Syn Henryka Burgundzkiego, hrabiego Portugalii i Teresy de León. Początkowo władzę w imieniu małoletniego hrabiego sprawowała jego matka. Zmuszony do opuszczenia hrabstwa arcybiskup zabrał ze sobą również Alfonsa. Hrabia powrócił po skończeniu 14 roku życia (w średniowieczu oznaczało to wkroczenie w wiek męski), gdzie stanął na czele rebelii przeciwko swojej matce. Po pokonaniu 24 czerwca 1128 roku wojsk kochanka swojej matki, Fernando Peresa de Trava w bitwie pod São Mamede, wygnał z kraju dotychczasową regentkę.
Pierwsze lata rządów
W latach 1128–37 Alfons Henryk, wciąż jako hrabia Portucale, prowadził walki przeciwko Maurom oraz potyczki z ciotecznym bratem, królem Leónu i Kastylii Alfonsem VII, wobec którego po poniesionych porażkach parokrotnie hołdował jako lennik. Posługiwał się w tym okresie tytułem infans, oznaczającym członkostwo rodziny królewskiej lub princeps, czyli książę[2].
Uzyskanie tytułu królewskiego i niezależności Portugalii
Po wygranej z Maurami znaczącej bitwie pod Ourique w 1139 Alfons Henryk zaczął tytułować się królem (rex) – ta data powstania Królestwa Portugalii jest uznawana przez historiografię. Jednak tytuł królewski został użyty po raz pierwszy oficjalnie w relacjach zewnętrznych w roku 1143, w traktacie z Zamory zawartym z Alfonsem VII[3]. Tytuł nie oznaczał niezależności – Alfons Henryk w dalszym ciągu był w feudalnej podległości w stosunku do Alfonsa VII, tytułującego się wówczas cesarzem i zwierzchnikiem wszystkich terytoriów na Półwyspie Iberyjskim[3]. W 1144 roku papież Lucjusz II odmówił potwierdzenia niezależności Alfonsa Henryka, jak również uznania tytułu królewskiego i tytułował go jedynie księciem – dux portugalensis[3].
Po śmierci Alfonsa VII w 1157 roku tytuł cesarza przestał być używany, a obok Portugalii istniały na półwyspie cztery inne terytoria (królestwa) chrześcijańskie o zbliżonym statusie: León (z Galicją), Kastylia, Nawarra i Aragonia – co sprzyjało uzyskaniu przez Portucale faktycznej niezależności[4].
Stolica Apostolska w osobie papieża Aleksandra III ostatecznie usankcjonowała tytuł królewski Alfonsa dopiero po 35 latach od rozpoczęcia starań, w 1179.
Terytoria Półwyspu Iberyjskiego na przełomie XII i XIII wieku
Inne dokonania
W ciągu swojego panowania król budował nowe klasztory, m.in. sprowadził do Portugalii cystersów. Dla celów rekonkwisty stworzył rycerski zakon Avis, którego pierwszym mistrzem był jego naturalny syn Piotr Alfons. W 1147 odbił z rąk Maurów Lizbonę, a podczas wojny w latach 1158–1166 prowincję Alentejo. W 1184 oddał realną władzę swojemu synowi Sancho.
.svg)
.svg)