PROFILPELAJAR.COM

Ejsymonty Wielkie
	; Kościół parafialny w Wielkich Ejsymontach. Fot. T. Ejsmont
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	brzostowicki
Sielsowiet	Ejsymonty
Wysokość	119 m n.p.m.
Populacja (2009); • liczba ludności	; 763
Nr kierunkowy	+375 1511
Kod pocztowy	231785
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Ejsymonty Wielkie
	Położenie na mapie Białorusi Ejsymonty Wielkie
	53°22′07″N 24°04′52″E/53,368611 24,081111

Ejsymonty Wielkie^[2] (biał. Вялікія Эйсманты, Wialikija Ejsmanty^[2], ros. Большие Эйсмонты, Bolszyje Ejsmonty) – agromiasteczko na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, w rejonie brzostowickim, w sielsowiecie ejsymontowskim. Położona jest 37 km na południowy wschód od Grodna, 20,6 km od granicy polsko-białoruskiej.

Historia

XVI – XVIII wiek

Nazwa Eysymontty pojawia się już w XVI w. Początkowo obejmowała całość ziemi posiadanej przez bojarów Eisimontów w wołosti wołpieńskiej. W liście królewskim Zygmunta Augusta potwierdzającym sprzedaż dóbr przez Ambrożego Piotrowicza Eisimonta z 1570 r., możemy przeczytać „w powietie Horodienskom w Eisimontach leżaczoje na Burniewie”^[3]. Początkowo obejmowała całość ziemi posiadanej przez bojarów Eisimontów. W XVII w. okolica szlachecka położona pomiędzy majątkami Iwanowce i Kuliki. W 1660 r. Anna Eysymontowa, żona Pawła wraz z synem Jakubem (dziedzicem Iwanowców) funduje kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Dzięki staraniom Eysymontów przy wsparciu miejscowej szlachty król Jan Kazimierz podnosi Eysymonty do rangi parafii (1665), co było uznaniem dla wagi i zasług wojennych miejscowej społeczności.

W końcu XVII w. dziedzicem Iwanowców zostaje Aleksander Eysymontt, komornik brzeski^[4]. Po śmierci Jerzego Eysymontta (2 grudnia 1789), proboszcza wielkoejsmontowskiego i kanonika inflanckiego, który sprawował kuratelę nad dobrami po śmierci brata Krzysztofa (zm. 1784), namiestnika petyhorskiego, majątek przeszedł na Atanazego Eysymontta (1762–1832), pułkownika jazdy polskiej (brata Anzelma). Po jego śmierci dziedziczką była córka Ewa Jaskołdowa, sędzina grodzieńska – żona Józefa.

XIX – XX wiek

W XIX w. Okolicę zamieszkują zarówno Eysymontowie, jak i przedstawiciele blisko spokrewnionych rodzin: Jodkowscy, Kulikowscy, Steckiewiczowie, Rogowscy, Siezieniewszy, Siemaszkowie, Tołłoczkowie, Nawrotyńscy, Petelczycowie, Dziemiańczuki, a także Narbuttowie^[5].

W czasach zaborów nazwę Ejsymonty Wielkie nosiły: wieś i dwie okolice. Wszystkie położone były w granicach Imperium Rosyjskiego, w guberni grodzieńskiej, w powiecie grodzieńskim. Wieś w gminie Bohorodzicka w 1900 roku miała 4 domy i ziemie o powierzchni 90 dziesięcin włościańskich (ok. 98,3 ha) oraz 33 dziesięcin kościelnych (ok. 36,1 ha). Okolica w gminie Bohorodzicka miała powierzchnię 259 dziesięcin (ok. 283,0 ha). Okolica w gminie Indura miała powierzchnię 21 dziesięcin (ok. 22,9 ha)^[6].

Od 1919 r. w granicach II Rzeczypospolitej. 7 czerwca 1919 roku, wraz z całym powiatem grodzieńskim, weszła w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej struktury administracyjnej^[7]. Latem 1920 roku zajęta przez bolszewików, następnie odzyskana przez Polskę. 20 grudnia 1920 roku włączona wraz z powiatem do okręgu nowogródzkiego^[8]. Od 19 lutego 1921 roku^[9] w województwie białostockim, w powiecie grodzieńskim, centrum administracyjne gminy Wielkie Ejsymonty. W 1921 r. nazwę Wielkie Ejsymonty nosiła już tylko jedna miejscowość – okolica. Było w niej 71 domów mieszkalnych^[10].

W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 r. miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. W pierwszych dniach po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Polski, na terenie gminy Wielkie Ejsymonty miało miejsce szczególne nasilenie mordów i grabieży. Ich ofiarami padali głównie napływowi przedstawiciele polskiej administracji państwowej (zamożni urzędnicy i żołnierze Wojska Polskiego), sprawcami natomiast były zbrojne grupy kryminalistów i skomunizowanych niezamożnych chłopów, działające z inspiracji ZSRR (wywodzący się zazwyczaj z ludności białoruskiej i żydowskiej)^[11].

2 listopada została włączona do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 r. włączona do nowo utworzonego obwodu białostockiego. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. 22 lipca 1941 r. włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy. W 1944 roku ponownie zajęta przez wojska sowieckie i włączona do obwodu grodzieńskiego Białoruskiej SRR. Od 1991 r. w składzie niepodległej Białorusi.

Między 2005 i 2009 Ejsymonty Wielkie otrzymały status agromiasteczka^[12].

Demografia

W 1900 roku wieś Ejsymonty Wielkie miała 29 mieszkańców^[6]. Według spisu powszechnego z 1921 roku, okolica zamieszkana była przez 390 osób, w tym 389 Polaków i 1 Białorusina. Katolicyzm wyznawało 387 jej mieszkańców, prawosławie – 3^[10].

Zabytki

Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Jana Nepomucena, rok budowy 1849–50

Kościół Parafialny

Osobny artykuł: Parafia Imienia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Nepomucena w Ejsymontach Wielkich.

Nie jest pewne kiedy powstał pierwszy kościół. Najstarsze informacje dotyczą kościoła ufundowanego przez Annę Eysymontową (z domu Wnuczko-Łobaczewska) i jej syna – Jakuba w 1650 r., chociaż można spotkać się też z informacją, że najstarszy kościół modrzewiowy stanął tu ok. 1425 roku^[13].

W krypcie kościoła ejsmontowskiego zostali pochowani:

1768 – Michał Józef Eysymontt – chorąży grodzieński^[14].
1770 – Anna z Zaniewskich Eysymonttowa (1694–1770)^[15] – mierniczyna Wielkiego Księstwa Litewskiego
1822 – Szymon Zawistowski (1738-1822), sędzia grodzieński, ojciec Józefy Eysymonttowej, wojskiej grodzieńskiej^[16]

W skład parafii w roku 1744 wchodziły następujące miejscowości: Eysymonty, Piaski, Nowydwór, Nowosiółki, Kobielniki, Żukiewicze (wieś i okolica szlachecka), Olekszyce, Rymuciowce, Kojeniowce, Kraśnik, Ogrodniki, Misiewicze, Kniaziewicze, Jarmolicze, Jodkowce, Wojtowszczyzna, Jurowce, Wicicze, Staniewicze, Łaniewicze, Zaniewicze, Maciejowce, Glindzicze, Siemierenki, Odźwierne, Siezienioewicze, Radziewicz, Kulowszczyzna, Gudziewicze, Mitkiewicze, Dublany, Kowale, Kuliki, Burniewo, Wołotynie i Trzeciaki^[17].

W 1793 roku za dekretem biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego parafia została podzielona. Okolice Zaniewicze, Łaniewicze i Staniewicze weszły w skład nowo utworzonej parafii Świsłockiej, po jej likwidacji w 1832 roku, powróciły do parafii. W 1867 w skład parafii weszły też miejscowości należące do zlikwidowanej parafii w Brzostowicy Wielkiej.

Proboszczowie

Proboszczowie kościoła parafialnego w Wielkich Eysymontach^[5]^[18]:

Jerzy Karaś, pleban kwasowski (1661–do 31 sierpnia 1663)^[19]^[20]
Kazimierz Jan Woysznarowicz (1663–1677)^[21]
Paweł Dzierżek Bielski – podproboszcz w 1669^[22]
Jan Łukasz Długoborski, podproboszcz w 1669^[22]
Paweł Siechnowicz – do 1722 (zmarł)
Antoni Józef Kalecki – 1722–1728
Łukasz Długoborski – w 1728
Michał Kasper Orzechowski – 1732–1735
Jan Szyszka – przypuszczalnie 1736–1739
Andrzej Józef Eysymontt – 1739 – po 1749
Jerzy Józef Eysymontt – ok. 1759–1789
Antoni Eysymontt – 1790-1806
Michał Siezieniewski – 1812 – 9 kwietnia 1851^[23]
Dominik Malejewski – 1851–1865
Stefan Rogowski 1865-1866
Benedykt Nakutowski 1866-1867
Ignacy Pongański 1866-1876
Justyn Cybulski 1876-po 1897
Dominik Jarosz – na pewno w 1903 r.
Konstanty Kretowicz – 1912–1924
Edmund Pietkiewicz – 1926–1952

Związani z Wielkiemi Ejsymontami

Kazimierz Jelski – polski architekt i rzeźbiarz.
Aniela z Biergielów Staniewska (1896-1982) – odznaczona medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Uczestnicy powstania styczniowego

Uczestnicy powstania styczniowego w 1863 roku z Parafii Wielkie Ejsymonty^[24]

Józef Michał Antuszewicz (ur. 1 października 1841 w Mitkiewiczach), syn Adama i Marianny z Siemaszków.
Adam Daszkiewicz (ur. 22 grudnia 1834 w Wielkich Jodkiewiczach), syn Antoniego i Ludwiki z Korozów.
Aleksander Eysymontt (ur. 5 stycznia 1842 w Karasiowszczyźnie), syn Waleriana i Franciszki z Kozierowskich.
Józef Eysymontt (ur. 29 kwietnia 1833 w Wielkich Ejsymontach), syn Eliasza i Katarzyny z Chlistowskich.
Konstanty Ludwik Eysymontt (ur. 25 sierpnia 1834 w Karasiowszczyźnie), syn Waleriana i Franciszki z Kozierowskich.
Wincenty Jodkowski (ur. 21 września 1816 w Jurowcach), syn Piotra i Katarzyny z Cydzików.
Jan Adam Szmurło (ur. 5 stycznia 1842 w Burniewie), syn Feliksa i Anny z Roszczewskich.

Przypisy

↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
↑ ^a ^b Białoruś. W: Główny Geodeta Kraju: Nazewnictwo geograficzne świata. T. 11: Europa. Część I. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2009, s. 41. ISBN 978-83-254-0463-5. [dostęp 2011-03-01].
↑ Lietuvos Metrika, Užrašymų knyga 51, Vilnius 2000 (Metryka Litewska, Księga Zapisów nr 51 (1566-1574), Wilno 2000), s. 290.
↑ A. Boniecki, Herbarz Polski, T. V, W. 1899-1901, s. 238.
↑ ^a ^b J. Makarczyk – Dzieje OO. Franciszkanów w Świsłoczy – Zaniewicze oraz spis wiernych parafii Wielkie Ejsmonty, Grodno 2009.
↑ ^a ^b Ejsymonty Wielkie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 469 .
↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41.
↑ Dz.U. z 1920 r. nr 115, poz. 760.
↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93.
↑ ^a ^b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 41. [dostęp 2010-11-28].
↑ Marek Wierzbicki: Mordy i grabieże po 17 września 1939 roku. W: Marek Wierzbicki: Polacy i Białorusini w zaborze sowieckim. Stosunki polsko-białoruskie na ziemiach północno-wschodnich II RP pod okupacją sowiecką 1939–1941. Wyd. 2. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2007, s. 99, seria: Biblioteka historyczna Frondy. ISBN 978-83-88747-76-2.
↑ Bierastavicki rajon. Grodzieński Obwodowy Komitet Wykonawczy. [dostęp 2010-04-29]. (biał.).
↑ Kartka z dziejów Kościoła Katolickiego w Polsce Rosyjskiej, opisał według źródeł wiarygodnych X.Y.Z. (W. Sułkowski), II. Biskupstwo Wileńskie, Kraków 1889, s. 296.
↑ W swoim testamencie z roku 1811, Ferdynand Eysymontt, wojski grodzieński, powiada że kości jego rodziców zostały złożone w kościele w Wielkich Eysymontach.
↑ Księga pogrzebowa parafii Wielkie Eysymonty 1769-1819, zapis nr 14 sygnowany datą 2 stycznia 1770.
↑ Księga Pogrzebowa parafii Wielkie Eysymontty 1820-1826, metryka nr 121: Jabłonów, parafia Łunieńska. Zmarł 4 listopada Szymon Zawistowski, sędzia powiatu grodzieńskiegoprzezywszy lat 84 i został pochowany w świątyni parafialnej Eysmonttowskiej.
↑ Synodus Dioecesana Vilensis, Wilno 1744, s. 94–95.
↑ Księgi parafialne kościoła w Wielkich Eysymontach.
↑ J.A. Chrapowicki, Diariusz, t. 1., s. 420.
↑ Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131 pod red Andrzeja Rachuby, Warszawa 2001, s. 308.
↑ J.A. Chrapowicki, Diariusz, t. 1., s. 421.
↑ ^a ^b AVAK I, s. 341.
↑ K. LVIA, F. 604, Op. 46, vol. 42, k. 470v.
↑ J. Jodkowski. Rok 1863 w powiecie grodzieńskim. [W:] „Echo Grodzieńskie”, Grodno, 1921. N-ry 18, 28, 31–36, 159–160, 162, 166–169, 171–173, 175–177, 179. Całość opublikowana w „Горад Святога Губерта: альманах лакальнай гісторыі”. Выпуск 8 (2014) / рэдкал. І.Соркіна [і інш.]. – Гродна, 2014.

Bibliografia

J. Dąbrowski, Spis ludności parafii Wielkie Eysymontty sporządzony w roku 1861 najpewniej przez Ks. Dominika Malejewskiego, proboszcza kościoła Eysymonttowskiego, Wielkie Eysymontty-Gdańsk 2009
TadeuszT. Ejsmont TadeuszT., Ejsmontowie, Modlica: Rentier, 2009, ISBN 83-922036-1-5, OCLC 751189393 .
J. Makarczyk – Dzieje oo. Franciszkanów w Świsłoczy – Zaniewicze oraz spis wiernych parafii Wielkie Ejsmonty, Grodno 2009