Sygnatariusze aktuAkt z 16 lutego 1918 roku (wersja drukowana)
Akt niepodległości Litwy (lit.Lietuvos nepriklausomybės aktas) – akt wydany 16 lutego 1918 roku przez litewską Tarybę ogłaszający niepodległość państwa litewskiego.
Historia
We wrześniu 1917 roku podczas konferencji wileńskiej została wybrana Litewska Rada Narodowa[1]. Spotykała się przy ul. Ostrobramskiej (lit. Aušros Vartų) w budynku będącym siedzibą Litewskiego Stowarzyszenia Nauki[1], jednak z powodu braków opału 16 lutego 1918 roku zebranie przeniesiono do mieszkania na pierwszym piętrze w domu kupca Kazimierza Sztralla, które wynajmował Komitet Centralny Stowarzyszenia na Rzecz Wspierania Ofiar Wojny[1]. W gabinecie przewodniczącego Komitetu Antanasa Smetony Radzie złożonej z 20 osób odczytano Akt niepodległości i zaproszono do jego podpisania[1]. Jako pierwszy podpisał go Jonas Basanavičius, a potem w porządku alfabetycznym pozostali sygnatariusze[1]. Niemcy, którzy okupowali teren Litwy, skonfiskowali cały nakład numeru gazety „Lietuvos aidas”, w którym wydrukowano Akt niepodległości[2].
Po odnalezieniu oryginału w 2017 roku eksperci z Centrum Badań Kryminalistycznych Litewskiej Policji na prośbę profesora Liudasa Mažylisa przeprowadzili analizę charakteru pisma i stwierdzili, że został on spisany przez sygnatariusza Jurgisa Šaulysa[3].
Sygnatariusze
Wśród sygnatariuszy aktu znalazło się wiele wybitnych postaci litewskiego życia publicznego:
Akt niepodległości zawiera deklarację Rady, która „jako jedyny przedstawiciel narodu litewskiego, zgodnie z prawem do samostanowienia narodów i zgodnie z konferencją wileńską z 18–23 września 1917 r.” postanowiła ogłosić „niepodległość państwa litewskiego, opartego na demokratycznych zasadach, z Wilnem jako stolicą”[4]. Równocześnie ogłosiła ustanie wszelkich związków łączących Litwę z innymi narodami[4]. W dokumencie zawarto deklarację, że „fundamenty państwa litewskiego i jego stosunki z innymi krajami” określi wybrane w demokratycznych i powszechnych wyborach „Zgromadzenie Konstytucyjne”[4]. W ostatnim zdaniu Rada zawarła wezwanie „do uznania niezależnego państwa litewskiego”[4].
Dokument
Sygnatariusze podpisali dwa dokumenty: oryginał i kopię[5]. Akt niepodległości, który do 1940 roku przechowywano w archiwum prezydenckim w Kownie[6], po II wojnie światowej uważano za zaginiony[7]. Był to dokument napisany na maszynie i zawierający podpisy sygnatariuszy, znany historykom z faksymile wykonanego w latach 30. XX wieku[4][a]. Uważano, że oryginał został zdeponowany u Basanavičiusa, ale nie był znany, bo nigdy nie został zaprezentowany publicznie[8]. W lutym 2017 roku koncern MG Baltic wyznaczył nagrodę 1 miliona euro dla znalazcy (znalazców) podpisanego przez sygnatariuszy dokumentu[9].
Profesor Liudas Mažylis z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie w archiwum dyplomatycznym niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Berlinie 29 marca 2017 roku odnalazł spisany ręcznie w języku litewskim Akt niepodległości[10]. Umieszczono go wraz z wersją w języku niemieckim w teczce „Przyszłość prowincji bałtyckich: Litwa”[9]. Dokument był złożony „na czworo”, co sugeruje, że został do Niemiec wysłany pocztą[7].
Z okazji obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Litwę od lutego do listopada 2018 roku akt był prezentowany w Wilnie w Domu Sygnatariuszy, w pokoju, w którym został podpisany[11]. Na wystawie „W drodze do niepodległości litewskiej państwowości: 1863–1918” umieszczono go w specjalnej kuloodpornej gablocie[11], która zapewniała mu równocześnie odpowiedni mikroklimat[12]. Dokument został wypożyczony Litwie na okres pięciu lat[13].
Ustalono, że 16 lutego 1918 roku jeden z sygnatariuszy Jurgis Šaulys po podpisaniu wręczył go Eckartowi von Boninowi – niemieckiemu dyplomacie, a ten przekazał go do niemieckiego MSZ, gdzie dokument był przechowywany[10].
