Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sanoku

Miejsce przycerkiewnego cmentarza upamiętnia od roku 2001 granitowy krzyż.

Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – nieistniejąca[1][2], drewniana cerkiew obrządku bizantyjskiego w Sanoku. Cerkiew znajdowała się poza murami miasta w średniowieczu.

Świątynia była zlokalizowana pomiędzy obecnymi ulicami Jana III Sobieskiego i Teofila Lenartowicza w Sanoku. W miejscu dawnej cerkwi i cmentarza położone są obecnie Zespół Szkół nr 1 im. Karola Adamieckiego oraz budynek przy ulicy Teofila Lenartowicza 2 (Miejska Biblioteka Publiczna).

Do 1790 roku parcela na której znajduje się szkoła należała do cerkwi prawosławnej (z 1507 roku), a następnie unickiej, pw. Narodzenia NMP, przy której znajdował się cmentarz grzebalny[3]. Pierwotny, nieistniejący cmentarz przy ulicy Matejki został utworzony Wskutek dekretu o cmentarzach zamiejskich z 21 stycznia 1784 roku (dokument nakazywał przeniesienie cmentarzy poza miejsca zamieszkałe), wydanego przez cesarza Józefa II Habsburga[4], zmarłych grzebano odtąd na cmentarzu przy ulicy Matejki, a następnie Rymanowskiej (obecnie Cmentarz Centralny).

Podczas remontu budynku w latach 80. XX wieku oraz podczas prac archeologicznych w 2011 roku natrafiono na resztki pochówków[5]. Pamiątką po dawnej cerkwi jest ołtarz boczny, umieszczony w Soborze Świętej Trójcy, poświęcony ikonie Matki Boskiej, którą przeniesiono z cerkwi Narodzenia Matki Bożej.

Miejsce po cmentarzu i wierni obrządku greckokatolickiego pochowani w tym miejscu zostali upamiętnieni granitowym pomnikiem w formie krzyża (tzw. „Krzyż Przebłagania”[6]) z tablicą pamiątkową. Pomnik odsłonięto 18 czerwca 2001 roku. Inskrypcja głosi: „Chryste, ci, których ciała / Śpią już w bezmiernym pokoju, / Niech w Twoim Świetle się zbudzą, / By Ciebie wielbić na wieki.” Miejsce upamiętniające wieczny odpoczynek Wiernych obrządku greckokatolickiego, gdzie do XIX w. znajdowała się cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z cmentarzem. Sanok, 18 czerwca 2011 r..

W sierpniu 2013 na Cmentarzu Południowym w Sanoku przy ulicy Ustronie dokonano zbiorowego pochówku szczątków ludzkich wydobytych w czasie wykopalisk w miejscu cerkwi oraz odnalezionych podczas prac archeologicznych w innych miejscach Sanoka[7][8].

Przypisy

  1. ↑ "W literaturze przedmiotu istnieje spór, czy w ogóle św. Mikołaj patronował cerkwi sanockiej, czy też była ona od początku, tj. od połowy XVI w., pod wezwaniem Zesłania Ducha św." w: J. Czajkowski. Łemkowie w historii i kulturze Karpat. 1994 s. 135, 179, 192; "Na Wałach Miejskich istniały cerkwie pw św. Mikołaja i Świętego Ducha (do 1789 roku). Na przedmieściu (poniżej obecnie istniejącego Parku Mickiewicza) stała w tym samym czasie inna drewniana cerkiew pw Narodzenia NMP, rozebrana w 1790" w: Saładiak. Pamiątki i zabytki kultury ukraińskiej w Polsce, 1993
  2. ↑ "Pierwsza sanocka cerkiew prawosławna pw św. Dymitra była usytuowana na zamku w Sanoku. Cerkiew ta została rozebrana w 1550 roku. Oprócz tej cerkwi w Sanoku były jeszcze cztery cerkwie prawosławne m.in. cerkiew pw. Narodzenia NMP, rozebrana w 1790 na Przedmieściu Sanockim, cerkiew przedmiejska (predhradska), o czym świadczą rejestry podatkowe ziemi sanockiej, w których jest o niej wzmianka pod rokiem 1507. Powiązanie między obydwoma cerkwiami było ścisłe, aż do ich połączenia pod koniec XVIII w jedną parafię; oraz monaster żeński św. Onufrego z II poł. XVII w. Ludność Sanoka postanowień Unii Brzeskiej z 1596 nie przyjęła. [w:] Szematyzm: katalog swiatyn i duchowienstwa prawoslawnej diecezji przemysko-nowosadeckiej. stan na 31.11.1999 r In-t Kultury Prawosławnej, 1999, str. 38
  3. ↑ "Źródła podają, że w 1784 roku miał on ok. 30 metrów długości i 15 metrów szerokości" w: Piotr Kotowicz, Agnieszka Frączek - Rzecznik Prasowy Urzędu Miasta w Sanoku - Pierwsze odkrycia archeologiczne przy rewitalizacji Placu Św. Michała! grudzień 2011
  4. ↑ Cmentarz przy ul. Rymanowskiej i Matejki [online], sanok.pl [dostęp 2012-02-01] (pol.).
  5. ↑ "Podczas remontu budynku, natrafiono na resztki pochówków pochodzących z cmentarza grzebalnego, otaczającego cerkiew. Historyk piszący o dziejach starego Sanoka zanotował: "W miejscu, gdzie dziś stoi kasarnia (koszary obrony krajowej), był jeszcze przed 30 laty stary cmentarz, już wtedy nieużywany (ok. 1880). Cmentarz był nieogrodzony, więc w poprzek niego prowadziły liczne ścieżki dla skrócenia drogi." w: Czajkowski. Łemkowie w historii i kulturze Karpat, część 2, str. 141
  6. ↑ Marcin Glinianowicz, Małgorzata Kępa, Piotr N. Kotowicz, Anna Orłowska-Synus. Nowożytne pochówki z nieistniejącego cmentarza przy ul. Sobieskiego w Sanoku. „Rocznik Sanocki 2014”, s. 42, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096. 
  7. ↑ W obecności kapłanów i archeologów. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 32 (1131) z 16 sierpnia 2013. 
  8. ↑ Marcin Glinianowicz, Małgorzata Kępa, Piotr N. Kotowicz, Anna Orłowska-Synus. Nowożytne pochówki z nieistniejącego cmentarza przy ul. Sobieskiego w Sanoku. „Rocznik Sanocki 2014”, s. 44, 2014. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096.