Formacja Tendaguru

Formacja Tendaguru – bogata w skamieniałości formacja geologiczna w Tanzanii. Uznaje się ją za najbogatszą z górnojurajskich warstw Afryki. Rekonstrukcje kontynentalne wskazują, że w epoce jury późnej tereny te leżały na półkuli południowej. Tendaguru przypomina formację Morrisona, jeśli nie brać pod uwagę morskich osadów tej ostatniej. Fauna dinozaurów obu formacji jest podobna. Występują odpowiadające sobie rodzaje: tendagurskiemu Giraffatitan odpowiada morrisoński brachiozaur, tendagurskiemu kentrozaurowi – stegozaur[1].

Wykopaliska

Osady, dziś określane jako należące do formacji Tendaguru, odkryto jako źródło skamieniałości w 1906, gdy niemiecki aptekarz, chemik analityk i inżynier górnictwa Bernhard Wilhelm Sattler, podróżując w kierunku kopalni na południe od rzeki Mbemkure płynącej w Niemieckiej Afryce Wschodniej (obecnie tereny te leżą w Tanzanii), zauważył olbrzymie kości w wietrzejącej skale przy ścieżce nieopodal podnóży wzgórza[2]. Z powodu swego ukształtowania wzgórze to nosiło lokalną nazwę stromego wzgórza, czyli "tendaguru" w języku miejscowej ludności Wamwera. Sattler zaraportował odkrycie, co doszło do niemieckiego paleontologa Eberharda Fraasa. Podróżując przez Afrykę, odwiedził on rzeczone miejsce w 1907 i dzięki pomocy Sattlera odkrył dwa niekompletne szkielety ogromnej wielkości[3]. Materiał przetransportowano do Stuttgartu, gdzie pracował Fraas. Naukowiec opisał dwa nowe gatunki, które umieścił w słabo poznanym rodzaju gigantozaur, nazwywając je Gigantosaurus robustus i G. africanus. Oba gatunki przeniesiono później do innych rodzajów, określa się je dzisiaj jako Janenschia robusta i Barosaurus africanus[3].

Ekspedycje niemieckie

Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie prowadziło wykopaliska na wzgórzu Tendaguru i w okolicy przez cztery lata. Od 1909 do 1911 Werner Janensch, kierujący wyprawą, i Edwin Hennig, asystent, natomiast Hans Reck i jego małżonka Ina Reck w 1912 dowodzili ekspedycją. Spośród Europejczyków udział brał także Hans von Staff. Podczas pór deszczowych naukowcy badali geologię Niemieckiej Afryki Wschodniej podczas długich safari.

Fauna kręgowców

W formacji odkryto prawdopodobnie jaja dinozaurów[4].

Ssaki

ssaki z formacji Tendaguru
Rodzaj Gatunki Miejsce Stratygrafia Materiał Uwagi Grafiki

Allostaffia

A. aenigmatica

  • Tanzania.

3 izolowane trzonowce.

Brancatherulum[5]

B. tendagurense

  • Tanzania.

kość zębowa bez zębów

Tendagurodon

T. janenschi

  • Tanzania.

Pojedyczy ząb

Tendagurutherium

T. dietrichi

  • Tanzania.

Niekompletna kość zębowa z uszkodzonym ostatnym trzonowcem

Dinozaury ptasiomiedniczne

Dinozaury ptasiomiedniczne z Formacji Tendaguru
Rodzaj Gatunki Miejsce Stratygrafia Materiał Uwagi Grafiki

Dysalotosaurus[4]

D. lettowvorbecki[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

"Duża ilość w większości niepołączonych szczątków czaszki i szkielru pozaczaszkowego"[6]

Dysalotosaurus lettowvorbecki
Kentrosaurus

Kentrosaurus[4]

K. aethiopicus[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

2 zmontowane szkielety, 4 mózgoczaszki, 4 kości krzyżowych, ponad 17 kości udowych, około 25 izolowanych elementów; osobniki młodociane i dorosłe[7]

Pterozaury

Pterozaury z Formacji Tendaguru
Rodzaj Gatunki Miejsce Stratygrafia Materiał Uwagi Grafiki

Nieznany Archaeopterodactyloidea[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8]
 kość ramienna[9]
Pterosaur fossils from Tendaguru

Nieznany azdarch[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8]

Nieznany Dsungaripteroidea[9]

kość ramienna[9]

Pterodactylus[8]

P. maximus[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8].

później uznany za nieznanego pterodaktyla[8].

P. brancai[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8].

później uznany za nieznanego Dsungaripteroidea[8]

P. arningi[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8]

później uznany za nieznanego pterozaura[8]

Rhamphorhynchus[8]

R. tendagurensis[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8].

później uznany za nieznanego Rhamphorhynchoidea[8]

Tendaguripterus[8]

T. recki[8]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[8]

Niekompletna kość szczękowa z zębami

Zauropody

Zauropody z Formacji Tendaguru
Rodzaj Gatunki Miejsce Stratygrafia Materiał Uwagi Grafiki

Australodocus

A. bohetii

  • Tanzania.

2 kręgi szyjne

Dicraeosaurus
Giraffatitan
Janenschia

Barosaurus[4]

B. gracilis[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Brachiosaurus[4]

B. brancai[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4].

"5 niekompletnych szkieletów, ponad 3 czaszki i izolowane fragmenty kończyn[10]

B. brancai różni się od gatunku typowego brachiozaura B. altithorax do tego stopnia, że przeniesiono go do oddzielnego rodzaju Giraffatitan[11]

B. fraasi[4]

Szczątki przypisane B. fraasi przeniesiono potem do B. brancai, a w końcu do Giraffatitan[4][11].

Dicraeosaurus[4]

D. hansemanni[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Szkielet z brakującymi czaszką i przednimi kończynami, 2 szkielty niekompletne, izolowane kręgi i części kończyn[12]

D. sattleri[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

2 niekompletne szkeielty bez czszek, izolowane części pozaczaszkowe[12]

Giraffatitan[4]

G. brancai[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Nowy rodzaj Giraffatitan stworzono dla wcześniejszego gatunku brachiozaura, Brachiosaurus brancai, po doszukanie się przez specjalistów różnic pomiędzy nim a gatunkiem typowym B. altithorax uzasadniających reklasyfikację[11]

Janenschia[4]

J. robusta[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Kości kończyn przednich i tylnych, kość łonowa, dwie kości kulszowe[13]

Tendaguria[4]

T. tanzaniensis[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

2 połączone kręgi grzbietowe[14]

Tornieria[4]

T. africanus[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Ponad 3 niekompletne szkielety, kilka fragmentów czaszki, liczne izolowane elementy pozaczaszkowe[15]

Wamweracaudia[13]

W. keranjei

Kręgi ogonowe.

"Archbishop"

Teropody

Teropody z Formacji Tendaguru
Rodzaj Gatunki Miejsce Stratygrafia Materiał Uwagi Grafiki

?Allosaurus[4]

?A. tendagurensis[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

piszczel[16]

Bazalny przedstawiciel Tetanurae o niepewnej pozycji filogenetycznej[17].

Allosaurus tendagurensis bones, Naturkunde Museum Berlin
Ceratosaurus
Elaphrosaurus

Ceratosaurus?[4][17]

C.(?) roechlingi[4][17]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

trzon kręgu ogonowego[17]

Prawdopodobnie przedstawiciel rodziny Ceratosauridae[17].

nieokreślone[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Elaphrosaurus[4]

E. bambergi[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Szkielet pozaczaszkowy[18]

Labrosaurus[4]

L. stechowi[4]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4].

Izolowane zęby[19]

później uznany za nieznany gatunek Ceratosaurus[4]

Megalosaurus?[4][17]

M.(?) ingens[4][17]

  • Mkoawa Mtwara, Tanzania[4]

Ząb[20][17]

Możliwy przedstawiciel rodziny Carcharodontosauridae[17].

Veterupristisaurus[17]

V. milneri[17]

Trzy kręgi ogonowe[17]

Możliwy przedstawiciel Abelisauridae niezaliczony do żadnego rodzaju[17]

Dwie kości piszczelowe, kość udowa[17]

Niewielki przedstawiciel Abelisauroidea niezaliczony do żadnego rodzaju[21]

Dwie kości piszczelowe[21]

Przedstawiciel Megalosauroidea niezaliczony do żadnego rodzaju[17]

Kość strzałkowa, kość skokowa[17]

Skamieniałości tego teropoda pierwotnie były uznawane za kości przedstawiciela gatunku Ceratosaurus? roechlingi[17].

Przedstawiciel lub przedstawiciele Tetanurae niezaliczeni do żadnego rodzaju, nienależący do celurozaurów[17]

Trzy kręgi grzbietowe, cztery kręgi ogonowe, kość biodrowa, dwie kości udowe, kość piszczelowa[17]

W ocenie Rauhuta (2011) co najmniej kości udowe i kość piszczelowa są skamieniałościami przedstawiciela lub przedstawicieli odrębnego od Allosaurus(?) tendagurensis taksonu lub taksonów[17].

Przypisy

  1. ↑ Mateus (2006). Pp. 223–232.
  2. ↑ Maier , G. (2003).
  3. ↑ a b Fraas, E. (1908). "Ostafrikanische Dinosaurier". Palaeontolographica 55:105-144 [German]
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax Weishampel, David B; et al. (2004). "Dinosaur distribution (Late Jurassic, Africa)." W: Weishampel, David B.; Dodson, Peter; and Osmólska, Halszka (eds.): The Dinosauria, 2nd, Berkeley: University of California Press. p. 552. ISBN 0-520-24209-2.
  5. ↑ Dinodata [online], www.dinodata.org [dostęp 2018-06-17] (niem.).
  6. ↑ "Table 19.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 414.
  7. ↑ "Table 16.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 344.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Barrett, P.M., Butler, R.J., Edwards, N.P., & Milner, A.R. Pterosaur distribution in time and space: an atlas. p61-107. in Flugsaurier: Pterosaur papers in honour of Peter Wellnhofer. 2008. Hone, D.W.E., and Buffetaut, E. (eds). Zitteliana B, 28. 264pp.[1]
  9. ↑ a b c Costa F. R., Kellner A. W. A., 2009, On two pterosaur humeri from the Tendaguru beds (Upper Jurassic, Tanzania), Anais da Academia Brasileira de Ciências, vol.81 no.4 Rio de Janeiro Dec. 2009
  10. ↑ "Table 13.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 267.
  11. ↑ a b c Taylor, M.P. (2009). Pp. 787-806.
  12. ↑ a b "Table 13.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 264.
  13. ↑ a b Philip D. Mannion, Paul Upchurch, Daniela Schwarz i Oliver Wings. Taxonomic affinities of the putative titanosaurs from the Late Jurassic Tendaguru Formation of Tanzania: phylogenetic and biogeographic implications for eusauropod dinosaur evolution. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 185 (3), s. 784–909, 2019. DOI: 10.1093/zoolinnean/zly068. (ang.). 
  14. ↑ "Table 13.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 261.
  15. ↑ "Table 13.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 265.
  16. ↑ "Table 4.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 75.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Oliver W. M. Rauhut. Theropod dinosaurs from the Late Jurassic of Tendaguru (Tanzania). „Special Papers in Palaeontology”. 86, s. 195–239, 2011. DOI: 10.1111/j.1475-4983.2011.01084.x. (ang.). 
  18. ↑ "Table 3.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 48.
  19. ↑ "Table 3.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 50.
  20. ↑ "Table 4.1," w: Weishampel, et al. (2004). Page 78.
  21. ↑ a b Oliver W. M. Rauhut. Post-cranial remains of ‘coelurosaurs’ (Dinosauria, Theropoda) from the Late Jurassic of Tanzania. „Geological Magazine”. 142 (1), s. 97–107, 2005. DOI: 10.1017/S0016756804000330. (ang.). 

Bibliografia

  • Fraas, E. (1908). "Ostafrikanische Dinosaurier". Palaeontolographica 55:105-144 [German].
  • Khalaf-von Jaffa, Norman Ali Bassam Ali Taher (2006). "Ornithomimid Dinosaur Tracks from Beit Zeit, West of Jerusalem, Palestine." Gazelle: The Palestinian Biological Bulletin, Number 56, August 2006. pp. 1–7.
  • Paul, G. S. 1988. The brachiosaur giants of the Morrison Tendaguru with a description of a new subgenus, Giraffatitan, and a comparison of the world's largest dinosaurs. Hunteria 2 (3): 1-14.
  • Maier, G. African dinosaurs unearthed: the Tendaguru expeditions. Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 2003. (Life of the Past Series). At Google Books
  • Late Jurassic dinosaurs from the Morrison Formation (USA), the Lourinhā and Alcobaça formations (Portugal), and the Tendaguru Beds (Tanzania): a comparison. W: Mateus, Octávio: Paleontology and Geology of the Upper Morrison Formation. New Mexico Museum of Natural History and Science (bulletin 36), 2006, s. 223–232. ISSN 1524-4156. (ang.).
  • Taylor, M.P. (2009). "A Re-evaluation of Brachiosaurus altithorax Riggs 1903 (Dinosauria, Sauropod) and its generic separation from Giraffatitan brancai (Janensh 1914)." Journal of Vertebrate Paleontology, 29(3): 787-806.
  • Weishampel, David B.; Dodson, Peter; and Osmólska, Halszka (eds.): The Dinosauria, 2nd, Berkeley: University of California Press. 861 pp. ISBN 0-520-24209-2.