Czerna Wielka

Czerna Wielka
Ilustracja
Czerna Wielka w Borach Dolnośląskich, w okolicach Iłowej
Kontynent

Europa

Państwo

 Polska

Rzeka
Długość 71,9 km
Powierzchnia zlewni

949 km²

Źródło
Miejsce Pogórze Izerskie, okolice Henrykowa Lubańskiego
Wysokość

283

Współrzędne

51°11′06″N 15°13′20″E/51,185000 15,222222

Ujście
Recypient Bóbr
Miejsce

Żagań

Wysokość

92

Współrzędne

51°38′02″N 15°18′21″E/51,633889 15,305833

Mapa
Mapa rzeki
Ujściowy odcinek Czernej Wielkiej
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast po lewej znajduje się punkt z opisem „ujście”
Mapa Górnych Łużyc z 1635 roku z Czerną Wielką (Große Tschirne)

Czerna Wielka (przed 1945 niem. Große Tschirne, Großer Hammerbach; Czyrna[1]) – rzeka w południowo-zachodniej Polsce, lewy dopływ Bobru o długości 71,9 km i powierzchni dorzecza 949 km². Płynie niemal równolegle do Kwisy w odległości ok. 3–10 km na zachód od niej[1][2].

Rzeka wypływa ze źródeł w Pogórzu Izerskim, na północ od wsi Henryków Lubański. Płynie przez Bory Dolnośląskie zasilana przez swoje główne dopływy Ziębinę i Czerną Małą (lewe)[2]. Na odcinku długości ok. 20 km – od ujścia Czernej Małej w Iłowej aż do ujścia do Bobru w Żaganiu (przedwojenna nazwa części Żagania u ujścia Czernej do Bobru to Lüttröthe[3]) – rzeka nosi nazwę Czerna.

Ważniejsze miejscowości nad Czerną Wielką: Parowa, Iłowa, Czerna, Żaganiec, Żagań[2].

W nieistniejącej już wsi Nowoszów istniał zamek zwany Nowym Dworem lub Nowym Domem wybudowany na lewym brzegu rzeki około roku 1366 przez księcia świdnicko-jaworskiego i margrabiego Dolnych Łużyc Bolka II Małego. Pomiędzy rokiem 1368 a 1369 warownia i jej umocnienia zostały zniszczone na polecenie mieszczan zgorzeleckich przez wojska Związku Sześciu Miast w ramach walki z rycerzami-rabusiami (niem. Raubrittern). Widoczne jeszcze w ubiegłym stuleciu ślady po twierdzy Bolka Małego nie zachowały się do czasów współczesnych.

Brzegi rzeki stanowiły miejsce osiedlania się ludności na słabo zaludnionym terenie Borów Dolnośląskich. Od czasów średniowiecza rzeka była źródłem napędu – za pośrednictwem kół wodnych – licznie istniejących kuźnic i hamerni, powstałych w okolicy bogatej w pokłady rudy darniowej oraz drewna, a także młynów wodnych czy krosien tkackich z napędem wodnym. Zasilała również w wodę istniejące do dziś w województwie dolnośląskim stawy hodowlane, m.in.:

Nazwa Powierzchnia w ha Objętość w mln m³ Współrz. geogr.
Urocze Dolny 21,5 0,323 51°19’35”N 15°16’15”E
Urocze Górny 19,8 0,297 51°19’19”N 15°16’14”E
Urocze Średni 23,6 0,354 51°19’07”N 15°16’18”E

Rzeka na odcinku od Poświętnego (Heiligensee) do Dolanowa (Zehrbeutel – obecnie północna część Iłowej) stanowiła granicę pomiędzy Łużycami a śląskim księstwem żagańskim[3].

Nad rzeką (jako nad jedną z niewielu rzek w kraju) poprowadzą dwie autostrady: A4 i A18.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Kopernicki W.: Rzeki i jeziora. Tekst objaśniający do Mapy hydrograficznej dawnej Słowiańszczyzny części północno zachodniej, Wszarawa 1883, s.9
  2. ↑ a b c Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 2: Pogórze Izerskie (A-Ł). Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 2003, s. 171. ISBN 83-85773-60-6.
  3. ↑ a b Weigel, Johann Adam Valentin Das mittelbare Fürstenthum Sagan w: Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien. Die Fürstenthümer Sagan und Breslau, Berlin, 1802 (niem.)

Bibliografia