შუშის ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის საკათედრო ტაძარი

ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის კათედრალი

ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის კათედრალი (სომხ. Սուրբ Ամենափրկիչ մայր տաճար, Surb Amenap′rkich mayr tachar) ასევე, ვნობილი, როგორც ყაზანჩეცოცი — სომხური სამოციქულო საკათედრო ტაძარი აზერბაიჯანის ქალაქ შუშაში. საკათედრო ტაძარი არის სომხური სამოციქულო ეკლესიის მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის ეპარქიის კათედრა.

ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის საკათედრო ტაძარი აიგო 1886-1887 წლებში. იგი 1888 წელს აკურთხეს. საკათედრო ტაძარი აზერბაიჯანელებმა 1920 წლის მარტში შუშის ხოცვა-ჟლეტის დროს დააზიანეს და შემდეგი ათწლეულების მანძილზე დეკადანსს განიცდიდა. მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის დროს აზერბაიჯანი საკათედრო ტაძარს ასეულობით რაკეტისა და სამხედრო შეიარაღების საწყობად იყენებდა. 2020 წლის მთიანი ყარაბაღის ომის დროს საკათედრო ტაძარი აზერბაიჯანელთა შეტევის შედეგად დაზიანდა.[1]

ომის დასრულების შემდეგ, 1998 წელს იგი აღადგინეს. საკათედრო ტაძარი შუშისა და ყარაბაღის ღირსშესანიშნაობას და ყარაბაღელი სომხების სიმბოლოს წარმოადგენს. კათედრალის სიმაღლე 35 მეტრია და ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სომხური ტაძარია მთელს მსოფლიოში.

ისტორია

კათედრალის ხედი 2007 წელს

ისტორიული ჩანაწერების მიხედვით, კათედრალის ადგილას თავდაპირველად პატარა ბაზილიკა მდებარეობდა. XIX საუკუნეში რუსეთის იმპერიის მიერ კავკასიის დაპყრობის შემდეგ შუშა რეგიონის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ქალაქი გახდა.[2] თომას დე ვაალის თქმით, შუშა ბაქოსა და ერევნის, აზერბაიჯანისა და სომხეთის დედაქალაქებზე უფრო მდიდარი და ფართო იყო. ქალაქი ტიფლისთან ერთად კავკასიაში სომხთა კულტურული მოღვაწეობის ერთ-ერთი მთავარი კერა იყო..[3] რუსეთის იმპერიის ჩანაწერებიდან ირკვევა, რომ 1886 წლისთვის ქალაქის მოსახლეობა 27 000 ადამიანს შეადგენდა, რომელთა 57% სომეხი, ხოლო 43% აზერბაიჯანელი იყო.[4] კათედრალის უძველესი ნაწილი, დღევანდელი სამრეკლო კოშკი 1858 წელს აიგო ხანდამირიანცების ოჯახის დაფინანსებით.[2]

კათედრალის მშენებლობა 1886 წელს დიაწყო და 1887 წელს დასრულდა. კათედრალის სახელწოდება წარმოდგება ყაზანჩიდან, ნახიჩევანის მახლობლად მდებარე სოფლის სახელწოდებიდან, რომლის მოსახლეობამაც ტაძრის მშენებლობისთვის საჭირო სახსრები გაიღო. კათედრალი სიმონ თერ-ჰაკობიანცმა ააგო. კათედრალი 1888 წლის 20 სექტემბერს აკუთხრეს.[5] The inscription reads:[6]

არქიტექტურა

კათედრალის ხედი იოანე ნათლისმცემლის ტაძრიდან

კათედრალი გუმბათოვან ბაზილიკას წარმოადგენს, ოთხი აფსიდით. მისი სიგრძე 34.7 მეტრი, ხოლო სიგანე 23 მეტრი. კათედრალის სიმაღლე 35 მეტრია და ერთ-ერთი უდიდესი სომხური ტაძარია. გუმბათი კონუსური ფორმისაა, ლითონისგანაა დამზადებული და 17 მეტრის სიმაღლისაა. სომეხმა არქიტექტორმა, ართაქ ღულიანმა სახურავის პროპორციები გააკრიტიკა, მისი აზრით, ვალოდია ბაბაიანის მიერ შესწორებული სახრურავი ორიგინალ პროპორციასთან შედარებით ზედმეტად მაღალია. ტაძარს სამი იდენტური შეასვლელი აქვს დასავლეთით, სამხრეთითა და ჩრდილოეთით. პორტალებსა და ფანჯრებზე ონრმანეტებია გამოსახული. ტაძრის იატაკი ეჩმიაძინის მონასტრის იმიტაციითაა შექმნილი. კათედრალი აგებული ინოვაციური ტექნოლოგიებისა და ტრადიციული სომხური არქიტექტურული ელემენტების გამოყენებით.

ეკლესიაც და სამრეკლო კოშკიც თეთრი ქვითკირისგანაა აგებული. სამრეკლო კოშკს სამი სართული აქვს და 2 ზარს მოიცავს. სამრეკლოს პირველ სრთულზე ანგელოზთა ქანდაკებებია განთავსებული, რომლებიც საყვირებზე უკრავენ.

მნიშვნელოვანი მოვლენები

სამრეკლო კოშკზე დადგმული ანგელოზის ქანდაკება

2008 წლის 16 ოქტომბერს ლევონ ჰაირაპეტიანის, რუსი ბიზნესმენის სპონსორობით, მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკაში მასობრივი ქორწინების ცერემონია გაიმართა. ამ დღეს 700-მდე წყვილი დაქორწინდა, მათგან 500 ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის კათედრალში, ხოლო 200 - განძასარის მონასტერში.[7][8]

2017 წლის 6 აპრილს სერჟ თანქიანმა კათედრალში ქრისტიანული ლიტურგიული ლოცვა „Lord, have mercy“ შეასრულა.[9][10]

კათედრალი მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის კულტურულ და ისტორიულ ძეგლთა ნუსხაშია შეტანილი.[11] 2001 წელს შუშის სახელმწიფო ისტორიულ-არქიტექტურული ნაკრძალი, სადაც კათედრალი მდებარეობს, იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში შეიტანეს.[12]

ბიბლიოგრაფია

  • Corley, Felix (1998). „The Armenian Church under the Soviet and independent regimes, part 3: The leadership of Vazgen“. Religion, State and Society. 26 (3–4): 291–355. doi:10.1080/09637499808431832.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  • de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York: New York University Press. ISBN 978-0-8147-1945-9. 
  • Vardanyan, Mariam (1998). „Օծվեց Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցին [Consecration of the Ghazanchetsots Holy Savior Cathedral of Shushi]“. Etchmiadzin (სომხური). 54 (7): 113–120. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-11-13. ციტირების თარიღი: 2019-11-06.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  • Hasratyan, Murad (2002). „Շուշիի Ղազանչեցոց Ս. Ամենափրկիչ Եկեղեցի [Ghazanchetsots S. All-Savior Church of Shushi]“, "Քրիստոնյա Հայաստան" հանրագիտարան ["Christian Armenia" Encyclopedia] (hy). Yerevan: Armenian Encyclopedia Publishing. view online
  • Hasratyan, Murad (1982). „Շուշի. Ճարտարապետությունը [Shushi: Architecture]“, Soviet Armenian Encyclopedia Volume (hy). Yerevan, გვ. 601. 
  • Mkrtchyan, Shahen (1988). „Церковь Казанчецоц [Ghazanchetsots Church]“, Историко-архитектурные памятники Нагорного Карабаха [Historical and architectural monuments of Nagorno-Karabakh]. Yerevan: Hayastan Publishing. 
  • Mkrtchian, Shahen; Davtian, Schors (1999) „The Church of Ghazanchetsots“, Shushi: The City of Tragic Fate. Yerevan: Amaras Publishing House. ISBN 9789993010050. 

სქოლიო

  1. ↑ Azerbaijan: Attack on Church Possible War Crime. Human Rights Watch (16 December 2020).
  2. ↑ 2.0 2.1 Vardanyan 1998, p. 114.
  3. ↑ Walker, Edward (2000) „No War, No Peace in the Caucasus: Contested Sovereignty in Chechnya, Abkhazia, and Karabakh“, Crossroads and Conflict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia. Routledge, გვ. 297. ISBN 978-0-415-92273-9. „...Shusha, along with Tbilisi (Tiflis), was at one time one of the two main Armenian cities of the Transcaucasus...“ 
  4. ↑ (1893) Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 года (ru). Tiflis.  view online
  5. ↑ Mkrtchyan 1988, p. 183.
  6. ↑ Mkrtchian & Davtian 1999.
  7. ↑ „Karabakh's Big Wedding Day“. Institute for War and Peace Reporting. 31 October 2008. ციტატა: „The couples were married in the churches of Gandzasar and Kazanchetsots in Shushi.“
  8. ↑ Hayrapetyan, Anahit (23 October 2008). „Nagorno-Karabakh: Mass Wedding Hopes to Spark Baby Boom in Separatist Territory“. EurasiaNet. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 აპრილი 2018. ციტირების თარიღი: 6 ნოემბერი 2019. ციტატა: „Five hundred and sixty couples ended up being married either at St. Ghazanchetsots church or the 13th century Gandzasar monastery, not far from Vank.“
  9. ↑ „Serj Tankian is singing "Lord, Have mercy" in Shushi: Civilnet“. A1plus. 6 April 2017.
  10. ↑ „"Տեր, Ողորմեա"-ն՝ Թանկյանի կատարմամբ՝ Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցում“. civilnet.am (სომხური). 6 April 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 აპრილი 2018. ციტირების თარიღი: 6 ნოემბერი 2019.
  11. ↑ Պետական ցուցակ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների Շուշի քաղաք hy.
  12. ↑ Susha historical and architectural reserve. UNESCO.