PROFILPELAJAR.COM

Gnidosz rozesłany
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz rozesłany
	Nazwa systematyczna
	Pedicularis sylvatica L.; Sp. Pl. 607, 1753.
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica L.) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. W Polsce częściej występuje w zachodniej części kraju, stopniowo zanika w kierunku wschodnim osiągając wschodnią granicę zasięgu.

Morfologia

Łodyga: Środkowa łodyga wzniesiona do 20 cm, boczne leżące lub podnoszące się. Nie rozgałęziają się, ale na wszystkich zawiązują się kwiaty.
Liście: Pierzastodzielne, o odcinkach jajowatych i pierzasto klapowanych, siedzące.
Kwiaty: Zebrane w luźne grono, często zaczynające się tuż przy nasadzie łodygi. Kwiaty grzbieciste, wyrastają w kątach liści na krótkich szypułkach. Mają zrosłodziałkowy, dwuwargowy, rozdęty, nagi kielich z odgiętymi do tyłu, nierównymi, pięcioma, ząbkowanymi na szczycie łatkami. Kielich jest trwały, pozostaje po przekwitnięciu. Jasnopurpurowa lub jasnoróżowa (rzadko biała) korona posiada rurkę dłuższą od kielicha i osiąga 15–25 mm długości. Dolna warga korony jest nieorzęsiona, znacznie krótsza od górnej, silnie odstająca. Górna warga jest ściśnięta po bokach i wyciągnięta w dwuząbkowy dzióbek. 1 słupek, 4 dwusilne pręciki ukryte są pod górną wargą. Nektaria umieszczone u podstawy słupka, ale dostęp do nich utrudniają włoski pręcików.
Owoc: Dwukomorowa, schowana wewnątrz trwałego i dłuższego kielicha, okrągła torebka.
Korzeń: Posiada ssawki, którymi wrasta w korzenie sąsiadujących roślin.

Szczyt kwiatostanu
Kształt liścia
Owoce

Biologia

Roślina dwuletnia lub bylina, hemikryptofit. Półpasożyt pobierający od roślin żywicielskich wodę i sole mineralne za pomocą ssawek. Jej cykl życiowy trwa 2 lata. Roślina miododajna, owadopylna, kwitnie od maja do lipca, zapylana jest przeważnie przez trzmiele. Roślina trująca.

Ekologia

Zasiedla mokre, kwaśne łąki, zwłaszcza bliźniczkowe i torfowiska niskie i przejściowe. Czasami występuje także w wielkoturzycowych szuwarach i na wrzosowiskach. Roślina kwasolubna, występująca na glebach kwaśnych lub bardzo kwaśnych. W górach występuje po piętro kosodrzewiny. Populacje liczą przeważnie kilkadziesiąt do kilkuset osobników. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Violion caninae i Ass. Nardo-Juncetum squarrosi^[3].

Zagrożenia i ochrona

W latach 1983–2014 gatunek podlegał w Polsce ochronie ścisłej^[4], od 2014 roku roślina jest objęta częściową ochroną gatunkową^[5]. Występuje w wielu rezerwatach przyrody i parkach narodowych, m.in. w Ojcowskim, Pienińskim, Poleskim i Świętokrzyskim. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[6]. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest osuszanie podmokłych terenów, na których występuje.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski: Rośliny Polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
Marian Nowiński: Chwasty łąk i pastwisk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[matuszkiewicz-3] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp1983-4] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[rozp2014-5] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[6] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]