Armenia (ros.теплоход «Армения») – radziecki pasażerski transportowiec i statek szpitalny pływający na Morzu Czarnym, zatopiony przez Luftwaffe w czasie ewakuacji rannych i cywili z oblężonego Sewastopola — ofiara jednej z największych katastrof morskich o liczbie ofiar szacowanej między 5 a 7 tysięcy[2].
Armenia w czasie budowy, Leningrad, 1928
Służba
Armenię zbudowano w 1928 w leningradzkiej Stoczni Bałtyckiej jako jeden z 4 statków linii Adżaria, pasażerskich dwupokładowych[3] liniowców z przeznaczeniem na linie czarnomorskie. Były to pierwsze statki zbudowane w Związku Radzieckim[4]. Mogła przewieźć 1000 ton towaru oraz około 550 pasażerów na pokładach trzech klas. Na krótkich trasach była w stanie dodatkowo przyjąć między 400 a 500 osób na pokładzie[4]. Małe zanurzenie – 5,5 metra – pozwalało jej operować na płytkich wodach portów Krymu. W latach 30. XX wieku razem z siostrzanymi jednostkami zwanymi pieszczotliwie kłusakami[5] – Adżarią, Abchazją i Ukrainą – przewoziły pasażerów, pocztę i fracht między portami czarnomorskimi: Odessą, Mariupolem, Sewastopolem, Jałtą oraz Batumi.
W 1935 roku na jej pokładzie studio Lenfilm kręciło film „Skarb z zatopionego okrętu” («Сокровища погибшего корабля») w reżyserii Władymira Brauna i Izaaka Menakera. Armenia gra statek, z którego ekipa ratunkowa poszukuje skarbu na angielskim okręcie zatopionym w Morzu Martwym[6].
Po rozpoczęciu operacji Barbarossa 22 czerwca 1941 została zarekwirowana przez marynarkę wojenną na transportowiec i statek szpitalny. Przemalowana w sierpniu[1] na statek szpitalny Armenia pod dowództwem kapitana-lieutenanta Władimir Jakowlewicza Plauszewskiego została przeznaczona do ewakuacji rannych żołnierzy, personelu medycznego i cywili. Uczestniczyła w 15 konwojach ewakuacyjnych Odessy, wywożąc z miasta kilkanaście tysięcy pasażerów do portów nadczarnomorskich[5].
Gdy w drugiej połowie października 1941 niemiecka 11. ArmiaMansteina odcięła Krym od reszty sił radzieckich, rozpoczynając oblężenie Sewastopola, jedynym sposobem zaopatrywania i ewakuacji oblężonego miasta stał się transport morski[7]. Na początku listopada Armenia została skierowana do ewakuacji oblężonego miasta[3].
Zatopienie
Przybliżona lokalizacja zatopionej Armenii
Nocą z 6 na 7 listopada 1941 Armenia podjęła na pokład tysiące pasażerów w Sewastopolu. Wobec kryzysu obrońców – liczono się z upadkiem miasta – na pokład zaokrętowano personel medyczny rozlicznych placówek, władze i urzędników z rodzinami oraz rannych ze szpitali z przeznaczeniem do odległego o 250 mil morskich portu Tuapse na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego. Opuszczając port o 20:10 pod eskortą kutra М-041 kapitan Plauszewski mimo przeładowania otrzymał jeszcze rozkaz zabrania po drodze pasażerów z Jałty. Po dotarciu do Jałty o 2 w nocy dowódcy zależało na jak najszybszym wypłynięciu z Jałty pod osłoną ciemności. Nie rejestrowano wchodzących na pokład. Przed wyjściem w morze Plauszewski otrzymał jednak rozkaz oczekiwania na eskortę. W tym czasie Jałta i port nie posiadały żadnej obrony przeciwlotniczej. Ostatecznie o 7 rano statek wyszedł z portu w towarzystwie 2 kutrów patrolowych oraz 2 myśliwców[3]I-153.
0 11:25 około 25 mil morskich od Jałty Armenia została zaatakowana przez torpedową wersję niemieckiego bombowca He 111 z 1. eskadry (Lufttorpedo)/KG 28[8], który podchodząc od strony lądu w odległości 600 metrów zrzucił 2 torpedy[5], uzyskując jedno bezpośrednie trafienie za dziobem. Statek przełamał się na pół i zatonął w ciągu 4 minut. Uratowało się jedynie 8 osób[2].
Nawet przy konserwatywnych szacunkach 5 tysięcy ofiar – gdzie pesymistyczne dopuszczają 7[2] czy wręcz 10 tysięcy – zatopienie Armenii jest jedną z największych katastrof morskich w rosyjskiej i radzieckiej historii. W kategorii ofiar ludzkich utraconych na pojedynczej jednostce jej zatonięcie klasyfikuje się jako 3. największą katastrofę morską po Gustloffie i Goyi, niemieckich transportowcach storpedowanych przez radzieckie łodzie podwodne na Bałtyku w 1945 roku[2].
Wszystkie statki z linii Adżaria zostały zatopione w czasie wojny[4][5], podobnie jak 70% zmobilizowanych, radzieckich statków cywilnych[9]. Kapitan Plauszewski po śmierci został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru. W 1970 roku jego imieniem nazwano masowiec radzieckiej marynarki[9].
Status statku szpitalnego
Armenia mimo malowania statku szpitalnego – duże czerwone krzyże na dachu i burtach – posiadała lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze (2[3] lub 4[5]armaty przeciwlotnicze 21-K kalibru 45 mm oraz 4 WKM 12,7 mm) oraz płynęła w eskorcie wojskowej[3], co zgodnie z literą Konwencji haskiej oraz pierwszej Konwencji genewskiej pozbawiało ją ochrony traktatowej. We wcześniejszym okresie wojny wojska niemieckie zatapiały już jednak nieuzbrojone radzieckie statki szpitalne (w czerwcu 1941 Kotowski, Anton Czechow)[9], co było konsekwencją odrzucenia przez Hitlera zobowiązań traktatowych w rozkazie o „Jurysdykcji Barbarossa”.
↑H.L. de Zeng, Eddie J. Creek: Bomber Units of the Luftwaffe 1933–1945; A Reference Source, Volume 1.. Ian Allan Publishing, 2007, s. 86. ISBN 978-1-85780-279-5. (ang.).
