Początki produkcji ceramiki dekoracyjnej i użytkowej w okolicach Bisalhães(inne języki) sięgają co najmniej XVI wieku, a wraz z oficjalnym ustanowieniem regionu winiarskiego Alto Douro w połowie XVIII wieku – czego skutkiem był napływ ludności z różnych regionów Portugalii i Galicji i intensywny rozwój miasta Vila Real – wzrósł popyt na wytwarzane w tych okolicach naczynia[1]. Taki stan rzeczy trwał do połowy XX wieku, kiedy to produkowana przemysłowo na masową skalę ceramika zaczęła wypierać tę wytwarzaną tradycyjnymi metodami, a dodatkowo migracja miejscowej ludności do większych miast również przyczyniła się do zanikania niewielkich rodzinnych zakładów tworzących te produkty[1].
Proces wykonania
Piec służący do wypalania czarnej ceramiki z Bisalhães (2018)
Glina służąca do produkcji czarnej ceramiki z Bisalhães niegdyś wydobywana była w Parada de Cunhos(inne języki) własnoręcznie przez garncarzy, współcześnie pozyskiwana jest z fabryk płytek w Vilar de Nantes(inne języki) w gminie Chaves[1]. Na początku glina jest rozdrabniana przy użyciu młotków wykonanych z drewna olchowego (zwanych picos) w kamiennym pojemniku pio, a następnie przesiewana do kamiennej misy (gamela)[1]. W celu uzyskania masy, z której można wytworzyć naczynie, do rozkruszonej i przesianej gliny dolewa się wody, po czym garncarz siedzący na trójnożnym stołku tripeça formuje wyrób na kole garncarskim[1]. Dawniej naczynia były przeważnie gładkie; do ich wygładzania służyły m.in. małe kamienie z rzeki (zwane gogos), współcześnie są dekorowane – na ogół przez kobiety[1][2].
Po wyschnięciu naczynie jest wypalane w piecu, który ma postać zagłębienia w ziemi ze ścianami pokrytymi błotem[1]. Cały proces rozpoczyna się tradycyjnie o 5:00 rano[1]. Piece starszego typu mają pião – konstrukcję z granitu i cegły oddzielającą ogień od wypalanej ceramiki, w nowszych zamiast pião jest żelazna krata[1]. Naczynia umieszczane są w piecu w ściśle określony sposób – najpierw największe, następnie najmniejsze, wszystkie dnami do góry[1]. By zapobiec wydostawaniu się dymu na zewnątrz pieca, uszczelnia się go „pokrywą” z igieł i gałęzi sosnowych, mchu oraz ziemi[1]. Wprawni rzemieślnicy zakrywają piec, aby odciąć w odpowiednim momencie dopływ tlenu do jego wnętrza, co nadaje ceramice charakterystyczny czarny kolor[1]. Po trzech godzinach konstrukcja jest zdejmowana, a naczynia stygną i są oczyszczane[1].
Wyrób czarnej ceramiki z Bisalhães jest ważnym elementem lokalnej tożsamości mieszkańców tej miejscowości, a umiejętność ta przez wieki przekazywana była z pokolenia na pokolenie[2]. Wytwarzane naczynia są często używane do gotowania w dni świąteczne i niedziele, a miejscowe restauracje używają charakterystycznych czarnych glinianych garnków do serwowania potraw[1]. Herb sołectwa (freguesia) Mondrões(inne języki) w gminie (município) Vila Real, w którym znajduje się wieś Bisalhães(inne języki), przedstawia m.in. czarny dzban bilha de rosca z dekoracją pierścieniową[1]. Czarna ceramika z tego regionu jest również związana z obchodzonym 28 i 29 czerwca w Vila Real świętem Feira dos Pucarinhos ku czci św. Piotra, podczas którego garncarze z Bisalhães sprzedają swoje produkty[1].
Przyszłość czarnej ceramiki z Bisalhães jest zagrożona z powodu malejącego zainteresowania kultywowaniem tej tradycji przez młode pokolenia oraz wzrostu popytu na tańszą, wytwarzaną przemysłowo ceramikę[3].
