Spanjol (español)
|
Mitkellma:
|
Spanja, Messiku, Arġentina, Perù, Ekwador, Puerto Rico, Kuba, Kolombja, Paragwaj, Repubblika Dominikana, Stati Uniti
|
Reġjuni:
|
Ewropa, Amerika, Ginea Ekwatorjali
|
Kelliema:
|
559 miljun
|
Familja:
|
Lingwi Rumanzi
|
Uffiċjali
|
Lingwa uffiċjali ta':
|
21 pajjiżi Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti Unjoni Ewropea
|
Regolati:
|
Asociación de Academias de la Lengua Española
|
Kodiċijiet
|
ISO 639-1:
|
es
|
ISO 639-2:
|
spa
|
ISO 639-3:
|
spa
|
|
Ara ukoll: Lingwa
|
L-iSpanjol huwa l-lingwa uffiċjali ta’ Spanja, kif ukoll ta’ ħafna mill-pajjiżi tal-Amerika Latina li kienu kolonja ta' Spanja, Portugall u waħda mil-iktar lingwi mitħaddta f’Puerto Rico. Huwa wieħed mis-sitt lingwi uffiċjali tal-Ġnus Magħquda. Madwar erbatax il-miljun u nofs persuna li jitkellmu bl-Ispanjol jgħixu l-Istati Uniti tal-Amerika u madwar id-dinja jitkellmuh madwar 500 miljun. L-Ispanjol huwa t-tieni lingwa l-aktar mitkellma fid-dinja, wara ċ-Ċiniż, u qabel l-Ingliż, l-Urdu u l-Għarbi.
L-Ispanjol oriġina ruħu l-ewwel bħala djalett Latin u uħud mil-pajjiżi li kienu jitkellmuh kienu Burgos u Cantabria. Imbagħad mal-medda taż-żmien beda jinfirex u spiċċa biex sar il-lingwa prinċipali tal-gvern. Ftit taż-żmien wara l-Ispanjol infirex mal-kontinent Amerikan u f-partijiet fl-aħħar ħames sekli permezz tal-esploraturi u kolonizzaturi Spanjoli.
Storja
Bħall-lingwi l-oħra Rumani, il-lingwa Spanjola evolviet mil-Latin Vulgari, li hawnhekk inġieb fil-Peniżola Iberika mir-Rumani matul it-Tieni Gwerra Punika, li bdiet fl-210 QK. Bosta lingwi pre-Rumani—uħud relatati mill-bogħod mal-Latin bħala lingwi Indo-Ewropej, u xi wħud li m’huma relatati xejn—kienu mitkellma qabel fil-Peniżola Iberika. Dawn il-lingwi kienu jinkludu Proto-Bask, Iberjan, Lusitanian u Celtiberian.
L-ewwel dokumenti li juru traċċi ta’ dak li llum hu meqjus bħala l-prekursur tal-Ispanjol modern huma mis-seklu 9. Matul il-Medju Evu u fl-era moderna, l-aktar influwenzi importanti fuq il-lessiku Spanjol ġew minn lingwi Rumani ġirien—Możarabiku (Rumanz Andalusi), Navarro-Aragonese, Leoniż, Katalan, Portugiż, Galizjan, Oċċitan, u aktar tard, Franċiż u Taljan. L-Ispanjol issellef ukoll numru konsiderevoli ta’ kliem mill-Għarbi, kif ukoll influwenza żgħira mil-lingwa Gotika Ġermanika permezz tal-migrazzjoni ta’ tribujiet u perjodu ta’ ħakma Visigoth fl-Iberja. Barra minn hekk, ħafna aktar kliem ġie misluf mil-Latin permezz tal-influwenza tal-lingwa miktuba u l-lingwa liturġika tal-Knisja. Il-kliem misluf ittieħdu kemm mil-Latin Klassiku kif ukoll mil-Latin Rinaxximentali, il-forma tal-Latin li kienet tintuża dak iż-żmien.
Skont it-teoriji ta’ Ramón Menéndez Pidal, is-soċjoletti lokali tal-Latin Vulgari evolvew fl-Ispanjol, fit-tramuntana tal-Iberia, f’żona ċċentrata fil-belt ta’ Burgos, u dan id-djalett aktar tard inġieb fil-belt ta’ Toledo, fejn l-istandard miktub. tal-Ispanjol ġie żviluppat għall-ewwel darba, fis-seklu 13. F'dan l-istadju formattiv, l-Ispanjol żviluppa varjant differenti ħafna mill-kuġinu qrib tiegħu, il-Leoniż, u, skond xi awturi, kien distint minn influwenza Baska qawwija (ara Lingwi Rumanzi Iberiċi). Dan id-djalett distintiv infirex fin-Nofsinhar ta’ Spanja mal-avvanz tar-Reconquista, u sadanittant ġabar influwenza lessika mdaqqsa mill-Għarbi ta’ Al-Andalus, ħafna minnu indirettament, permezz tad-djaletti Możarabiċi Rumani (xi 4,000 kelma mnissla mill-Għarbi, jiffurmaw madwar 8% tal-lingwa llum). L-istandard miktub għal din il-lingwa ġdida ġie żviluppat fl-ibliet ta’ Toledo, fis-sekli 13 sas-16, u Madrid, mis-snin sebgħin.
Alfabett Spanjol
Ismijiet tal-ittri bl-Ispanjol ( Es-alphabet-LatinAm.ogg (għajnuna·info))
Ittri kbar
|
A |
B |
C |
D |
E |
F |
G |
H |
I |
J |
K |
L |
M |
N |
Ñ |
O |
P |
Q |
R |
S |
T |
U |
V |
W |
X |
Y |
Z
|
Ittri minuskoli
|
a |
b |
c |
d |
e |
f |
g |
h |
i |
j |
k |
l |
m |
n |
ñ |
o |
p |
q |
r |
s |
t |
u |
v |
w |
x |
y |
z
|
Ismijiet ta 'l-ittri bl-Ispanjol
|
a |
be |
ce |
de |
e |
efe |
ge |
hache |
i |
jota |
ka |
ele |
eme |
ene |
eñe |
o |
pe |
cu |
erre |
ese |
te |
u |
uve |
uve doble |
equis |
ye |
zeta
|