Altana sądowa (niem. Gerichtslaube) – w średniowieczu zadaszona trybuna sądowa, z której ogłaszano wyroki i artykuły prawa miejskiego oraz odczytywano dekrety burmistrza i rady. Forma architektoniczna czerpała wzorce z budynków municypalnych w północnej Italii i miała podnieść rangę oraz znaczenie urzędników^[1].

Jawność rozstrzygania sporów przez sądy była zasadą o korzeniach starożytnych. Zapewniano ją m.in. poprzez rozstrzyganie spraw pod gołym niebem czy przez otwarty wstęp obywateli na rozprawę^[2]. W średniowiecznej Europie obowiązywała zasada, że sądy boże muszą być jawne i przeprowadzane pod gołym niebem (taki warunek był zapisany np. w Zwierciadle saskim, stosowanym też na ziemiach polskich)^[3]. Altany sądowe były budynkami pozbawionymi okien i drzwi, dzięki czemu miały zapewniać tę otwartość.

Altany sądowe były pierwotnie konstrukcjami drewnianymi, wspierającymi się często na 4–6 słupach, wznoszonymi w bezpośrednim sąsiedztwie ratusza. Podczas rozbudowy ratuszy miejskich włączane były w obręb budynku municypalnego, zaś ich rolę przejmowały stopniowo sale sądowe. Niekiedy pozostawały dalej w użyciu, jednak ich ranga i znaczenie malały, np. rozstrzygały w nich jedynie sądy niższego szczebla (Niedergericht). Z czasem pozostały jedynie elementem architektonicznym, a funkcje sądownicze przenoszono do ratusza, a później do odrębnych budynków sądów^[4].

• lipa sądowa