Budynek Teatru Lalek (dawna resursa Stowarzyszenia Kupców Chrześcijańskich) – budynek teatru przy pl. Teatralnym 4 we Wrocławiu.
Historia
Budynek siedziby Towarzystwa Kupców Chrześcijańskich w 1880 roku
Obecny budynek, w którym mieści się Teatr Lalek, został wzniesiony na dawnych terenach międzymurza, które uformowało się po wcieleniu w obręb fortyfikacji miejskich kościoła Bożego Ciała i komandorii Joanitów[1]. Teren ten był własnością kupieckiego bractwa strzeleckiego zrzeszonego w cechu[a][2][3]. W drugiej połowie XV wieku w tym miejscu utworzono plac ćwiczeń[1]. W 1644 roku na terenie strzelnicy wzniesiono pawilon strzelniczy wyposażony w drewniane galerie i belwedery[2] oraz wybudowano różne budowle parkowe, tj. altany i kolumnady służące dla spacerowiczów[1]. W 1757 roku rozebrano pawilon strzelniczy[4]. W latach 1767–1770[2][3][1] lub w 1768-1770[4] w jego miejsce został wzniesiony reprezentacyjny klasycystyczny, dwukondygnacyjny pałac pełniący funkcję siedziby bractwa strzeleckiego[2] – resursy kupieckiej[3]. Autorem projektu budynku był Carl Gotthard Langhans[1][4][2][3]. W 1820 roku budynek przeszedł pod zarząd korporacji kupieckiej, która w 1850 roku przekształciła się w Związek Kupców Chrześcijańskich (Verein christlicher Kaufeleute zu Breslau)[2][1]. Z powodu szybko powiększającej się liczby członków korporacji w 1864 roku wzniesiono drugi budynek według projektu Karla Cochmanna. W latach osiemdziesiątych XIX wieku wytyczony został Plac Teatralny, a budynki siedziby bractwa zostały wyburzone[1][3]. Na ich miejsce miał zostać wzniesiony nowy budynek siedziby, w tym celu rozpisano konkurs, który wygrała spółka architektoniczna Paul Kieshchke & H. Bielenberg, a ich projekt został w lipcu 1888 roku zaprezentowany na łamach Deutsche Bauzeitung[1]. Budynek wzniesiono w latach 1889–1891[4][2][5][6][3]. W 1937 roku, na podstawie ogłoszonego projektu, dokonano przebudowy wnętrz[1]. Jego projektantem był architekt Herbert Eras. W wyniku przebudowy usunięto neobarokowy wystój wnętrz i wprowadzono monumentalny styl III Rzeszy[4].
Bryła dawnej resursy, zwarta od strony zachodniej, otwierała się loggią na położony od południa ogród (niegdyś dostępny jedynie od strony resursy kupców), który graniczył ze staromiejską promenadą (obecnie promenada wraz z ogrodem wchodzą w skład Parku Mikołaja Kopernika)[3].
Opis architektoniczny
Elewacja zachodnia
Nowy budynek został wzniesiony w stylu neobarokowym[4], na planie prostokąta wydłużonego w osi pn-pd. Dwukondygnacyjna bryła z kondygnacją attykową była rozczłonkowana ryzalitami. Elewacja pokryta była piaskowcem oraz wykonaną z tego samego materiału bogatą dekoracją rzeźbiarską o symbolicznym znaczeniu. Elewację główną, północną zaakcentowano wysuniętym portykiem wspartym na czterech filarach o trzonach z rustykowanymi opaskami, zwieńczonym balkonem z balustradą i kartuszem ze stylizowaną maską lwiej paszczy. Dwa środkowe filary mają kształty herm kariatydy (od wschodu) i atlasa (od zachodu)[1]. Portyk oflankowany jest, ustawionymi na cokołach, podwójnymi półkolumnami w wielkim porządku, wspierającymi rozbudowaną attykę[1]. Kompozycja środkowej części drugiej kondygnacji oparta jest na motywie serliany: dwa pilastry środkowe oddzielają część środkową z dużym arkadowym oknem, od węższych części bocznych, w których mniejsze okna. Obok pilastrów znajdują się kolumny wspierające archiwoltę, w kluczu której umieszczony jest zwornik stylizowany na ludzką głowę[1]. W przyłuczu arkad dodatkowo znajdują się postacie młodzieńczych geniuszy trzymających w dłoniach róg obfitości[1]. W osi fasady widniał napis Verein Christicher Kaufleute, a nad nim umieszczony był kartusz z przedstawieniem orła trzymającego strzelbę i kaduceusz zwieńczony głową Merkurego[4][2].
Elewacja zachodnia od strony ulicy Bożego Ciała jest dwukondygnacyjna, jedenastoosiowa z dwoma skrajnymi pseudoryzalitami obejmującymi trzy osie. W dolnej części znajduje się przyziemie zasłonięte fosą. Ta część olicowana jest okładziną z rustykowanych płyt piaskowca i oddzielona od parteru wąskim gzymsem kordonowym. Skrajne ryzality mają taką samą formę stylizacji. Zostały podzielone na trzy części za pomocą pilastrów wielkiego porządku: na szerszą część środkową i węższe boczne. W osi środkowej w części parterowej, znajduje się okno balkonowe z owalnym tarasem i kamienną balustradą. Prostokątne okna zamyka archiwolta, a w jej kluczu umieszczona jest postać kobiety z otaczającymi ją girlandami kwiatów. Za nią znajdują się dwie woluty podtrzymujące balkon wyższej kondygnacji o wygiętej linii, z żeliwną balustradą. Okno balkonu pierwszej kondygnacji jest umieszczone w niszy. Boczne okna parterowe zamknięte łukiem odcinkowym również posiadają opaski z piaskowca. Okna wyższej kondygnacji mają podokienniki w formie kamiennej balustrady, ujęte są pilastrami podtrzymującymi prosty odcinek gzymsu ze zwornikiem w centrum. Środkowa część elewacji, pomiędzy ryzalitami, podzielona jest rozbudowanym, profilowanym gzymsem, na którym opierają się podokienniki z płycin imitujących tralkową balustradę.
Wejście główne prowadziło do holu i na klatkę schodową. Według założeń projektowych parter miał pełnić funkcje usługowe: miały tu być biura, garderoby, restauracja oraz salon bilardowy, trzy pokoje w tym pokój do gry w szachy i pokój do gry w karty[1]. Na piętrze umieszczono reprezentacyjne sale, w tym salę balową z emporą muzyczną do której z westybulu prowadziły monumentalne, trójbiegowe schody. Pomieszczenia piwniczne pełniły funkcje gospodarcze[1][4].
Po 1945 roku
Od 1945 do 1992 roku budynek był zajmowany przez Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, które od 1956 roku prowadziło tu również kino „Klubowe” z salą na 280 widzów[7] i Teatr Młodego Widza, a od 1962 roku Teatr Lalek. W latach 1992–2001 w budynku była siedziba Towarzystwa Współpracy Gospodarczej Polska – Wschód. W 2005 roku, po remoncie fasady, w kartuszu pojawił się herb Wrocławia[4].
Uwagi
↑Pod koniec V wieku bractwo kurkowe podzieliło się na rzemieślnicze i cechowe. To pierwsze swoje pole ćwiczeń miało na terenie Kępy Mieszczańskiej[1]
Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890–1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
Gerhard Scheuermann: Das Breslau Lexikon, tom II. Laumann-Verlag Dülmen, 1994.
_ID_599357.jpg)