Ptaki na gałęzi, Damian Leszczyński, 2017Góra, Damian Leszczyński, 2017
Damian Leszczyński (ur. 23 marca1972 we Wrocławiu[1]) – polski filozof, profesor nauk humanistycznych[2], autor książek, publicysta, tłumacz, wydawca klasycznej literatury podróżniczej, podróżnik, rysownik i malarz.
Życiorys
Ukończył Liceum Plastyczne we Wrocławiu w 1992 roku[3], a następnie studia filozoficzne na Uniwersytecie Wrocławskim w 1997 roku[3]. W 2001 roku uzyskał tytuł doktora na podstawie rozprawy „Ciągłość i zerwanie w historii wiedzy”[3]. W 2012 roku otrzymał stopień doktora habilitowanego na podstawie monografii „Struktura poznawcza i obraz świata”, a w 2017 tytuł profesora[4].
Leszczyński pracuje w Instytucie Filozofii na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie kieruje Zakładem Epistemologii i Filozofii Umysłu[1]. Opublikował kilkanaście książek naukowych i popularnonaukowych, ponad dwieście artykułów naukowych, esejów i felietonów oraz kilkanaście tomów pod redakcją naukową[5][6]. Leszczyński jest współzałożycielem[3] kwartalnika „Philosopica Wratislaviensia[7]”. Jest byłym redaktorem naczelnym, periodyku „Lectiones & Acroases Philosophicae”[8][9][10], a także pomysłodawcą[11] i redaktorem serii monografii „Studia Systematica”[12].
Badania filozoficzne
Badania filozoficzne Leszczyńskiego koncentrują się na teorii poznania i filozofii świadomości (filozofii umysłu). Zajmuje się również metafilozofią oraz filozofią polityki. Jednym z wiodących wątków jest problem wielości obrazów świata, ich historycznej i kulturowej zmienności, niewspółmierności, a także związane z tym zagadnienia realizmu poznania, relatywizmu i sceptycyzmu. Początkowo zagadnienie to badał z perspektywy filozofii nauki i metodologii, analizując mechanizmy rewolucji naukowych i niewspółmiernych paradygmatów. Źródłom takiej wizji rozwoju poznania poświęcona była książka „Ciągłość i zerwanie w historii wiedzy”, uznana za „erudycyjną” i „bogatą w inspiracje intelektualne z zakresu metodologii nauk (fizyki)”[13]. W pracy „Struktura poznawcza i obraz świata” Leszczyński badał biologiczne, kulturowe i językowe uwarunkowania poznania oraz teoretyczne konsekwencje naturalizacji transcendentalizmu[14]: spór realizm-idealizm, relatywizm i sceptycyzm[15]. Zagadnienia te bliżej opracował w kolejnej monografii, „Realizm i sceptycyzm”, rozważając tzw. problem mostu oraz możliwość ugruntowania realizmu epistemologicznego na fakcie rozpoznania granic poznania.
Następna książka, „Demon zwodziciel”, odbiegająca formą od tradycyjnych rozpraw akademickich, była oryginalną próbą zmierzenia się z głównymi zagadnieniami filozofii poprzez radykalizację drogi zaproponowanej przez Kartezjusza w „Medytacjach”[16]. Zdaniem niektórych komentatorów, książka ta ukazywała nieprzekraczalne ograniczenia filozofii w próbach zmierzenia się z fundamentalnymi pytaniami metafizycznymi, epistemologicznymi i eschatologicznymi.
„Wnioski Leszczyńskiego mają charakter wybitnie sceptyczny: filozofia jako narracja fundamentalna polega na wiecznych atakach na coś, z czym nie można wygrać. Tymczasem filozofowie nie chcą tego wniosku przyjąć do wiadomości i sprzedają innym baję o autonomii rozumu […]. Dla Leszczyńskiego tak zarysowany projekt to droga wiodąca do upadku. Człowiek nie jest w stanie sam siebie wyzwolić i nie pomoże mu w tym zadaniu ani broń wiedzy, ani filozofii. Ta druga […] prowadzi tylko do trudności, których sama nie tylko że nie potrafi rozwiązać, lecz nawet nie jest w stanie właściwie ich ująć. Innym ważnym wnioskiem pracy Leszczyńskiego jest zasada nieufności wobec skompromitowanego w hipotezie sceptycznej rozumu […]. Rozważanie hipotezy Zwodziciela uzmysławia, że światło naszego rozumu prowadzi wprost do demonów […]. Intuicja podpowiada, że i w sytuacji filozofa próbującego wybrnąć z sideł intelektu ratunek może przyjść wyłącznie ze strony tego, co radykalnie odmienne od świata, a więc, jak to określa filozofia – ze strony transcendencji”[17].
W późniejszych książkach i artykułach Leszczyński podejmował m.in. wątki polityki jako świeckiej religii („Polityczna eschatologia”) oraz kryzysu naturalistycznie nastawionych nauk i kultury[18]. Tym ostatnim problemom poświęcony był opublikowany w 2023 roku tom „Puste naczynia. Studia z filozofii współczesnej”[19]. Do wątków poruszonych w „Demonie zwodzicielu” powracał w studium poświęconym Pascalowi[20].
Epistemologia odkryć geograficznych
Uzupełnieniem teoretycznych dociekań epistemologicznych nad zagadnieniem założeń kształtujących odmienne obrazy świata były liczne podróże badawcze – przede wszystkim na archipelagi Oceanii, do Azji Południowo-Wschodniej, Afryki oraz Ameryki Łacińskiej. W 2023 roku ukazała się pierwsza z książek będących owocem tych wypraw, poświęcona melanezyjskim wyspom Fidżi[21][22]. W tym czasie Leszczyński rozpoczął też badania nad dawną literaturą tworzoną przez podróżników, odkrywców i awanturników od XVI do XIX wieku[23]. Wydał i opracował m.in. książki Henry’ego M. Stanleya[24], Williama Bligha, Sygurda Wiśniowskiego, Svena Hedina[25]. Od 2024 roku Leszczyński jest stałym gościem Programu II Polskiego Radia w cyklu audycji popularyzujących klasyczną literaturę podróżniczą[26].
Twórczość artystyczna
Drzewa X, Damian Leszczyński, 2017
Leszczyński zajmuje się rysunkiem w różnych technikach oraz malarstwem sztalugowym. W jego dorobku znajduje się kilkaset rysunków wykonanych ołówkiem w specyficznym dla niego stylu[27], rysunki tuszem oraz kilkadziesiąt obrazów w technice olejnej. Prace Leszczyńskiego znajdują się w prywatnych kolekcjach i prezentowane były na wystawach indywidualnych[28][29], a także wraz z pracami innych artystów, m.in. ze sztuką Zdzisława Beksińskiego[30]. Mottem twórczości Leszczyńskiego jest parafraza maksymy von Clausewitza: „Sztuka jest jedynie kontynuacją filozofii za pomocą innych środków”[31].
Najważniejsze publikacje naukowe
Wprowadzenie do francuskiej filozofii nauki (współautor), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, ISBN 9788322923979.
Ciągłość i zerwanie w historii wiedzy, Semper, Warszawa 2008, ISBN 9788375070323.
Struktura poznawcza i obraz świata, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010, ISBN 9788322931486.
Realizm i sceptycyzm, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, ISBN 9788322933534.
Demon zwodziciel, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015, ISBN 9788322934630.
Polityczna eschatologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2018, ISBN 9788322936122.
Piotr Lenartowicz, Wydawnictwo WAM, Kraków 2019 (współautor), ISBN 9788376143903.
Fidżi. Tajemnice archipelagu kanibali, Wydawnictwo Erebus, Wrocław 2023. ISBN 9788395415432.
Wybrane tomy pod redakcją i przekłady:
M. Foucault, Filozofia, historia, polityka (współautor przekładu i wstępu), ISBN 8301133813.
A. Renaut, Era jednostki. Przyczynek do historii podmiotowości, Ossolineum, Wrocław 2001 (przekład), ISBN 8304045273.
Gaston Bachelard, Kształtowanie się umysłu naukowego, słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2002 (przekład i posłowie), ISBN 8388560298.
Ewolucja, religia, filozofia, Atut, Wrocław 2010 (redakcja), ISBN 9788374327138.
Prawda, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011 (redakcja), ISBN 9788322931769.
Świadomość, świat, wartości, Oficyna PFF, Wrocław 2013 (współredakcja), ISBN 9788364208102
Wiedza, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2013 (redakcja), ISBN 9788322933879.
H. Bergson, Myśl i ruch. Eseje i wykłady, PWN, Warszawa 2021 (redakcja naukowa i wstęp), ISBN 978-83-012-1494-4.
Nauka, metoda, wartości, Oficyna PFF, Wrocław 2022 (współredakcja), ISBN 9788364208195.
H.M. Stanley, Jak odnalazłem Livingstone’a. Podróże, przygody i odkrycia w Afryce Środkowej, Wydawnictwo Erebus, Wrocław 2023 (przekład, wstęp i opracowanie), ISBN 9788395415456.
William Bligh, Podróż na okręcie „Bounty” na Morze Południowe, Wydawnictwo Erebus, Wrocław 2023 (wstęp i opracowanie), ISBN 9788395415463.
S. Hedin, Tybet. Przygody w drodze do Lhasy, Wydawnictwo Erebus, Wrocław 2024 (wstęp i opracowanie), ISBN 9788395415470.
W. Adams, Listy z Japonii. Anglik na dworze szoguna, Wydawnictwo Erebus, Wrocław 2024 (wstęp i opracowanie), ISBN 9788395415487.
