Bokobrody

Ten artykuł dotyczy rodzaju zarostu. Zobacz też: inne znaczenia słowa „baczki”.
Lewy bak

Bokobrody, baki, baczki – rodzaj zarostu u mężczyzn, który wyrasta przed uszami po obu bokach twarzy i rozciąga się od linii owłosienia głowy w kierunku linii brody. Bokobrody mogą mieć różne kształty; mogą być krótkie i długie; proste, zwężające się lub rozszerzające się u dołu: mogą łączyć się z wąsami lub brodą; wymagają zapuszczenia i pielęgnacji.

Termin jest także stosowany w zoologii, zootechnice i gwarze myśliwskiej do opisu charakterystycznego owłosienia lub upierzenia występującego u niektórych gatunków zwierząt.

Etymologia i synonimy

W języku polskim bokobrody, gdyż porastają boki twarzy, zwane też są też bakami lub zdrobniale baczkami[1], a także bakenbardami, faworytami[2] albo potocznie i przestarzale „pekaesami”[3]. W krajach anglosaskich nazywane są ang. sideburns. Ich nazwa jest eponimem od nazwiska Ambrose’a Everetta Burnside’a, popularnego amerykańskiego dziewiętnastowiecznego żołnierza, dyrektora kolei, wynalazcy, przemysłowca oraz polityka, który świadomie je promował jako element męskiej mody, machismo[4]. W języku hiszpańskim funkcjonują nazwy patilla lub balcarrotas, to drugie określenie wywodzi się od XVII-wiecznych meksykańskich i kolumbijskich indiańskich rebeliantów[5][6].

Moda

W kulturze zachodniej były popularne na przykład podczas Dyrektoriatu[7] oraz później podczas La Belle Epoque, aż do okresu I wojny światowej, gdy zaprzestano ich noszenia w ramach postępującej militaryzacji oraz wynikającej z tego mody wzorowanej na regulacjach obowiązujących żołnierzy frontowych, przyczyniła się do tego także komercyjna promocja żyletek do golenia zarostu na twarzy[8].

Zarzucone i wyśmiewane w okresie międzywojennym (na przykład, gdy prezydent Roosevelt próbował je zapuścić po kryjomu podczas wakacji na jachcie, został wyśmiany przez swą żonę Eleanor[9]), bokobrody zostały przywrócone do łask w latach 50. XX wieku.

Symbolika i wymowa

Doklejanie bokobrodów; przedstawienie opery chińskiej w Pulau Ubin w 2014 roku, Singapur

W europejskim teatrze bywają podkreślane lub wręcz dolepiane jako rekwizyt[10][11], zwykle w ramach sztafażu sygnalizującego okres historyczny przed I wojną światową: mundurków, tużurków, szapoklaków, sztywnych kołnierzyków „Vatermörder(inne języki)”, lasek czy galonów[12], stereotypowo cechujących stany wyższe przedwojennego społeczeństwa klasowego[13][14][15].

Z kolei w burzliwym okresie po drugiej wojnie światowej wróciły do mody dzięki ich przeciwieństwu: „zdeklasowanym” czy proletariackim wręcz powojennym „buntownikom bez powodu”, „nieokiełznanym” „prawdziwym mężczyznom”, na przykład Marlonowi Brando, gangom motocyklowym[16], a z drugiej strony rebelianckim i wywrotowym beatnikom[17], grupom kontestującym tym samym powojenną „małą stabilizację”:

„Jeśli chcesz wyglądać jak nikczemnik [...] to w takim razie, jeśli mógłbym ci coś zasugerować, dobrym pomysłem byłoby zapuszczenie kłaków, czyli baków”. (cytat z powieści detektywistycznej z 1965 roku[18])

Oprócz bycia na cenzurowanym do lat 60. XX wieku w kulturze anglosaskiej[19], czy oficjalnie zwalczanych jak podczas pierwszej wojny światowej, często ich symbolika wiąże się z okazywaniem męskiej siły i przemocy: XVII-wieczni meksykańscy i kolumbijscy Indianie nosili długie baczki, zazwyczaj bez żadnego innego zarostu, tak zwane „balcarrotas”, uważane wtedy za znak męskiej próżności i zakazane przez władze kolonialne w Nowej Hiszpanii, co doprowadziło do zamieszek w 1692 roku[5][6][20]:

Balcarrotas: kosmyki włosów, zwykle splecione w warkocze, które niektórzy meksykańscy Indianie pozostawiali zwisające po bokach twarzy, pozostawiając resztę głowy ogoloną. W Kolumbii zaś są to te części brody, które rosną tylko od policzków do baków[21][22] (ze słownikowej definicji pojęcia)

W czasach dynastii Song (X-XIII w.) bokobrody były popularne wśród żołnierzy, zwłaszcza mistrzów chińskich sztuk walki, i uważane za oznakę męskości[23].

Przykłady

Zootechnika i zoologia

Bokobrody u szopa

Termin ten jest również używany w zootechnice przy opisie ortologicznego owłosienia u czubatych ras kur ozdobnych[24][25], czapli, perkozowych i innych neognatycznych, a także kotowowatych[26], szopowatych[27] czy psowatych (jenotów)[28], a nawet owadów (muchówek)[29], na przykład:

Czapla siwa – Ardea cinerea ... wielkości kaczki, w pierzeniu godowym na głowie dwa czuby z piór i rdzawoczerwone bokobrody, doskonale pływa i nurkuje...[30]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Ε Doberstein, Zu den Lehnbildungen und Lehnbedeutungen nach dem Deutschen in der polnischen Sprache der Gegenwart, „Zeitschrift für Slawistik”, 13 (1), 1968, s. 277–285, DOI: 10.1524/slaw.1968.13.1.277, ISSN 2196-7016 [dostęp 2021-09-19] (niem.).
  2. ↑ Hanna Jadacka, Słownik gniazdowy jako źródło słowników objaśniających, „Prace Filologiczne” (51), 2006, s. 189–196, ISSN 0138-0567 [dostęp 2021-09-19].
  3. ↑ pekaesy – Poradnia językowa PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2021-09-21] (pol.).
  4. ↑ William K Goolrick, Time-Life Books, Rebels resurgent: Fredericksburg to Chancellorsville, Alexandria, Va.: Time-Life Books, 1987, ISBN 978-0-8094-4748-0, OCLC 23244518 [dostęp 2021-09-21].
  5. ↑ a b Thomas Calvo, Review of La política de una rebelión: los indígenas frente al tumulto de 1692 en la ciudad de México, „Historia Mexicana”, 58 (3), 2009, s. 1199–1205, ISSN 0185-0172, JSTOR: 25481770 [dostęp 2021-09-21], Cytat: algunos dirigentes se impu sieron, o fueron delatados como tales por los espafioles, a partir de su aura (o simple apariencia), como es el caso de Joseph de los Santos, tal „indio achinado”, o „mestizo de balcarrotas”, o con capote negro (pp. 370-377).
  6. ↑ a b Sean F. McEnroe (red.), Multiethnic Indian Republics, Cambridge: Cambridge University Press, 2012, s. 57–87, ISBN 978-1-107-00630-0 [dostęp 2021-09-21].
  7. ↑ D Frąk, Charakteryzowanie rozwoju rzemiosła i sztuki fryzjerskiej, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, 2007.
  8. ↑ Phil Edwards, 130 years of facial hair trends, in one chart [online], Vox, 1 marca 2015 [dostęp 2021-09-21] (ang.).
  9. ↑ From a Staff Correspondent, PRESIDENT GROWS CROP OF SIDEBURNS; Mrs. Roosevelt Laughs Heartily as He Arrives at Campobello With White Whiskers. HIS STAY AT SEA EXTENDED After Wife Visits Boat He Sails Off Again, but Will Return to Summer Home Today., „The New York Times”, 28 lipca 1936, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-09-21] (ang.).
  10. ↑ Dorota Jarząbek-Wasyl, Pudełko ze szminkami, „Pamiętnik Teatralny”, 255 (3–4), 2015, s. 143–179, ISSN 0031-0522 [dostęp 2021-09-19].
  11. ↑ Maryla Zielińska, Mój fort. Teatr Eimuntasa Nekrošiusa, „Didaskalia” (135), 2016, s. 60–65, ISSN 2720-0043 [dostęp 2021-09-19].
  12. ↑ Maska czy gęba? Operetka Witolda Gombrowicza w kontekście komedii dell’arte | Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka [online] [dostęp 2021-09-21] (pol.).
  13. ↑ Ł Biskupski, M Rawska, Papierowi bandyci: wypisy z polskojęzycznych powieści obiegu brukowego do 1939 roku, „SU Humanistycznospołeczny”, 2017.
  14. ↑ Jerzy Tomaszewski, Census and Identity. The politics of race.... – recenzja, „Przegląd Historyczny 94/1”, 2003.
  15. ↑ Renata Hołda, „Dobry władca”: studium antropologiczne o Franciszku Józefie I, Uniwersytet Slaski, 2008, ISBN 978-83-226-1707-6 [dostęp 2021-09-21] (pol.).
  16. ↑ Martin Levinson, Brooklyn boomer. Growing up in the fifties, Bloomington: iUniverse Inc., 2011, ISBN 978-1-4620-1712-6 [dostęp 2021-09-21].
  17. ↑ Bart Beaty, Beatniks, Hippies, and Other Undesirables, Rutgers University Press, 31 maja 2017, DOI: 10.36019/9780813594484-028/html, ISBN 978-0-8135-9448-4 [dostęp 2021-09-21], Cytat: „In the first [movie], a young man with a guitar case, short sideburns, and very slightly shaggy hair asks for directions to Main Street and North Avenue...” (ang.).
  18. ↑ Dick Francis, For kicks, wyd. 1, New York N.Y.: Harper & Row, 1990, ISBN 978-0-922890-57-6, Cytat: [You need to look like a disreputable stable lad...] „Then, if I might suggest it, it would be a good idea for you to grow a couple of sideburns. It’s surprising what a lot of distrust can be caused by an inch of extra hair in front of the ears!”.
  19. ↑ Youth With Sideburns Is Graduated in Jersey, „The New York Times”, 13 czerwca 1967, ISSN 0362-4331 [dostęp 2021-09-21] (ang.).
  20. ↑ Osvaldo F. Pardo, How to Punish Indians: Law and Cultural Change in Early Colonial Mexico, „Comparative Studies in Society and History”, 48 (1), 2006, s. 79–109, ISSN 0010-4175 [dostęp 2021-10-04].
  21. ↑ Francisco de la Maza, Melchor Ocampo, literato y bibliógrafo, „Historia Mexicana”, 11 (1), 1961, s. 104–118, ISSN 0185-0172, JSTOR: 25135097 [dostęp 2021-09-21].
  22. ↑ Charles E. Kany, II. NOMINATION, University of California Press, 31 grudnia 1960, DOI: 10.1525/9780520325821-003/html, ISBN 978-0-520-32582-1 [dostęp 2021-09-21] (ang.).
  23. ↑ Jacques Gernet: Daily life in China, on the eve of the Mongol invasion, 1250-12. Stanford, California: Stanford University Press, 1962, s. 131. ISBN 0-8047-0720-0.
  24. ↑ P Rajkowska, M Rozewicz, M Bednarczyk…, Przegląd czubatych ras kur ozdobnych, „Wiadomości Zootechniczne, R. LVI (2018), 3: 175–187”, 2018, Cytat: Jej atutem jako rasy ozdobnej jest obecność opadającego ku dołowi wydatnego czuba oraz pełna broda, na którą składają się szerokie baki i bokobrody, tworzące jedną całość, prawie całkowicie zakrywające dzwonki i zausznice .... Głowa u tej rasy jest średniej wielkości, wyposażona w czub, brodę i bokobrody.....
  25. ↑ Paweł Moszczyński, Kury ozdobne [online], Księgarnia Internetowa PWN, 2012 [dostęp 2021-09-19] (pol.).
  26. ↑ Na tropie rysia Zygmusia [online], Lasy Państwowe [dostęp 2021-09-21] (pol.).
  27. ↑ L Felska-Błaszczyk, M Boniek, N Ławrów…, Szop pracz (Procyon lotor)–gatunek inwazyjny obcy w faunie Polski. Charakterystyka gatunku, wielkość populacji i mechanizmy inwazyjności, „Wiadomości Zootechniczne”, 2017, Cytat: U szopów istnieje również możliwość wystąpienia albinizmu ... Odstające futro na pysku układa się w bokobrody..
  28. ↑ D Kowalska, M Piórkowska, Charakterystyka populacji hodowlanych i dziko żyjących jenotów europejskich, „Wiadomości Zootechniczne”, 2014, Cytat: Po bokach głowy znajdują się długie włosy, tworzące charakterystyczne „bokobrody”; sam pysk jest krótki i spiczasty... Bardzo długie włosy okrywowe na szyi i bokach głowy tworzą grzywę i bokobrody.
  29. ↑ PRZEMYSŁAW TROJAN, Część XXVIII. Muchówki – Diptera. Zeszyt 1 – wstępny, PWN, 1957.
  30. ↑ ITP, Awifauna [online], Instytut Technologiczno-Przyrodniczy – Państwowy Instytut Badawczy [dostęp 2021-09-21] (pol.).

Linki zewnętrzne