Gaireben totes los autors antics s'acòrdan sus l'existéncia istorica d'Orfèu[3], per Aristòtel, Orfèu jamai foguèt poèta. Segon el, l’autor dels imnes orfics se nomena Cercòps[4],[5]. Orfèu es evocat dins un poèma d'Ibicos, al sègle VII[6]. La legenda d'Orfèu es ligada a la religion dels mistèris e a una literatura sagrada; ensenha las iniciacions, e a s'abstenir dels murtres per l'instauracion de las expiacions[7].
Orfèu embelinant las bèstas fèras amb sa lira, sarcofag del sègle III AbC, musèu arqueologic de Tessalonica (Inv. 1246)
Mite
Filh del rei Eagre e de la musa Calliòp, sabiá amb sa lira embelinar[8] los animals fèrs e capitava a esmòure los èsser inanimats. Foguèt colomat de dons multiples per Apollon, e la legenda conta qu'apondèt doas còrdas a la tradicionala lira de set còrdas que li donèt lo dieu, en omenatge a las nòus musas, que sa maire n'èra. Passa per èsser l'inventor de la citara[9].
Demitificacion
Segon las Istòrias incresiblas[10] de Palaifatos, Orfèu jamai dombèt los animals de son arpa, coma lo preten lo mite. Las Menadas en deliri espeçavan los tropèls de Pièria, cometent fòrça actes de violéncia abans de se'n tornar pels monts per i demorar unes jorns. Orfèu fuguèt encargat d'imaginar un mejan de los far tornar a çò d'el. Orphèu, après aver sacrificat a Dionís, los faguèt davalar dels monts jogant de la lira, per dos còps: lo primièr, tenent a la man l'ast, arribèron del mont, cobèrtas pel fulham dels d'arbres de tota mèna, e la legenda nasquèt segon que Orfèu, al son de sa lira, fasiá davalar del mont quitament la sèlva. Viatjaire, participèt a l'expedicion dels Argonautas. Aviá l'ofici « cap de nada »: donava per son cant la cadéncia als còps de rems dels autres eròis. Son cant permetèt tanben a l'expedicion de resistir al dangièr del cant de las serenas, que capitèt a passar lo poder de seduccion. Anèt fins en Egipte, puèi tornèt en Grècia; foguèt la tòca de las expiacions, qu'establiguèt l'usatge[11]Sa femna, Euridice, una de las Driadas, foguèt fissada al pé per una sèrp. Moriguèt e davalèt al reialme dels Infèrns. Orfèu i davalèt e podèt, après aver endormt de sa musica embelinaira Cerbèr, lo monstruós can de tres caps que ne gardava la dintrada, e las terriblas Eumenidas, aprochar lo dieu Ades. Capitèt, mercé a sa musica, a lo far plegar, e aqueste lo daissèt tornar amb son aimada a la condicion qu'ela lo seguisca e que se revire pas nimai li parle tant que serián pas sortits ambedos del mond dels mòrts. Alara qu'Orfèu anava sortit dels Infèrns, entendent pas mai los passes de son aimada, impacient de la veire avent paur que son amor li escape, se revira, perdent a jamai Euridice.
Una autra version vòl que pendent la pujada dempuèi los Infèrns, Orfèu se tranquiliza de la preséncia d'Euridice rèire d'el escochant lo bruchs de sas passadas. Arribats endacòm ont règne un silenci de mòrt, Orfèu s'inquièta d'entendre pas res pus e a paur que s'èra passat un grand malaür a Euridice. Sens esperar mai decidís de se revirar e la vei desapareisser tanlèu.
" Orfèu […] la recep sota aquesta condicion, que vire pas sos agachs en rèire fins a que siá sortit de las vals de l'Avèrn; senon, aquesta favor serà venguda vana. […] Èran pas pus alunhats, la limita a passar, de caucar la superfícia de la tèrra; Orfèu, tremblant qu'Euridice desapareguèt e avid de la contemplar, virèt, menat per l'amor, los uèis cap a ela; tanlèu reculèt, e la malastruca, parant los braces, s'esforçant d'èsser retenguda per el, de lo retenir, pren pas que l'aire inconsistent"
— Ovidi, Metamorfòsi
Orfèu se mòtra enseguida inconsolable. Existisson mai d'una tradicions sus sa mòrt[12],[13]. Segon Pausanias, foguèt folzejat per Zèus per lo punir d'aver desvelat de mistèris divins als òmes qu'iniciava[14]. Per Estrabon, trapèt la mòrt pendnet una susmauta populara[15]. La version mai correnta es que las Bacantas e Menadas sentiguèron un viu despièch de lo veire demorar fidèl a Euridice e l'abocinèron. Salomon Reinach evòca al subjècte de la mòrt d'Orfèu l'sparagmos - esquinçada rituala del còrs - e lo cannibalisme sosentendut. Sa tèsta, jetada dins lo fluvi Euros[16], venguèt se pausar sus las broas de l'illa de Lesbos, tèrra de la Poesia, ont èra un oracle d’Orfèu dins una bauma[17]. Las Musas, eploradas, acampèron los membres per los enterrar al pé del mont Olimp, a Leibètres, en Tessàlia. Se disiá que sa tèsta contunhava a vegada de cantar dins son tombèl, simbòl de la subrevida postuma del poèta per son cant[18]. Segon Ovidi, Febus (Apollon) afligit de la pèrda del Cantoral, liguèt al sol, per de raïces tòrtas, totas las Bacantas presentas a la mòrt d'Orfèu. Aquestas podèron pas mai se moùre, e, ligadas a la raïces, podavan pas se debatre. Las ra¨ces comencèron a pujar lo long de lor còrs, e la fusta prenguèt possession d'elas. Foguèron metamorfozadas en arbres.
Circulava en Tessàlia una legenda al subjècte de la tomba d'Orfèu. Un oracle de Dionís aviá predich que se las cendres d'Orfèu èran expausadas al jorn, un pòrc estralhariá la ciutat. Los abitants se'n trufèron de la prediccion, mas un jorn, un pastre s'endormiguèt sus la tomba d'Orfèu e, sonhant, comencèt a cantar los imnes del poèta. Los obrièrs presents dins los camps vesins corisson tanlèu en nombre; se butassèron tant que ne venguèron a trencar lo sarcofag del poèta. Venguda la nuèch, un violent auratge arribèt, la plèja tombèt fòrça e lo riu aiguèt la vila e sos monuments màger. Lo riu en èra la Sus; son nom significa pòrc[19]. Una familha sacerdotala ateniana, los Licomides, coneissián e cantavan los imnes pendent de mistèris[20]
Es a l'entorn d'aqueste mite que se fondèt l'orfisme, corrent filosofic e religiós fondat sus l'iniciacion que la davalada d'Orfèu als infèrns es lo modèl. Orfèu passèt a vegada per lo fondator dels mistèris d'Eleusis amb Dionís. Aquestes movements desapareguèron amb lo politeïsme olimpian vèrs lo sègle IV. Orfèu es tanben a vegada considerat a partir de l'Antiquitat coma un mague o un masc[21]. Una tradicion antica dich qu'Onomacrit escriguèt las doctrinas d'Orfèu en verses[22].
Orphée-roi de Victor Segalen libret d'opèra en 5 actes destinat a Debussy que lo metrà pas en musica.
Le Syndrome d'Orphée (2009), mesa en scèna par Vladimir Pankov, basada sus un poèma de Vladimir Maïakovski, una pèça de Jean Cocteau e l'opèra de Christoph Willibald Gluck.
Cinèma
Orphée (1950) e le Testament d'Orphée (1959), films de Jean Cocteau
↑Gilbert Durand, Les nostalgies d'Orphée. Petite leçon de mythanalyse dans Religiologiquesno, Orphée et Eurydice, mythes en mutation publié sous la direction de Mekta Zupancic, Printemps 1997
↑Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris, PUF, 1951, p. 333
Giorgio Colli, "Orphée" in La Sagesse grecque, vol. I, Éditions de l’éclat, 1990 (textes et commentaires) ISBN: 9782905372413
{{{títol}}}.
{{{títol}}}.
{{{títol}}}.
Ivan M. Linforth, The Arts of Orpheus, Berkeley, University of California Press, 1941.
Reynal Sorel, Orphée et l'orphisme, PUF, collection « Que sais-je ? », Paris, 1995 ISBN: 2130472109,
Jean-Pierre Vernant, Mythe et religion en Grèce ancienne, Seuil, coll. « Librairie du sègle XXI », Paris, 1990 ISBN: 202010489X.
Gilbert Durand, Les Nostalgies d'Orphée. Petite leçon de mythanalyse dans Religiologiquesno, Orphée et Eurydice, mythes en mutation publié sous la direction de Mekta Zupancic, Printemps 1997.
Eva Kushner, Le Mythe d'Orphée dans la littérature française contemporaine, Paris, Nizet, 1961.
Philippe Weigel, « Le nouveau visage d’Orphée dans le théâtre contemporain : la navette mythique entre passé et présent », dans Métamorphoses du mythe. Réécritures anciennes et modernes des mythes antiques, sous la direction de Peter Schnyder, avant-propos de Jean Bollack, Paris, Orizons, collection « Universités/Domaine littéraire », 2008, p. 561-570.
Salomon Reinach, Cultes, mythes et religions (édition établie par Hervé Duchêne), Robert Laffont, 1996 ISBN: 2-221-07348-7 p. 527-554.
.JPG)