PROFILPELAJAR.COM

Paranthodon; Status: Uitgestorven, als fossiel bekend
Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Reptilia (Reptielen)
Superorde:	Dinosauria (Dinosauriërs)
Orde:	Ornithischia
Onderorde:	Thyreophora
Infraorde:	Stegosauria
Geslacht
	Paranthodon;
Typesoort
Paleoscincus africanus
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Paranthodon op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Herpetologie

Paranthodon is een geslacht van plantenetende ornithischische dinosauriërs, behorend tot de groep van de Thyreophora, dat tijdens het vroege Krijt leefde in het gebied van het huidige Zuid-Afrika. De enige benoemde soort is Paranthodon africanus.

Vondst en naamgeving

In 1845 vonden amateurgeologen William Guybon Atherstone en Andrew Geddes Bain nabij Dassieklip in de vallei van de Bushmans River een aantal fossielen. Bain zond daarvan in 1849 en 1853 een aantal naar de Britse paleontoloog Richard Owen voor identificatie. Tussen de botten was een kaak van wat Bain dacht dat het een dinosauriër betrof, die hij informeel als de Cape Iguanodon aanduidde, de vindplaats als "Iguanodonhoek". In 1857 publiceerde Atherstone over de vondst, maar moest in 1871 vaststellen dat er in Londen nog niets met de fossielen gedaan was. Pas in 1876 werd er een aantal door Owen benoemd als Anthodon serrarius waarbij hij echter de vindplaats fout aangaf, een vergissing die in 1890 rechtgezet zou worden door Richard Lydekker tijdens diens catalogisering van alle fossielen van het British Museum of Natural History.

De schedel van *Anthodon* waarin de bovenkaak van *Paranthodon* was verwerkt

In 1909 bezocht de Zuid-Afrikaanse paleontoloog Robert Broom de collectie in Londen. Hij stelde vast dat Owen fossielen van twee geheel verschillende soorten vermengd had: die van een lid van de Pareiasauria en een kaak van een dinosauriër. Broom behield de naam Anthodon, "bloemtand" voor de pareiasauriër en meende dat de dinosauriër een nieuwe soort van het geslacht Palaeoscincus betrof dat hij in 1910/1912 benoemde als Palaeoscincus africanus.

In 1929 onderzocht ook baron Franz Nopcsa het fossiel. Zich onbewust van Brooms publicatie kwam hij tot dezelfde conclusie maar benoemde de dinosauriër nu als Paranthodon Oweni. De geslachtsnaam betekent "nabij" (para in het Grieks) Anthodon. In de naamgevende publicatie gebruikte Nopcsa, vermoedelijk per vergissing, ook de variant Paranthodon Owenii.

Pas in 1971 combineerde Walter Preston Coombs de naam volgens de regels tot Paranthodon africanus, de geldende naam. Dat gebeurde echter in een ongepubliceerde dissertatie. De eerste die de naam werkelijk publiceerde was George Olshevsky in 1978. Omdat Coombs later datzelfde jaar de naam gebruikte in een overzichtsartikel over de Ankylosauria wordt vaak ten onrechte gedacht dat bij deze gelegenheid de combinatio nova geldig werd.

Het holotype, BMNH 47338, is gevonden in een laag van de Kirkwoodformatie die dateert uit het Berriasien-Valanginien. Het bestaat uit de achterkant van een snuit. Verder is nog een losse tand toegeschreven: BMNH R4992. Dinosauriërmateriaal in 1913 op de vindplaats opgegraven en aan Anthodon toegeschreven bleek later van een sauropode te zijn; van dat soort botten had Atherstone er al een aantal in 1845 gevonden. Paranthodon is de eerste dinosauriër die in Zuid-Afrika ontdekt werd.

Beschrijving

Het fossiel bestaat uit de maxilla met tanden, een bovenliggend deel van de praemaxilla en een deel van de neusbeenderen. Het geheel wijst op een vrij platte maar forse kop met een licht bol profiel. De neusgaten zijn groot. Het stuk praemaxilla is lang en breed. De tandrij staat ver van de kaakrand, een mogelijk teken dat er wangen aanwezig waren. De tanden hebben een opvallende hoofdrichel op het buitenoppervlak en tonen ten dele duidelijke slijtage; de onregelmatigheid daarvan toont aan dat er ook geen regelmatige occlusie was. De totale lengte van het dier is geschat op zo'n vijf meter. Een mogelijke autapomorfie, unieke afgeleide eigenschap, is de aanwezigheid van een secundair verhemelte, gevormd door de interne vleugels van de bovenkaaksbeenderen.

Fylogenie

De eerste toeschrijving aan de Iguanodontidae werd door Nopcsa vervangen door een plaatsing in de Stegosauridae, als een nauwe verwant van Stegosaurus en Kentrosaurus. Dat taxon werd toen echter nog opgevat als een groep die ook de gepantserde dinosauriërs omvatte en in die richting zochten latere wetenschappers de verwantschap; in 1966 stelde Alfred Sherwood Romer dat Paranthodon tot de Nodosauridae behoorde na in 1956 nog aan de Stegosaurinae te hebben gedacht. Pas in 1981 herkende Peter Galton het weer als een lid van de Stegosauridae in moderne zin. De niet zo sterk verlengde kop had geleid tot de eerdere foute identificatie. Als Paranthodon een stegosauriër is, is het de tweede die ontdekt is, na Regnosaurus. Volgens een analyse uit 2008 van Sussanah Maident zijn Paranthodon, Tuojiangosaurus, Loricatosaurus en Stegosaurus zustertaxa; in een analyse uit 2010 was Paranthodon de zustersoort van Tuojiangosaurus zoals getoond in het volgende kladogram.

Thyreophora

Lesothosaurus diagnosticus

	Laquintasaura venezuelae

	Scutellosaurus lawleri

Emausaurus ernsti

Scelidosaurus harrisonii

Alcovasaurus longispinus

Eurypoda

Ankylosauria

Sauropelta edwardsi

	Gastonia burgei

	Euoplocephalus tutus

Stegosauria

	Huayangosaurus taibaii

	Chungkingosaurus jiangbeiensis

	Tuojiangosaurus multispinus

	Paranthodon africanus

Jiangjunosaurus junggarensis

Gigantspinosaurus sichuanensis

Kentrosaurus aethiopicus

Dacentrurus armatus

	Loricatosaurus priscus

	Hesperosaurus, Miragaia, Stegosaurus, Wuerhosaurus

Literatuur

Atherstone, W.G. (1857). Geology of Uitenhage. The Eastern Province Monthly Magazine 1 (10): 518-532
Atherstone, W G. 1871. "From Graham’s Town to the Gouph". In: Selected articles from the Cape Monthly Magazine (New Series 1870-76). Second series No. 9. Van Riebeeck Society, Cape Town, 1978, p.81 in jaarboek 1871
Owen, R., 1876, Descriptive and illustrative catalogue of the fossil Reptilia of South Africa in the collection of the British Museum, Trustees of the British Museum, London, p.87
Broom, R. (1912). Observations on some specimens of South African fossil reptiles preserved in the British Museum. Transactions of the Royal Society of South Africa 2: 19-25. DOI:10.1080/00359191009519357.
Nopsca, F., 1929, "Dinosaurierreste aus Siebenburgen V. Geologica Hungarica. Series Palaeontologica", Fasciculus 4: 1-76
Coombs, W.P. Jr. (1978). The Families of the Ornithischian Dinosaur Order Ankylosauria. Palaeontology 21: 143-170
Galton, P.M. (1981). Craterosaurus pottonensis Seeley, a stegosaurian dinosaur from the Lower Cretaceous of England, and a review of Cretaceous stegosaurs. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen 161 (1): 28-46
De Klerk, W.J., Raath, M. & Hiller, N., 1992, "The first South African dinosaur: A palaeontological site of historical significance", 7th Biennial Conference of the Palaeontology Society of S.A., University of the Witwatersrand. Abstract Vol. p.48