Alojzy Nowak (wojskowy)

Ten artykuł dotyczy żołnierza. Zobacz też: artykuł o Alojzym Z. Nowaku, profesorze ekonomii.
Alojzy Nowak
Neugebauer
podpułkownik piechoty podpułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia

20 czerwca 1894
Poznań

Data i miejsce śmierci

24 września 1939
Łomna

Przebieg służby
Lata służby

1914–1939

Siły zbrojne

Armia Cesarstwa Niemieckiego
Wojsko Polskie

Formacja

Armia Wielkopolska

Jednostki

13 Pułk Piechoty

Stanowiska

dowódca pułku

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
powstanie wielkopolskie
III powstanie śląskie
II wojna światowa
kampania wrześniowa
obrona Modlina 1939

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I stopnia Wielkopolski Krzyż Powstańczy Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości

Alojzy Nowak[a] (ur. 20 czerwca 1894 w Poznaniu, zm. 24 września 1939 pod Łomną) – podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

W 1914 ukończył szkołę średnią w Krotoszynie. W sierpniu 1914, z chwilą wybuchu I wojny światowej, jako obywatel Cesarstwa Niemieckiego, zmobilizowany został do 47 pułku piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III. Z początkiem 1917 odbył kurs tzw. aspirantów oficerskich, po którym został przydzielony do 46 pułku piechoty. Walcząc na froncie zachodnim został lekko ranny. W 1918 awansowany na podporucznika. W połowie grudnia 1918 wrócił wraz z pułkiem do macierzystego garnizonu we Wrześni.

Krótko po powrocie rozpoczął działalność konspiracyjną przy tworzeniu powstańczych oddziałów. Po wybuchu powstania wielkopolskiego dowodził kompanią batalionu wrzesińskiego. 29 grudnia wraz ze swoim oddziałem rozbroił garnizon grenzschutzu w Witkowie. Odznaczył się również zdobywając inne miejscowości (szczególny sukces odniósł w bitwie pod Zdziechową). W nocy z 5/6 lutego dowodził kompanią w zwycięskiej bitwie o Szubin. Sukcesy te sprawiły, że został mianowany dowódcą 4 pułku strzelców wielkopolskich (późniejszy 58 pułk piechoty wielkopolskiej). 20 sierpnia 1919 dowodzony przez niego batalion zdobył miasto Osipowicze na Białorusi. Wkrótce po wyparciu, w czasie odwrotu batalion został otoczony przez pułki sowieckie. Po krwawych walkach por. Nowak zdołał wyprowadzić z okrążenia swój oddział.

Po zakończeniu działań wojennych na Wschodzie, Alojzy Nowak został przeniesiony na Górny Śląsk. W styczniu 1921 oficjalnie włączany w szeregi powstańców śląskich. Walczył pod pseudonimem „Neugebauer”. Zajmował się tworzeniem i szkoleniem oddziałów powstańczych. Jego zapał i poświęcenie zostało szybko dostrzeżone. Najpierw mianowany został inspektorem powiatów oleskiego i lublinieckiego. Następnie otrzymał nominacje na dowódcę Grupy Operacyjnej „Północ”. Po zakończeniu walk o Śląsk wrócił do pułku do Poznania jako dowódca batalionu. W marcu 1921 otrzymał Order Virtuti Militari V klasy. Jego nazwisko nosił powstańczy pociąg pancerny nr 13 „Nowak”.

Po powstaniu szkolił się przez rok w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Po ukończeniu kursu ponownie objął II batalion 58 pp. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 1111. lokatą w korpusie oficerów piechoty[2]. 10 lipca 1922 został zatwierdzony na stanowisku pełniącego obowiązki dowódcy II batalionu w 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej w Ostrowie Wielkopolskim[3][4]. Później został przydzielony Oddziału Wyszkolenia Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu. 18 lutego 1928 został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 i 54. lokatą w korpusie oficerów piechoty[5], a w kwietniu tego roku przeniesiony do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie na stanowisko dowódcy I batalionu[6]. W marcu 1930 został przesunięty na stanowisko kwatermistrza[7], a w grudniu 1932 przesunięty na stanowisko dowódcy batalionu[8]. W styczniu 1934 został awansowany na podpułkownika, a w kwietniu tego roku przeniesiony do 33 pułku piechoty w Łomży na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[9]. 18 listopada 1938 objął dowództwo 13 pułku piechoty w Pułtusku. W kilka miesięcy przed wybuchem wojny dołożył wszelkich starań w umocnienie przedmościa pułtuskiego.

Na czele 13 pułku piechoty walczył w kampanii wrześniowej 1939. Prowadził swój oddział w bój pod Zaborowem i Borzęcinem. Następnie walczył w obronie Modlina. Poległ 24 września 1939 w czasie walk pod Łomną, w okolicach wsi Kaliszki. Jego zwłoki zostały wyniesione z pola bitwy. Pochowany pod ścianą kościoła w Kazuniu Polskim. 20 lutego 1952 jego prochy zostały ekshumowane do grobu na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[10] (kwatera B10-7-12)[11].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Rada Miejska Pułtuska uchwałą z 6 lutego 1985 roku przemianowała ulicę Zastodolną na ulicę ppłk. Alojzego Nowaka. W Poznaniu Rada Miasta nadała jednej z ulic na osiedlu Powstań Śląskich imię ppłk. Alojzego Nowaka.

Uwagi

  1. ↑ W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Alojzy I Nowak”, w celu odróżnienia od innego oficera noszącego to samo imię i nazwisko, a mianowicie por. piech. Alojzego II Nowaka (ur. 11 maja 1898)[1].

Przypisy

  1. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 296, 334, 414, 434.
  2. ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 56.
  3. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 551.
  4. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 296, 414.
  5. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 21 lutego 1928 roku, s. 46.
  6. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 26 kwietnia 1928 roku, s. 137.
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 116.
  8. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 408.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 7 czerwca 1934 roku, s. 153.
  10. ↑ Obrona Warszawy i Modlina – 1939 r.; nazwiska L – N. Stankiewicze.com. [dostęp 2014-01-15].
  11. ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  12. ↑ Rómmel 1958 ↓, s. 394.
  13. ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 371.
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 30 kwietnia 1922 roku, s. 320.
  15. ↑ M.P. z 1938 r. nr 140, poz. 245 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości” - zamiast uprzednio nadanego Krzyża Niepodległości (M.P. z 1934 r. nr 27, poz. 41).
  16. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  17. ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.
  18. ↑ Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym [online], powstancy-wielkopolscy.pl [dostęp 2022-10-22].

Bibliografia

Linki zewnętrzne