PROFILPELAJAR.COM

Gmach Główny
Akademii Sztuk Pięknych
	nr rej. A-104 z 19 października 1965
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	pl. Jana Matejki 13; ul. Basztowa 19; ul. Ignacego Paderewskiego 2
Styl architektoniczny	neorenesans, eklektyzm
Architekt	Maciej Moraczewski
Kondygnacje	2
Rozpoczęcie budowy	1879
Ukończenie budowy	1880
Właściciel	Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki
	Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Gmach ASP
	Położenie na mapie Polski Gmach ASP
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Gmach ASP
	Położenie na mapie Krakowa Gmach ASP
	50°03′58″N 19°56′29″E/50,066111 19,941389
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gmach Główny Akademii Sztuk Pięknych – zabytkowy budynek w Krakowie w dzielnicy I, położony przy placu Jana Matejki 13 na rogu z ulicą Basztową 19, na Kleparzu. Główny budynek Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki.

Historia

Przed zbudowaniem gmachu przy placu Matejki Szkoła Sztuk Pięknych zajmowała różne lokale m.in. przy ulicy Gołębiej 20, a później w dworku Jacentego Kochanowskiego przy ulicy Straszewskiego, przy obecnym rogu z ulicą Piłsudskiego. Dopiero w 1876 roku Gmina Miasta Krakowa ofiarowała Szkole grunt pod budowę nowego gmachu na Kleparzu. Projekt budynku sporządził architekt Maciej Moraczewski, ówczesny dyrektor budownictwa w Krakowie. Budowa rozpoczęła się w roku 1879, a została ukończona w 1880, kiedy to gmach uroczyście otwarto. Główną zasługę w powstaniu budynku miał ówczesny dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych, Jan Matejko, który to później nalegał u władz miasta, aby budynek rozbudować, gdyż okazało się niedługo po otwarciu, iż obiekt jest za mały na potrzeby szkoły, tym bardziej że Matejko chciał przekształcić szkołę, wzorcem zachodnim w Akademię Sztuk Pięknych, czego udało się dokonać dopiero w 1900 roku, już po śmierci Matejki. Planów rozbudowy gmachu nie udało się zrealizować^[2].

W czasach II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej działalność Akademii Sztuk Pięknych została zawieszona, a w gmachu w latach 1939–1943 mieściła się Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau, czyli artystyczna szkoła zawodowa założona przez władze okupacyjne w miejsce ASP. W latach 1976–1979 wykonano projekt nowego skrzydła od strony ulicy Paderewskiego, które wzniesiono w latach 1989–1998^[3]^[4].

Na początku XXI wieku przeprowadzono serię remontów budynku, m.in. począwszy od 2004 roku remont konserwatorski elewacji, a w latach 2010-2012 remont dachu, w ramach którego po wielu latach na kopuły gmachu powróciły rzeźby gryfów^[5]. W gmachu głównym znajduje się Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

19 października 1965 budynek został wpisany do rejestru zabytków^[1]. Znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków^[6].

Architektura

Lokalizacja gmachu związana była z przyjętą wówczas w Krakowie i w wielu innych miastach Monarchii Austro-Węgierskiej koncepcją urbanistyczną wzorowaną na rozwiązaniach z Wiednia, czyli tzw. „ringu” (w Krakowie dzisiejszej I obwodnicy) – reprezentacyjnej, miejskiej alei otaczającej średniowieczne centrum miasta, zabudowanej monumentalnymi i reprezentacyjnymi gmachami instytucji o randze miasta lub regionu, którego to miasto było centralnym ośrodkiem^[5].

Neorenesansowa elewacja składa się z ceglanej płaszczyzny budynku i okien w białych obramowaniach, które to na parterze i pierwszym piętrze przybierają kształt prostokątny, natomiast na drugim piętrze są zwieńczone łukiem półkolistym. Każde piętro od niższego jest oddzielone skromnym, białym gzymsem, a ponadto elewacja pod dachem jest zwieńczona gzymsem wyraźnie bardziej ubogaconym architektonicznie niż te poniższe. W centrum fasady umieszczono boniowany portal wejścia głównego, ponad którym znajduje się szczególnie wyróżnione spośród innych okno, w ozdobnym obramowaniu którego ponad oknem znajdują się m.in. płaskorzeźba Herbu Krakowa, rzymska data oddania budynku, a pod oknem popiersie Jana Matejki dłuta Jana Tombińskiego (1894)^[2]. Dwa narożniki od strony placu Matejki podkreślono wysuniętymi ryzalitami, zwieńczonymi kopułami z rzeźbami gryfów – po 4 przy każdej kopule i iglicami^[5].

Przy wejściu, po lewej stronie znajduje się również tablica poświęcona Janowi Matejce, wmurowana w 1938 roku – w setną rocznicę urodzin. Wewnątrz znajduje się także tablica poświęcona Stanisławowi Wyspiańskiemu, wmurowana w 1923 roku – w dwudziestą rocznicę objęcia przez artystę katedry na ASP. Głowę Wyspiańskiego na tablicy wyrzeźbił Konstanty Laszczka, którego to dziełem jest również płyta poświęcona Janowi Stanisławskiemu^[2].

Skrzydło północne gmachu, wzniesione w latach 90. XX wieku, reprezentuje styl postmodernistyczny. Jego elewacja podzielona jest mocnymi pilastrami, zwieńczonymi fryzem górnej kondygnacji z kwadratowymi otworami okiennymi. Pogłębione przestrzenie pomiędzy pilastrami zapełniono oknami, które ozdobiono geometrycznie kształtowanymi frontonami, schodkowymi obramieniami i taflami szkła w podziale okładziny kamiennej. Okładzina, w odcieniu jasnej szarości i beżu, ma kratowy układ^[4].

W Gmachu Głównym ASP znajdują się m.in. biura rektora i kanclerza, dziekanaty wydziałów malarstwa i rzeźby, galerie, archiwum ASP, lecz także pracownie artystyczne^[2]^[7].

Galeria

Fasada budynku od strony pl. Matejki
Jedna z rzeźb gryfów przy kopule
Zwieńczenie kopuły
Portal, oprawa wejścia głównego
Tablica upamiętniająca Jana Matejkę

Przypisy

↑ ^a ^b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2024-02-08] .
↑ ^a ^b ^c ^d Michał Rożek: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 19-20. ISBN 83-01-10989-0.
↑ Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 9-10. ISBN 83-01-13325-2.
↑ ^a ^b Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk: Architektura postmodernistyczna w Krakowie. Wybrane przykłady. Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP. Oddział Kraków, 2016, s. 54. ISBN 978-83-65398-04-8.
↑ ^a ^b ^c Gmach główny Akademii Sztuk Pięknych. [w:] Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa [on-line]. [dostęp 2018-07-14].
↑ Gminna ewidencja zabytków Krakowa. Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Krakowa. [dostęp 2024-10-07].
↑ Jednostki i budynki ASP. [w:] Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie [on-line]. [dostęp 2020-04-13].