotosyntezy, zielone storczyki z rodzaju Listera i bezzieleniowe storczyki w tradycyjnym ujęciu rodzaju Neottia okazały się być bezpośrednio spokrewnione. Storczyki z rodzaju Neottia zagnieżdżone są w gradzie ewolucyjnym tworzonym przez przedstawicieli rodzaju Listera i ich wyodrębnianie czyni z rodzaju Listera takson parafiletyczny. W kladzie z Neottia s.s zagnieżdżone są dodatkowo storczyki z tradycyjnie wyróżnianego rodzaju Holopogon Kom. & Nevski. W tej sytuacji rodzaje te połączono w jeden, pod najstarszą nazwą, czyli Neottia. W kolejnych badaniach filogenetycznych potwierdzono wielokrotnie monofiletyczność tak ujmowanego rodzaju^[11]^[12]. W efekcie też współczesne bazy taksonomiczne włączają tradycyjnie wyróżniane w XX wieku gatunki z rodzaju Listera do rodzaju Neottia^[5]^[13]^[9].

Ze względu na utrwalone rozdzielanie tych rodzajów w piśmiennictwie w XX wieku, wciąż publikowane są ujęcia wyróżniające rodzaj Listera i tak też uczyniono w krajowej liście flory polskiej z 2020 roku^[7].

Wykaz gatunków^[5]^[6]

Neottia acuminata Schltr.
Neottia alternifolia (King & Pantl.) Szlach.
Neottia auriculata (Wiegand) Szlach.
Neottia bambusetorum (Hand.-Mazz.) Szlach.
Neottia banksiana (Lindl.) Rchb.f.
Neottia bicallosa X.H.Jin
Neottia biflora (Schltr.) Szlach.
Neottia bifolia (Raf.) Baumbach
Neottia borealis (Morong) Szlach.
Neottia brevicaulis (King & Pantl.) Szlach.
Neottia brevilabris Tang & F.T.Wang
Neottia camtschatea (L.) Rchb.f.
Neottia chandrae Raskoti, J.J.Wood & Ale
Neottia chenii S.W.Gale & P.J.Cribb
Neottia cinsbuensis T.P.Lin & D.M.Huang
Neottia confusa Bhaumik
Neottia convallarioides (Sw.) Rich.
Neottia cordata (L.) Rich. – gnieźnik sercowaty, listera sercowata
Neottia deltoidea (Fukuy.) Szlach.
Neottia dentata (King & Pantl.) Szlach.
Neottia dihangensis Bhaumik
Neottia divaricata (Panigrahi & P.Taylor) Szlach.
Neottia fangii (Tang & F.T.Wang ex S.C.Chen & G.H.Zhu) S.C.Chen, S.W.Gale & P.J.Cribb
Neottia flabellata (W.W.Sm.) Szlach.
Neottia fugongensis (X.H.Jin) J.M.H.Shaw
Neottia fukuyamae T.C.Hsu & S.W.Chung
Neottia furusei T.Yukawa & Yagame
Neottia gaudissartii Hand.-Mazz.
Neottia hohuanshanensis T.P.Lin & Shu H.Wu
Neottia inagakii Yagame, Katsuy. & T.Yukawa
Neottia inayatii (Duthie) Schltr.
Neottia japonica (Blume) Szlach.
Neottia karoana Szlach.
Neottia kiusiana T.Hashim. & S.Hatus.
Neottia kuanshanensis H.J.Su
Neottia latilabra (Evrard ex Gagnep.) ined.
Neottia listeroides Lindl.
Neottia longicaulis (King & Pantl.) Szlach.
Neottia mackinnonii Deva & H.B.Naithani
Neottia makinoana (Ohwi) Szlach.
Neottia megalochila S.C.Chen
Neottia meifongensis (H.J.Su & C.Y.Hu) T.C.Hsu & S.W.Chung
Neottia microglottis (Duthie) Schltr.
Neottia microphylla (S.C.Chen & Y.B.Luo) S.C.Chen, S.W.Gale & P.J.Cribb
Neottia morrisonicola (Hayata) Szlach.
Neottia mucronata (Panigrahi & J.J.Wood) Szlach.
Neottia nanchuanica (S.C.Chen) Szlach.
Neottia nandadeviensis (Hajra) Szlach.
Neottia nankomontana (Fukuy.) Szlach.
Neottia nepalensis (N.P.Balakr.) Szlach.
Neottia nidus-avis (L.) Rich. – gnieźnik leśny
Neottia nipponica (Makino) Szlach.
Neottia nujiangensis X.H.Jin
Neottia nyinyikyawii X.H.Jin, A.T.Mu & H.A.Mung
Neottia oblata (S.C.Chen) Szlach.
Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh. – gnieźnik jajowaty, listera jajowata
Neottia pantlingii (W.W.Sm.) Tang & F.T.Wang
Neottia papilligera Schltr.
Neottia piluchiensis T.P.Lin
Neottia pinetorum (Lindl.) Szlach.
Neottia pseudonipponica (Fukuy.) Szlach.
Neottia puberula (Maxim.) Szlach.
Neottia smallii (Wiegand) Szlach.
Neottia smithiana Schltr.
Neottia smithii (Schltr.) Szlach.
Neottia taibaishanensis P.H.Yang & K.Y.Lang
Neottia taizanensis (Fukuy.) Szlach.
Neottia tenii Schltr.
Neottia tenuis (Lindl.) Szlach.
Neottia unguiculata (W.W.Sm.) Szlach.
Neottia ussuriensis (Kom. & Nevski) Soó
Neottia wardii (Rolfe) Szlach.
Neottia yunnanensis (S.C.Chen) Szlach.

Wykaz hybryd^[5]^[6]

Neottia × veltmanii (Case) Baumbach

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-02] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Xinqi Chen, Stephan W. Gale, Phillip J. Cribb: Neottia Guettard. [w:] Floraof China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Neottia Guett.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-20].
↑ ^a ^b ^c Neottia. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-06-15].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 120, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 624, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-02]. (ang.).
↑ Neottia. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-06-15].
↑ TingT. Zhou TingT., Xiao-HuaX.H. Jin Xiao-HuaX.H., Molecular systematics and the evolution of mycoheterotrophy of tribe Neottieae (Orchidaceae, Epidendroideae), „PhytoKeys” (94), 2018, s. 39–49, DOI: 10.3897/phytokeys.94.21346, PMID: 29416419, PMCID: PMC5799734 [dostęp 2022-10-14] .
↑ Zhi-XinZ.X. Zhu Zhi-XinZ.X. i inni, Complete plastome sequences of two Neottia species and comparative analysis with other Neottieae species (Orchidaceae), „Folia Geobotanica”, 54 (3-4), 2019, s. 257–266, DOI: 10.1007/s12224-019-09356-1 [dostęp 2022-10-14] (ang.).
↑ World Checklist of Selected Plant Families. Kew Gardens. [dostęp 2010-08-05]. (ang.).