მორენა

მორენული წარმონაქმნი (კანადა)
მორენები როკი-მაუნტინზის ეროვნულ პარკში, ანსელ ადამსი, 1941
მორენები მყინვარული ტბის ირგვლივ
გვერდითი მორენა

მორენა (ფრანგ. Moraine)[1] — მყინვარის მიერ გადატანილი ან დაფენილი ნივაციურ-ეგზარაციული და გამოფიტვის პროცესებით წარმოქმნილი ნგრევის დაუხარისხებელი, დაკუთხული პროდუქტი (კაჭარი, თიხნარი, ქვიშნარი).[2] არსებობს მოძრავი და დანალექი (ძველი) მორენები. განვითარებულია ვაკე და მთის რაიონებში. საფარული გამყინვარების არეებში მორენა წარმოდგენილია არაშრეული, დაუხარისხებელი თიხნარით, თიხებით, ქვიშნარით, სხვადასხვა ზომებისა და მომრგვალებულობის ნატეხების არსებობით (ხვინჭიდან და ღორღიდან დაწყებული კაჭარითა და ლოდებით დამთავრებული), რომლის შემადგენლობაშია ადგილობრივი მკვიდრი ქანები და მყინვარების მიერ კვების არედან მოტანილი ერატიკული ლოდები. კაჭარზე დამახასიათებელია ნაღარი ან ნაკაწრი და კაჭარის გრძელი ღერძის გაგნება მყინვარის მოძრაობის მიმართულებით.[3][4]

მთის მყივარების მორენა (ალპები, კავკასიონი, პამირი და სხვა) ვაკე მორენებისაგან განსხვავდება ნატეხი მასალის დიდი რაოდენობითა და დიდი სისქით (რამდენიმე ასეულ მეტრამდე). მორენული დანალექებიდან უფრო მეტადაა გავრცელებული ძირითადი, აბლაციური და ბოლო მორენები. ძირითადი მორენა წარმოიქმნება დაწევისას მყინვარის მიერ გადატანილი ყველა ნატეხი ყინულის ლღობის პროცესში. მეოთხეული საფარული გამყინვარების განვითარების ყოფილ არეებში ისინი ლაბადისებურად ფარავერ ვეებერთელა ტერიტორიებს, რომლებიც აგებენ ბორცვიან მორენულ ვაკეებსა და წარმოადგენენ კარგ ნიშანდების ჰორიზონტს. მათი სიმძლავრე რამდენიმე ათეულ მეტრამდეა. შემადგენლობაში ზოგჯერ ნაშთურებია — მყინვარული საგებიდან მოწყვეტილი ფირფიტები ან სხვადასხვა ხარისხის უფრო მსხვილი, მყინვარის მიერ ათეულ კილომეტრზე გადაადგილებული მკვიდრი ქანებით გათელილი ან დამსხვრეული ბლოკები.[5] ნახევრად წრიული ბოლო მორენული ნაშალის რამდენიმე მწკრივი, რომელიც გარს ეკვრის ძველი მთის მყინვარის ბოლო აუზს მორენული ამფითეატრის სახელწოდებითაა ცნობილი.[3]

აბლაციური მორენა წარმოადგენს ძირითადი მორენის მდნარი წყლით გადარეცხილ ზედა ნაწილს. მას აქვს უფრო ქვიშოვანი, წვრილმარცვლოვანი მასალით გაღარიბებული შედგენილობა. ნატეხები უფრო მომრგვალებულია. ბოლო, ან კიდური მორენა ყალიბდება მყინვარული კიდის ხანგრძლივი დგომის შედეგად, სადაც მყინვარის მიერ მოტანილი მასალის გადმოტვირთვა ხდება. რელიეფში წარმოქმნის ზვინულებს, მრავალ კმ-ზე გადაჭიმულ სერებსა და შემოკონტურებულ მყინვარის ენებს.[3]

გამოყოფენ ნაყარ და დაწნევის ბოლო მორენებს. პირველი წარმოიქმნება ყინულიდან ნატეხების მშვიდი გამოლღობის შედეგად, მეორე — მისი დაწნევით მოძრაობისას, რის შედეგადაც შედგება გადაბეჟილი მორენული მასალისა და ქვეფინილი ქანებისაგან. მყინვარის არათანაბარი უკან დახევისას წარმოიქმნება რამდენიმე სტადიალური ბოლო მორენული სერი. ფართოდ გავრცელებულ მეოთხეულ მორენებთან ერთად, გვხვდება ძველი მორენები — ტილიტები, რომლებიც დაექვემდებარა გამკვრივებასა და ცემენტაციას, ზოგჯერ მეტამორფიზმს (ცნობილია კამბრიუმამდელ და ზედა პალეოზოურის დანალექებში).[3][6][7]

მოძრავი მორენა იყოფა ზედაპირულ, შიგა და ფსკერულ მორენებად. ზედაპირული მორენები ყალიბდება ნატეხი მასალისაგან, რომელიც ხეობის კლდოვანი კალთებიდან ეცემა მყინვარის ზედაპირს, ან ყინულის წყებიდან მისი გამოლღობის შედეგად. ჩვეულებრივ, ეს მორენები წარმოქმნიან გვერდითი მორენის 2 ზვინულს, რომლებიც გადაჭიმულია მყინვარის ენის გვერდითი კედლის გასწვრივ. მყინვარების შერწყმისას გვერდითი მორენები ერთიანდება ერთ ზვინულში, რომელიც შემდეგ გაივლის ქვემოთ მყინვარის ენის შუაგულში შუა მორენის სახით. შიგა მორენა ჩართულია ყინულის წყებაში და წარმოიქმნება ნატეხების ხარჯზე, რომელიც ფირნული აუზის ფარგლებში ჩამოწოლილია თოვლის ზვავთან, ნაწილობრივ, ზედაპირული და ფსკერული მორენების ხარჯზე.[3]

მყინვარული საფარებისთვის ზედაპირული და შიგა მორენები არ არის დამახასიათებელი, ვინაიდან მათ ზედაპირზე ჩვეულებრივ არ არის აზევებული ყინულით დაუფარავი ზედაპირები (ნუნატაკების გამოკლებით). ფსკერული მორენა შეინიშნება მთის მყინვარებთან და ყინულსაფრებთან და წარმოადგენს საგებიდან მოწყვეტილ ნატეხ მასალას, რომელიც ჩართულია ყინულის ბუნებრივ ფენებში. მორენებში ზოგჯერ ჩართულია ოქროს, პლატინის, ალმასისა და სხვათა ღარიბი ქვიშრობები, რომლებიც წარმოადგენენ მდიდარი ალუვიური და ზღვიური ქვიშრობების კვების წყაროს.[3]

მორენების მიერ უსწორმასწორო რელიეფის ამოვსებით წარმოქმნილ ვაკეს მორენული ვაკე ეწოდება, ხოლო მყინვარის მოქმედებით წარმოქმნილი რელიეფის აკუმულაციური ფორმების ერთობლიობას მორენული რელიეფი.[8]

სქოლიო

  1. ↑ Encyclopedia of Geomorphology. Edited by A.S. Goudie. Volume 1, A–I. 2004.
  2. ↑ Moraine | Encyclopedia Britannica
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Морена | Большая российская энциклопедия. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-02-04. ციტირების თარიღი: 2021-02-16.
  4. ↑ Benn, D.I. and Evans, D.J.A. (1998) Glaciers and Glaciation, London: Arnold
  5. ↑ Hambrey, M.J. (1994) Glacial Environments, London: UCL Press.
  6. ↑ Knight, P.G. (1999) Glaciers, Cheltenham: Nelson Thornes.
  7. ↑ Чу­ма­ков Н. М. До­кем­брий­ские тил­ли­ты и тил­лои­ды. М., 1978
  8. ↑ გეომორფოლოფიური ლექსიკონი, გამომცემლობა ნეკერი, თბილისი, 1996.

Read other articles:

Umeå

Umeåarea urbana Umeå – VedutaVeduta LocalizzazioneStato Svezia RegioneNorrland Contea Västerbotten ComuneUmeå TerritorioCoordinate63°50′00″N 20°15′40″E / 63.833333°N 20.261111°E63.833333; 20.261111 (Umeå)Coordinate: 63°50′00″N 20°15′40″E / 63.833333°N 20.261111°E63.833333; 20.261111 (Umeå) Altitudine12 m s.l.m. Superficie34,15 km² Abitanti89 607[1] (31-12-2016) Densità2 623,92 ab./...

 

First Battle of Middlewich

53°11′34″N 2°26′40″W / 53.19266°N 2.44457°W / 53.19266; -2.44457 Battle during the First English Civil War First Battle of MiddlewichPart of the First English Civil WarDate13 March 1643LocationMiddlewich, England53°11′31″N 2°26′35″W / 53.192°N 2.443°W / 53.192; -2.443Result Parliamentarian victoryBelligerents Royalists ParliamentariansCommanders and leaders Thomas Aston Sir William Breretonclass=notpageimage| Location wi...

 

Loi gaïenne

Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus. Le fond de cet article est à vérifier (mars 2024). Améliorez-le ou discutez des points à vérifier. Si vous venez d’apposer le bandeau, merci d’indiquer ici les points à vérifier. Cet article est une ébauche concernant l’écologie scientifique. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Les lois gaïennes ou lois de...

Синелицый амазон

Синелицый амазон Научная классификация Домен:ЭукариотыЦарство:ЖивотныеПодцарство:ЭуметазоиБез ранга:Двусторонне-симметричныеБез ранга:ВторичноротыеТип:ХордовыеПодтип:ПозвоночныеИнфратип:ЧелюстноротыеНадкласс:ЧетвероногиеКлада:АмниотыКлада:ЗавропсидыКласс:Пт�...

 

Terence Kongolo

Terence Kongolo Informasi pribadiNama lengkap Terence Kongolo[1]Tanggal lahir 14 Februari 1994 (umur 30)Tempat lahir Fribourg, SwissTinggi 1,83 m (6 ft 0 in)Posisi bermain Bek tengahInformasi klubKlub saat ini FeyenoordNomor 15Karier junior000?–2012 FeyenoordKarier senior*Tahun Tim Tampil (Gol)2012– Feyenoord 23 (0)Tim nasional‡2009 Belanda U-15 2 (0)2009–2010 Belanda U-16 4 (1)2010–2011 Belanda U-17 16 (2)2011–2012 Belanda U-18 2 (0)2012–2013 Belanda U-1...

 

New Basket Brindisi

New Basket BrindisiPallacanestro «Stella del Sud» Segni distintivi Uniformi di gara Casa Trasferta Colori sociali Bianco e azzurro Simboli Cervo Inno I biancazzurri han bisogno di noiFranco Zuccaro Dati societari Città Brindisi Nazione  Italia Confederazione FIBA Europe Federazione FIP Campionato Serie A Fondazione 1992 Denominazione New Basket Brindisi Presidente Fernando Marino General manager Tullio Marino Allenatore Dragan Šakota Impianto PalaPentassuglia(3 534 posti) Sito web w...

Division d'Honneur 1912-1913

Division d’Honneur 1912-1913 Competizione Pro League Sport Calcio Edizione 18ª Organizzatore UBSFA Date dal 7 settembre 1912al 10 maggio 1913 Luogo  Belgio Partecipanti 12 Risultati Vincitore  Union Saint-Gilloise(7º titolo) Retrocessioni  RFC LiegiExcelsior SC de Bruxelles Statistiche Miglior marcatore Sylvain Brébart (31) Incontri disputati 132 Gol segnati 537 (4,07 per incontro) Cronologia della competizione 1911-1912 1913-1914 Manuale La Division d'H...

 

1510 en santé et médecine

Chronologies Données clés 1507 1508 1509  1510  1511 1512 1513Décennies :1480 1490 1500  1510  1520 1530 1540Siècles :XIVe XVe  XVIe  XVIIe XVIIIeMillénaires :-Ier Ier  IIe  IIIe Chronologies thématiques Art Architecture, Arts plastiques (Dessin, Gravure, Peinture et Sculpture), (), Littérature () et Musique (Classique)   Ingénierie (), Architecture et ()   Politique Droit   Religion (,)   Science () et Santé...

 

Vyacheslav Volodin

Vyacheslav VolodinAPВячеслав ВолодинPotret Resmi, 2021 Ketua Duma NegaraPetahanaMulai menjabat 5 Oktober 2016PendahuluSergey NaryshkinPenggantiPetahanaAnggota Duma Negara dari Oblast SaratovPetahanaMulai menjabat 5 Oktober 2016Masa jabatan29 Desember 2003 – 21 Oktober 2010Anggota Duma Negara dari Konstituensi Balakovo di Oblast SaratovMasa jabatan19 Desember 1999 – 29 Desember 2003Wakil Kepala Staf I Kepresidenan RusiaMasa jabatan27 Desember 2011&#...

Puncha (community development block)

Community development block in West Bengal, IndiaPunchaCommunity development blockCoordinates: 23°07′23″N 86°39′11″E / 23.123°N 86.653°E / 23.123; 86.653Country IndiaStateWest BengalDistrictPuruliaGovernment • TypeCommunity development blockArea • Total330.11 km2 (127.46 sq mi)Elevation236 m (774 ft)Population (2011) • Total123,855 • Density380/km2 (970/sq mi)Languages&#...

 

周處除三害 (電影)

周處除三害The Pig, The Snake and The Pigeon正式版海報基本资料导演黃精甫监制李烈黃江豐動作指導洪昰顥编剧黃精甫主演阮經天袁富華陳以文王淨李李仁謝瓊煖配乐盧律銘林孝親林思妤保卜摄影王金城剪辑黃精甫林雍益制片商一種態度電影股份有限公司片长134分鐘产地 臺灣语言國語粵語台語上映及发行上映日期 2023年10月6日 (2023-10-06)（台灣） 2023年11月2日 (2023-11-02)（香�...

 

安倍晋太郎

安倍晋太郎安倍晋太郎（攝於1987年4月21日） 日本第112、113任外務大臣任期1982年11月27日—1986年7月22日总理中曾根康弘前任櫻内義雄继任倉成正 日本第42任通商產業大臣任期1981年11月30日—1982年11月27日总理鈴木善幸前任田中六助（日语：田中六助）继任山中貞則 日本第41任内閣官房長官任期1977年11月28日—1978年12月7日总理福田赳夫前任園田直继任田中六助（日语�...

Presidency of the 8th Congress of the League of Communists of Yugoslavia

8th Presidency← 7th9th →Emblem of the League of Communists of Yugoslavia13 December 1964 – 15 March 1969(4 years, 92 days)OverviewTypePolitical organElection1st Session of the Central Committee of the 8th CongressMembersTotal15 members (1964–1966)35 (1966–1969)Newcomers5 members (1964–1966)18 (1966–1969)Old14 members (7th, 1964–1966)17 members (1966–1969)Reelected17 members (1966)12 members (9th) This electoral term of the Executive Committee was ...

 

Twenty-ninth Dynasty of Egypt

398–380 BC ancient Egyptian dynasty Twenty-ninth Dynasty of Egypt398 BC–380 BCSphinx of HakorCapitalMendesCommon languagesEgyptian languageReligion Ancient Egyptian ReligionGovernmentAbsolute monarchyHistorical eraClassical antiquity• Deposition of Amyrtaeus 398 BC• Deposition of Nefaarud II 380 BC Preceded by Succeeded by Twenty-eighth Dynasty of Egypt Thirtieth Dynasty of Egypt The Twenty-ninth Dynasty of Egypt (notated Dynasty XXIX, alternatively 29th Dynasty or Dyna...

 

Lanosterol 14 alpha-demethylase

Protein-coding gene in the species Homo sapiens CYP51A1Available structuresPDBOrtholog search: PDBe RCSB List of PDB id codes3JUS, 3JUV, 3LD6, 4UHI, 4UHLIdentifiersAliasesCYP51A1, CP51, CYP51, CYPL1, LDM, P450-14DM, P450L1, cytochrome P450 family 51 subfamily A member 1External IDsOMIM: 601637; MGI: 106040; HomoloGene: 55488; GeneCards: CYP51A1; OMA:CYP51A1 - orthologsGene location (Human)Chr.Chromosome 7 (human)[1]Band7q21.2Start92,084,987 bp[1]End92,134,803 bp[1]Gene...

Ernst Rüdiger Starhemberg

Austrian nationalist and politician This article is about the 20th century conservative politician. For the 17th century Austrian Fieldmarshal, see Ernst Rüdiger von Starhemberg. PrinceErnst Rüdiger von StarhembergErnst Rüdiger Camillo von Starhemberg in Heimwehr uniformVice-Chancellor of AustriaIn office1 May 1934 – 14 May 1936ChancellorEngelbert DollfußKurt SchuschniggPreceded byEmil FeySucceeded byEduard Baar-BaarenfelsLeader of the Fatherland FrontIn office31 July 1934[...

 

Klosterlechfeld

Klosterlechfeld Lambang kebesaranLetak Klosterlechfeld di Augsburg NegaraJermanNegara bagianBayernWilayahSchwabenKreisAugsburgPemerintahan • MayorPeter Schweiger (CSU)Luas • Total2,80 km2 (110 sq mi)Ketinggian561 m (1,841 ft)Populasi (2013-12-31)[1] • Total2.780 • Kepadatan9,9/km2 (26/sq mi)Zona waktuWET/WMPET (UTC+1/+2)Kode pos86836Kode area telepon08232Pelat kendaraanASitus webwww.klosterlechfeld.de K...

 

Adaptive immune system

Subsystem of the immune system This article is about human immunity. For the same concept in botany, see Plant-induced systemic resistance. This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Adaptive immune system – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (March 2024) (Learn how and when to remove this mess...

Aistė Smilgevičiūtė

Lithuanian singer (born 1977) This biography of a living person needs additional citations for verification. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately from the article and its talk page, especially if potentially libelous.Find sources: Aistė Smilgevičiūtė – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (August 2016) (Learn how and when to remove th...

 

Rahanweyn

Somali clan family Main article: Somali peopleRahanweynرحنوينReewinSomali clanTraditional weapons and tools of the RahanweynEthnicitySomaliLocationSomaliaEthiopiaKenyaBranches Digil Mirifle LanguageSomali (Maay dialect)ArabicReligionSunni IslamPart of a series onSomali clans Darod Marehan Absame Ogaden Jidwaq Abaskuul Harti Dhulbahante Majerten Omar Mohamoud Osman Mohamoud Dishiishe Warsangali Lailkase Awrtable Isaaq Arap Ayub Habr Awal Sa'ad Musa Issa Musa Garhajis Habr Yunis Eidagale...