Deportacje Żydów francuskich do Sobiboru

Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze. Kamień przy Alei Pamięci upamiętniający jedną z rodzin przywiezionych z obozu w Drancy

Deportacje Żydów francuskich do Sobiboru – wywózki Żydów francuskich do obozu zagłady w Sobiborze przeprowadzone przez okupantów niemieckich między 4 a 25 marca 1943 roku. Z obozu w Drancy pod Paryżem odprawiono wtedy cztery transporty, w których znalazło się około 4 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci. Ocalało zaledwie jedenaścioro.

Geneza

27 marca 1942 roku z okupowanej Francji odszedł pierwszy transport do obozu zagłady[1]. Rząd Vichy starał się w miarę możliwości chronić przed deportacjami Żydów posiadających obywatelstwo francuskie, a jednocześnie aktywnie współpracował z Niemcami przy deportacjach Żydów obcego pochodzenia[2][3]. Łącznie w latach 1942–1944 wywieziono z Francji około 76 tys. Żydów. Około jedna czwarta ofiar posiadała francuskie paszporty[4].

Żydów francuskich zazwyczaj mordowano w obozie Auschwitz-Birkenau, będącym głównym miejscem eksterminacji Żydów europejskich. W marcu 1943 roku Niemcy skierowali jednak kilka transportów do Sobiboru – jednego z trzech ośrodków zagłady utworzonych w ramach akcji „Reinhardt”. Prawdopodobnie decyzję tę podjęto ze względu na trudności, z którymi w tym okresie borykał się obóz oświęcimski: trwającą rozbudowę komór gazowych i krematoriów, wielką epidemię tyfusu, napływ licznych transportów z Grecji i getta Theresienstadt[5][6].

Przebieg deportacji

W marcu 1943 roku z obozu przejściowego w Drancy pod Paryżem odeszły do Sobiboru cztery transporty, w których znalazło się około 4 tys. Żydów[7]. Wśród deportowanych było m.in. 1182 obywateli francuskich, 1168 żydowskich emigrantów z Polski, żydowscy emigranci z Austrii, Niemiec, Holandii, Rosji, a nawet z Turcji i Holenderskich Indii Wschodnich[8]. Dużą grupę ofiar stanowili mieszkańcy Marsylii, których Niemcy i ich francuscy kolaboranci zatrzymali pod koniec stycznia 1943 roku w wyniku operacji „Tiger”[7].

Transporty z Francji do Sobiboru w marcu 1943 r.
Nr transportu Data wyjazdu Liczba deportowanych Uwagi
50. 4 marca 1024 osób Wśród deportowanych znalazło się 377 Żydów polskich, 268 niemieckich, 99 austriackich, 91 rosyjskich, 30 holenderskich. Pozostali byli prawdopodobnie obywatelami francuskimi[6]. Większość deportowanych stanowili Żydzi z Marsylii, zazwyczaj nieposiadający francuskich paszportów, których zatrzymano pod koniec stycznia 1943 roku[7].
51. 6 marca 999 osób Wśród deportowanych znalazło się 926 mężczyzn w wieku 16–65 lat, przywiezionych z obozów w Gurs i Nexon, a także 39 kobiet i 34 mężczyzn z obozu w Drancy[6]. Dominowali wśród nich mieszkańcy Marsylii, zazwyczaj nieposiadający francuskich paszportów[7].
52. 23 marca 1000 osób Wśród deportowanych znalazło się 640 mężczyzn i 360 kobiet[6]. Dominowali wśród nich mieszkańcy Marsylii[7]. Około 700 deportowanych posiadało obywatelstwo francuskie[6] – większość pochodziła z francuskiej Algierii, pozostali zazwyczaj z Tunezji i Maroka[7]. Był to pierwszy przypadek deportacji do obozu zagłady tak licznej grupy obywateli francuskich[7].
53. 25 marca 1000 osób Wśród deportowanych znalazło się 580 Żydów francuskich, 114 polskich, 56 węgierskich, 49 rosyjskich oraz 29 niemieckich[9]. Podobnie jak w przypadku poprzedniego transportu dominowali wśród nich mieszkańcy Marsylii pochodzący z francuskich kolonii w Afryce Północnej[7]. W transporcie znalazła się także grupa mieszkańców Paryża zatrzymanych 11 lutego 1943 roku oraz kilkudziesięciu mieszkańców Lyonu zatrzymanych 9 lutego 1943 roku[9].

Wszystkie francuskie transporty przechodziły selekcję w Lublinie[7], a według innych źródeł – na rampie kolejowej w Sobiborze[10]. Niewielką liczbę Żydów, zazwyczaj mężczyzn zdolnych do pracy fizycznej, wyłączano wówczas z transportów i osadzano w obozie koncentracyjnym na Majdanku lub w obozie pracy na tzw. starym lotnisku w Lublinie (Flugplatz)[11]. Z ostatniego transportu wyselekcjonowano natomiast piętnastu więźniów do pracy w obozie sobiborskim[9]. Spośród około czterech tysięcy Żydów deportowanych z Drancy do dystryktu lubelskiego wyzwolenia doczekało zaledwie jedenastu, przy czym spośród tych, których osadzono w samym Sobiborze, przeżyło tylko dwóch – Josef Duniec i Antonius Bardach (obaj pochodzili z Polski)[8].

Fakt kierowania do Sobiboru transportów z Francji odnotowano w raportach wywiadu Armii Krajowej[12].

Przypisy

  1. ↑ Paxton 2011 ↓, s. 233.
  2. ↑ Paxton 2011 ↓, s. 233–237.
  3. ↑ Bem 2014 ↓, s. 159.
  4. ↑ Paxton 2011 ↓, s. 235.
  5. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 43–44 i 46.
  6. ↑ a b c d e Bem 2014 ↓, s. 160.
  7. ↑ a b c d e f g h i Kuwałek 2014 ↓, s. 46.
  8. ↑ a b Kuwałek 2014 ↓, s. 47.
  9. ↑ a b c Bem 2014 ↓, s. 161.
  10. ↑ Bem 2014 ↓, s. 160–161.
  11. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 46–47.
  12. ↑ Marszałek 1993 ↓, s. 46.

Bibliografia

  • Marek Bem: Sobibór. Obóz zagłady 1942–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2014. ISBN 978-83-7399-611-3.
  • Robert Kuwałek. Nowe ustalenia dotyczące liczby ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. „Zeszyty Majdanka”. XXVI, 2014. Lublin. ISSN 0514-7409. 
  • Józef Marszałek. Rozpoznanie obozów śmierci w Bełżcu, Sobiborze i Treblince przez wywiad Armii Krajowej i Delegatury Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj. „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej”. 35, 1993. 
  • Robert O. Paxton: Francja Vichy. Wrocław: Wydawnictwo Bukowy Las, 2011. ISBN 978-83-62478-25-5.