Diapauza – wywoływany czynnikami zewnętrznymi, sterowany wewnętrznie (hormonalnie lub neurohormonalnie) okresowy stan zahamowania rozwoju ontogenetycznego, wykorzystywany powszechnie przez organizmy w siedliskach podlegających silnym zmianom warunków środowiskowych. Może trwać od kilku dni do kilku tysięcy lat (np. daktylowiec właściwy) czy nawet wielu milionów lat^[1]. W okresie spoczynku organizm nie rozmnaża się, a metabolizm jest najczęściej znacznie spowolniony. U niektórych pluskwiaków i szpecieli w stan diapauzy może zapadać tylko jedna płeć. Głównymi czynnikami wywołującymi diapauzę są skrajne warunki termiczne, brak zasobów lub przegęszczenie.

Termin diapauza stosowany jest głównie w odniesieniu do bezkręgowców, zwłaszcza owadów, u których może występować w różnych stadiach rozwoju u osobników różnych gatunków – rozróżniana jest diapauza jajowa (embrionalna), larwalna, poczwarkowa i imaginalna. W szerszym znaczeniu termin ten odnoszony jest do innych grup systematycznych w znaczeniu spoczynku, zawieszenia aktywności życiowej. Diapauza w okresie letnim nazywana jest estywacją, w okresie zimowym hibernacją.

Organizmy w stanie spoczynku cechują się zazwyczaj większą niż w stanie aktywnym odpornością na oddziaływanie niekorzystnych czynników środowiskowych takich jak mrozy, upały lub susza. Mechanizm spoczynku zwiększa szanse przetrwania genomu w okresach oddziaływania skrajnych czynników środowiskowych, nietolerowanych przez aktywne osobniki. Organizmy osiadłe wykorzystują powszechnie formy spoczynkowe jako medium dyspersji. Procesy związane z diapauzą rozpoczynają się przed nastaniem niekorzystnych warunków i zanikają jakiś czas po ich ustaniu, co odróżnia diapauzę od odrętwienia (ang. quiescence).

Zjawisko występuje u walabii bagiennej. Jeśli samica tego gatunku jest w ciąży i zostanie powtórnie zapłodniona druga ciąża przestaje się rozwijać, do wykarmienia poprzedniego potomka^[2].

• Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 52. ISBN 83-01-07907-X.
• Słownik języka polskiego. red. nauk. Mieczysław Szymczak. T. I: A-K Wyd. 7 zm. i popr.. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10903-3. Brak numerów stron w książce
• Mały słownik biologiczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972. Brak numerów stron w książce
• "Diapauza jako strategia przetrwania." M. Ślusarczyk – Wiadomości Ekologiczne (1998) 44: 279-303
• Jan Boczek. Diapauza owadów i roztoczy a ochrona roślin przed szkodnikami. „Wiadomości Entomologiczne”. 27, 2008. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. brak numeru strony
• Vreeland, RH, Rosenzweig, WD & DW Powers. Isolation of a 250 million-year-old halotolerant bacterium from a primary salt crystal. Nature (2000), 407: 897-900.

• anabioza