Athribis (egip. Hut – Herib, Hut-Heri-Ib – Środkowa Świątynia) – miasto w starożytnym Egipcie w Delcie Nilu, obecnie Tell Atrib, dzielnica współczesnego miasta Benha, 40 km na północ od Kairu.
Początki miasta sięgają okresu Starego Państwa. Zyskało ono jednak na większym znaczeniu w Nowym Państwie, a w okresie XXVI dynastii było jednym z największych w Egipcie. Na nekropoli odnaleziono m.in.grobowiec Tahut, żony Psametycha II. Pod koniec IV w. p.n.e. osiedlili się tu m.in. żołnierze z armii Aleksandra Wielkiego. Tutejsza wielonarodowa społeczność stworzyła kulturę, złożoną z greckich, egipskich i orientalnych (perskich) elementów. W okresie rzymskim jedna z najwspanialszych metropolii Egiptu. Od 325 siedziba biskupa. We wczesnym średniowieczu znajdował się tam klasztor lub kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, słynący cudami.
Polskie badania archeologiczne
W 1957 roku koncesję na badania w Tell Atrib otrzymał prof. Kazimierz Michałowski, który pełnił wówczas funkcję zastępcy dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie. Pierwsze dwa sezony odbyły się pod auspicjami Muzeum, a od 1959 roku badania prowadzono w ramach działalności nowo powstałej Stacji Archeologii Śródziemnomorskiej w Kairze (obecnie Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego). Ekspedycja pracowała kolejno na dwóch komach: na tzw. Komie A oraz na tzw. Komie Sidi Youssuf. Prace na Komie A, który położony jest w centrum dzielnicy zwanej Nową Benha trwały do 1969 roku. Odkryto tu pozostałości dwóch świątyń z Okresu Późnego: Ahmose II z XXVI Dynastii oraz Taharki z XXV Dynastii, wraz z depozytami fundacyjnymi[1]. Ponadto piece do wypalania wapna z czasów rzymskich, fragmenty murów z cegły, liczne zabytki z Epoki Późnej (ok. 730–330 p.n.e.), między innymi wapienną stelę grobową kobiety o imieniu Anch-ren. Z okresu julijsko-klaudyjskiego pochodzi duży kompleks łaźni rzymskich przebudowywany za czasów Trajana i Hadriana, a w nim malowidła ścienne, mozaiki, ceramika, terakoty, monety[2]. W latach 1969–1985 prowadzono prace na Komie Sidi Youssuf, którego nazwa pochodzi od znajdującego się tu grobowca Sidi Youssufa[3]. W latach 1985–1995 badania kontynuował tu profesor Karol Myśliwiec (IKŚiO PAN) w ramach polsko-egipskiej archeologicznej ekspedycji ratunkowej, której zadaniem była penetracja terenu zajmowanego przez rozbudowujące się miasto Benha. Ostatnimi dwoma sezonami prac, w latach 1998–1999, kierowała prof. Hanna Szymańska. Osadnictwo wokół Komu Sidi Youssuf zostało zaświadczone w kilku warstwach obejmujących okresy: wczesno-ptolemejski (koniec IV–III wieku n.e.), średnio-ptolemejski – obejmujący rządy Ptolemeuszy V i VI (205–145 r.), późno-ptolemejski przechodzący we wczesnorzymski (I wiek p.n.e.–I wiek n.e.), rzymski (I–III wiek) oraz późnorzymski i bizantyński (IV–VII wiek). Odkryto między innymi jeden z najstarszych kościołów w Egipcie, zbudowany częściowo z fragmentów wcześniejszych budowli rzymskich, m.in. kolumn[2]. Polscy archeolodzy odsłonili także wielką dzielnicę rzemieślników i artystów, której najciekawszym punktem okazała się łaźnia publiczna i jej zachowana zawartość. Znaleziono gliniane, kamienne i fajansowe figurki erotyczne: posążki mężczyzn z ogromnym fallusem i kobiet z odsłoniętym łonem. Odkopano też stele, czyli zdobione tabliczki z wizerunkami nagich kobiet, symbolizujących egipską boginię płodności Izydę, identyfikowaną z grecką Afrodytą. Łaźnia była miejscem spotkań stowarzyszenia dionizyjskiego, którego członkowie w ramach oddawania czci bogu odprawiali rozmaite rytuały, w tym uprawianie miłości czy też zanurzanie się w basenach z magiczną wodą oraz odprawianie modłów przy figurkach bogów, które miały mieć nadprzyrodzoną moc i dawać zdrowie i płodność.
Całość miasta miało zachowany, pierwotny układ warstw archeologicznych z czasów Ptolomeusza VI. Miasto utraciło swą świetność ok. VIII w n.e.
↑Myśliwiec, K. (2000). Rescue excavations. In Z. Sztetyłło and K. Myśliwiec, Tell Atrib 1985–1995, I (=Travaux de Centre d’archéologie méditerranéenne de l’Académie polonaise des sciences 34) (pp. 9–49). Warsaw: Neriton.
Bibliografia
Górecki, T. (2017). Remnants of a Byzantine church at Athribis. In G. Gabra and H.N. Takla (eds), Christianity and monasticism in northern Egypt: Beni Suef, Giza, and the Nile Delta. Cairo: American University in Cairo Press
Łajtar, A. and Południkiewicz, A. (2017). Medicinal vessels from Tell Atrib (Egypt). Études et Travaux, 30, 315–337.
Myśliwiec, K. (2017). Baths from the Ptolemaic Period in Athribis (Tell Atrib, Lower Egypt). In B. Redon (ed.), Collective baths in Egypt 2: new discoveries and perspectives (pp. 65–82). Cairo: Institut français d’archéologie orientale.
Myśliwiec, K. (2000). Rescue excavations. In Z. Sztetyłło and K. Myśliwiec, Tell Atrib 1985–1995, I (=Travaux de Centre d’archéologie méditerranéenne de l’Académie polonaise des sciences 34) (pp. 9–49). Warsaw: Neriton
Kiss, Z. (1986) (red.). 50 lat polskich wykopalisk w Egipcie i na Bliskim Wschodzie, Warszawa: PCMA