PROFILPELAJAR.COM

Kathedrale basiliek Sint-Bavo
Plaats	Haarlem
Denominatie	Rooms-Katholieke Kerk
Gewijd aan	Bavo van Gent
Coördinaten	52° 23′ NB, 4° 37′ OL
Gebouwd in	1895-1930
Restauratie(s)	2011-2019
Monumentale status	Rijksmonument
Monumentnummer	19555
Architectuur
Architect(en)	Jos Cuypers; Pierre Cuypers jr.; Jan Stuyt
Stijlperiode	neogotiek; neoromaans
Interieur
Orgel	Willibrordorgel
Detailkaart
	;
Afbeeldingen
	Trekvaart Haarlem-Leiden en de kathedraal
	Schatkamer van de Sint Bavo
	Officiële website;
Portaal	Christendom

De kathedrale basiliek Sint-Bavo is de rooms-katholieke kathedraal van het bisdom Haarlem-Amsterdam, gelegen in de wijk Houtvaartkwartier te Haarlem. Deze kerk is gesticht door bisschop Caspar Bottemanne en ontworpen in eclectische en neoromaanse stijl^[1] door architect Joseph Cuypers, zoon van Pierre Cuypers, in de late negentiende eeuw.^[2] De bouw begon in 1895 en de kerk kwam gereed in 1930.

De kerk is gewijd aan de Heilige Bavo, de patroonheilige van de stad, wiens verering afkomstig is uit Gent waarmee Haarlem een handelsrelatie had. Op 2 mei 1948 is de Sint Bavokerk door Paus Pius XII tot basiliek verheven.^[3] De kathedrale basiliek Sint Bavo is naar grootte de tweede rooms-katholieke kerk van Nederland, na de Sint-Janskathedraal in 's-Hertogenbosch.

In 2019 werd de kerk omgedoopt tot KoepelKathedraal Haarlem om verwarring met de Grote of Sint-Bavokerk in het centrum van Haarlem zoveel mogelijk te voorkomen.^[4]^[5] Onder deze naam treedt de kerk naar buiten met een combinatie van kerkelijke functies en culturele activiteiten. De activiteiten worden georganiseerd door de Stichting Kathedrale Basiliek Sint Bavo, die in het leven werd geroepen voor behoud, instandhouding en het functioneren van het gebouw.^[6]

Bouwgeschiedenis

De Sint-Bavokerk moest de Sint-Josephkerk aan het Begijnhof in de binnenstad als kathedraal vervangen. Deze moest tevens gaan dienen als parochiekerk voor een nog te realiseren stadsuitbreiding ten zuiden van het stadscentrum. De opdracht voor het ontwerp werd in 1893 aan Jos Cuypers gegeven, in de verwachting dat diens vader Pierre Cuypers mede zorg zou dragen voor het eindresultaat. De jonge Cuypers, die tot dan slechts enkele kerken had ontworpen, ontwierp een gebouw in neogotische stijl. Dit oorspronkelijke ontwerp zou echter vele wijzigingen ondergaan. Toen de bouw in 1895 aanving, werd allereerst begonnen aan een forse koorpartij in neoromaanse stijl. Dit priesterkoor, met halfronde apsis, een dwerggalerij en straalkapellen, werd voltooid in 1898.^[7]

Van 1902 tot 1906 werden het transept en het schip gebouwd. Daardoor werd het gebouw een kruiskoepelkerk waarbij het transept invloeden vertoonde van de islamitische architectuur in Spanje. In de vieringtoren met koepel, alsmede het noordportaal, kwam Cuypers’ belangstelling voor Indiase architectuur tot uiting. In 1898 had hij een kathedraal voor de Birmese hoofdstad Rangoon ontworpen waarbij deze belangstelling nog sterker tot uitdrukking kwam. De opdrachtgevers wezen het ontwerp af, waarna Cuypers een nieuw ontwerp maakte in neogotische stijl.

Het schip van de Sint Bavo is eveneens grotendeels neogotisch van stijl. Toch verschilt de Bavo sterk van de tot dan toe gebruikelijke Nederlandse neogotische kerken, onder meer door de gebruikte gele baksteen.^[8] Tijdens deze tweede bouwfase was Cuypers in een partnerschap verbonden met de architect Jan Stuyt die tijdens de eerste fase nog hoofdopzichter was en wiens invloed op het ontwerp onduidelijk is.

De derde fase, de bouw van de torens en het voorportaal, liet door geldgebrek tot 1927 op zich wachten. Cuypers was in 1920 geassocieerd met zijn zoon Pierre Cuypers jr., die eerder had samengewerkt met onder anderen Dom Bellot en een voorkeur had voor het expressionisme. Mogelijk heeft hij de torens ontworpen. Deze werden nooit geheel voltooid: de bekroningen ontbreken, hoewel er talloze ontwerpen waren gemaakt. Het portaal is uitgevoerd in een combinatie van neogotische en neoromaanse vormen en is waarschijnlijk ontworpen door Jos Cuypers zelf. Dit deel van de kerk werd in 1930 voltooid.

Op de daken, steunpilaren en torens van de kathedraal staan verschillende door Jos Cuypers ontworpen fabeldieren, die de strijd tussen licht en donker en goed en kwaad verbeelden. In de crypte zijn miniatuurkopieën van de beelden te zien.

In januari 2004 werd begonnen met omvangrijke restauratiewerkzaamheden, geleid door Van Hoogevest Architecten.^[9] In oktober 2019 is de European Heritage Award toegekend voor de succesvolle restauratie. Op 11 oktober 2019 werd een plaquette op de gevel van de kathedraal onthuld door minister van OCW Ingrid van Engelshoven en burgemeester Jos Wienen.^[10]

Kerkschat

In de sacristie bevindt zich de kerkschat die bestaat uit een grote verzameling liturgisch vaatwerk, waaronder veel kerkzilver (15e–20e eeuw). Interessant zijn ook de kerkelijke gewaden (begin 16e eeuw), afkomstig uit een voormalig Haarlems begijnhof.

Op 12 juli 2013 kwam de kerk in het nieuws omdat er die voorgaande nacht zes antieke ornamenten uit de kerk waren gestolen. Hierbij werd het gebouw ernstig beschadigd.^[11]

Orgels

De basiliek beschikt over drie pijporgels.

Willibrordorgel

Het majestueuze hoofdorgel van de kathedraal, het Willibrordorgel, werd tussen 1921 en 1923 gebouwd door de firma Adema voor de Sint-Willibrorduskerk buiten de Veste te Amsterdam. Nadat deze kerk was afgebroken is het orgel in 1971 overgeplaatst naar Haarlem. Sinds de verhuizing heeft het orgel heeft ongeveer 80 registers, verdeeld over vier manualen en zelfstandig pedaal.

Hier volgt de dispositie:^[12]

I Hoofdwerk C–g³
1.	Violon	32'
2.	Principal	16'
3.	Bourdon	16'
4.	Prestant	8'
5.	Portunaal	8'
6.	Fluit Harm.	8'
7.	Holpijp	8'
8.	Quint	5¹/₃'
9.	Octaaf	4'
10.	Gemshoorn	4'
11.	Doublet	2'
12.	Mixtuur IV-V
13.	Cymbale III
14.	Cornet III-V
15.	Ripieno II
16.	Fagot	16'
17.	Trompet	8'
18.	Klaroen	4'

II Positief expressief C–g³
19.	Viola Major	16'
20.	Principaal	8'
21.	Viola	8'
22.	Vox coelestis	8'
23.	Baerpijp	8'
24.	Roerfluit	8'
25.	Viola	4'
26.	Fluit douce	4'
27.	Quintviola	2²/₃'
28.	Viola	2'
29.	Mixtuur III-IV
30.	Cymbale III
31.	Sesquialter II-III
32.	Engelse Hoorn	16'
33.	Trompet	8'
34.	Kromhoorn	8'
35.	Schalmey	4'
	Tremulant

III Reciet expressief C–g³
36.	Quintadeen	16'
37.	Viola di Gamba	8'
38.	Quintadeen	8'
39.	Fluit Harm.	8'
40.	Nachthoorn	8'
41.	Unda Maris	8'
42.	Salicet	4'
43.	Fluit Harm.	4'
44.	Nasard	2²/₃'
45.	Octavin	2'
46.	Terts	1³/₅'
47.	Larigot	1¹/₃'
48.	Flageolet	1'
49.	Trompet Harm.	8'
50.	Clarinet	8'
51.	Fagot-Hobo	8'
52.	Vox Humana	8'
	Tremulant

IV Kroonpositief C–g³
53.	Prestant	8'
54.	Holpijp	8'
55.	Salicional	8'
56.	Fluit Harm.	8'
57.	Octaaf	4'
58.	Roerfluit	4'
59.	Quint	2²/₃'
60.	Octaaf	2'
61.	Mixtuur IV
62.	Cornet III
63.	Baryton	16'
64.	Trompet	8'

Pedaal C–f¹
65.	Majorbas	32'
66.	Openbas	16'
67.	Contrabas	16'
68.	Subbas	16'
69.	Quint	10²/₃'
70.	Openbas	8'
71.	Cello	8'
72.	Gedekt	8'
73.	Openfluit	4'
74.	Octaaf	2'
75.	Ruispijp II-III
76.	Contrafagot	32'
77.	Bazuin	16'
78.	Trombone	8'
79.	Klaroen	4'

Transeptorgel

Naast het Willibordorgel heeft de kathedraal een drieklaviers orgel uit 1907, ook van de orgelbouwer Adema: het transeptorgel.^[13]

Hoofdwerk C–g³
Bourdon	16'
Prestant	8'
Roerfluit	8'
Octaaf	4'
Kwint	2 2/3'
Superoctaaf	2'
Mixtuur IV-V	1 1/3'
Trompet	8'
Klaroen	4'

Zwelwerk C–g³
Prestant	8'
Bourdon	8'
Gamba	8'
Zweving	8'
Prestant	4'
Gemshoorn	4'
Piccolo	2'
Kwint	1 1/3'
Cymbel III	1/2'
Hobo	8'
Tremulant

Positief C–g³
Holpijp	8'
Quintadeen	8'
Prestant	4'
Roerfluit	4'
Octaaf	2'
SesquialterII
Scherp IV,	1'
Kromhoorn	8'

Pedaal C–f¹
Prestant	16'
Subbas	16'
Octaaf	8'
Gedekt	8'
Superoctaaf	4'
Bazuin	16'
Trombone	8'

Koororgel

Als koororgel is een kabinetorgel uit ongeveer 1800 in gebruik.^[14]

Manuaal
Prestant	8' D
Holpijp	8' B/D
Prestant	4' B/D
Fluit	4' B/D
Octaaf	2' B/D
Quint	1 1/3' D
Octaaf	1' B

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Henk Ahles, Meer dan Steen: Haarlemse kerken en andere gebedshuizen, vroeger en nu (2007)
↑ Bank & Mathijsen, Nederland in de negentiende eeuw
↑ Geziena Frouke van der Ree-Scholtens et al, Deugd boven geweld: Een geschiedenis van Haarlem, 1245-1995. Hilversum, 1995, ISBN 90-6550-504-0.
↑ Onrust, Rowy, KoepelKathedraal/Veelgestelde vragen/Waarom wordt de naam KoepelKathedraal gebruikt?. KoepelKathedraal Haarlem (2021). Gearchiveerd op 19 juli 2021. Geraadpleegd op 19 juli 2021.
↑ De voormalige Koepelgevangenis van Haarlem, die sinds 2016 is herontwikkeld voor uiteenlopende zakelijke en onderwijskundige doeleinden, bevindt zich op een andere locatie en heeft ondanks de naam geen verband met de KoepelKathedraal Sint-Bavo.
↑ Klim naar het licht. Kerk als Merk. Gearchiveerd op 19 juli 2021. Geraadpleegd op 19 juli 2021.
↑ Joseph Th. J. Cuypers (3 maart 1906), De kathedrale kerk van Sint-Bavo te Haarlem, Architectura, 14e jaargang, nummer 9, p. 69-73
↑ Anoniem (23 februari 1907), Plaat St.-Bavo, Haarlem, Architectura, 15e jaargang, nummer 8, p. 60
↑ Architectenweb.nl restauratie Sint Bavo. Gearchiveerd op 27 januari 2023.
↑ European Heritage Award voor kathedraal Bisdom Haarlem-Amsterdam, 11 oktober 2019. Gearchiveerd op 14 augustus 2023.
↑ Dieven stelen antiek uit bavokerk NOS, 12 juli 2013. Gearchiveerd op 15 augustus 2022.
↑ Het Willibrordorgel orgelsite.nl
↑ Haarlem, RK St. Bavo, transeptorgel orgelsite.nl
↑ Haarlem, RK St. Bavo, koororgel orgelsite.nl