ქვემო საქსონია (გერმ.Niedersachsen) — მხარე გერმანიაში, ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში. ფართობის მიხედვით მეორე ფედერალური მხარეა გერმანიაშიბავარიის შემდეგ. მხარის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი ჰანოვერი. შეიქმნა 1946 წელს ძველი ჰანოვერის, ბრაუნშვაიგის, ოლდენბურგის და შაუმბურგ-ლიპეს შერწყმით.
ფართობი — 47.,3 ათასი კმ2,
მოსახლეობა — 7.960 ათასი, პროტესტანტი 75 %, კათოლიკე 20 %
ქვემო საქსონიაში სამხრეთიდან/სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან ჩრდილოეთისაკენ/ჩრდილო-დასავლეთისაკენ მიედინება მდინარეები: ემსი, ვესერი, ალერი და ელბე.
უმაღლესი მწვერვალია ვურმბერგი (971 მ) ჰარცში. მთებისა და გორაკ-ბორცვების უმრავლესობა მხარის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარეობს. ყველაზე დაბალი წერტილი, რომელიც ზღვის დონემდე 2,5 მეტრზე მდებარეობს, სოფელ ფრეეპსუმთანაა.
ქვემო საქსონია მოქცეულია ევროპისზომიერ კლიმატური სარტყყლის დასავლეთი ქარების ზონაში და წარმოდგენილია გარდამავალი ჰავა დასავლეთ ევროპის ზღვისა და აღმოსავლეთ ევროპის კონტინენტურ კლიმატს შორის. ამ გარდამავლობის გამო, მაშინ, როდესაც ჩრდილოეთში ატლანტიკური და სუბატლანტიკური კლიმატია, წლის განმავლობაში ტემპერატურის დაბალი ამპლიტუდით, სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი უფრო კონტინენტური ჰავით ხასიათდება, რაც იწვევს დიდ სხვაობას ზამთრისა და ზაფხულის ტემპერატურებს შორის, ასევე დაბალ და წელიწადის სხვადასხვა დროს განსხვავებულ ნალექიანობას. სუბკონტინენტური მრავალფეროვნება ყველაზე შესამჩნევია ვენდლანდში, ვესერის მთიანეთსა და ჰელმშტედში. ჰარცში აღნიშნულია ყველაზე მაღალი ნალექიანობა. წლიური საშუალო ტემპერატურაა 8 °C (7,5 °C ალტენ-ლანში და 8,5 °C კლოპენბურგის რაიონში).
გარდა ადმინისტრაციული საზღვრებისა, ქვემო საქსონიას გარე საზღვარიც აქვს ნიდერლანდებთან და ეკუთვნის ჩრდილოეთის ზღვის გერმანული ნაწილის სანაპირო.
ისტორია
ქვემო საქსონიის დაარსებამდე
ჰანოვერის სამეფო (1815–1866), ბრაუნშვაიგის საჰერცოგო, ოლდენბურგის დიდი საჰერცოგო და შაუმბერგ-ლიპეს სამთავრო XIX საუკუნეში
ტერმინი „ქვემო საქსონია“, როგორც რეგიონის სახელი, ძალიან ძველია. დღევანდელი ქვემო საქსონიის სახელი და გერბი მომდინარეობს ძველი გერმანული ტომებისგან - საქსონებისაგან, რომლებიც ხალხთა დიდი გადასახლების დროს, III საუკუნეში საკუთარი სამშობლოდან - ჰოლშტაინიდანელბეს გავლით სამხრეთისკენ ჩამოსახლდა, იქ სადაც დღევანდელი ჩრდილო-დასავლეთი გერმანია მდებარეობს. დაახლოებით VII საუკუნისთვის მათ დაიკავეს საცხოვრებელი ადგილები დღევანდელ ქვემო საქსონიასა და მის მოსაზღვრე რაიონებში (საქსონია-ანჰალტისა და ვესტფალენის სასაზღვრო ტერიტორიები). საქსონურ ტომთა საცხოვრებელი ტერიტორია დაახლოებით 60 გაუდ იყოფოდა. საქსონთა გავრცელების არეალში არ შედიოდა ფრიზები.
ადგილობრივ მცხოვრებთა ენა არის ქვემო საქსონური, ერთ-ერთი სახესხვაობა ქვემო გერმანული ენისა. თავსართი ქვემო (გერმ. Nieder) უკვე შუა საუკუნეებიდან გვხვდება (ქვემო საქსონიის იმპერია) და განასხვავებს ძველ საქსონიას ახალი, „ზემო საქსონიად“ წოდებული სამთავროსაგან. დღევანდელი ქვემო საქსონიის დიდი ნაწილი საღვთო რომი იმპერიის დროს ქვემო რაინ-ვესტფალიის რაიონში შევიდა.
დღევანდელი ქვემო საქსონიის ტერიტორიაზე არსებობდა პატარ-პატარა სამთავროები, საკუთარი დინატსიებით. ამ სამთავროების უმრავლესობას შეიცავდა ბრაუნშვაიგ-ლიუნებურგის საჰერცოგო. ყველაზე დიდხანს საკუთარი თვითმყოფადობა ავტონომიის სახით შეინარჩუნეს ჰანოვერის სამეფომ და შაუმბურგ-ლიპემ (1919 წლიდან მათ თავისუფალი მხარეების/მხარეების სტატუსი მიენიჭათ).
უახლესი ისტორია
დადგენილება №55
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ თანამედროვე ქვემო საქსონიის ტერიტორია მთლიანად ბრიტანულ ზონაში მოექცა. 1946 წლის 23 აგვისტოს მიღებული N46 დადგენილობით ყოფილი პრუსიის პროვინციის - „ჰანოვერის“ სახელწოდების მიხედვით, დღევანდელ ქვემო საქსონიას ჰანოვერის მიწა ეწოდა. ჰანოვერის მიწა შეიქმნა ბრაუნშვაიგის, ოლდენბურგისა და შაუმბერგ-ლიპეს გაერთიანებით.
1946 წლის 8 ნოემბრის N55 დადგენილებით ჰანოვერის მიწის საფუძველზე დაარსდა ქვემო საქსონიის მიწა, დედაქალაქით - ჰანოვერი. ამასთან, მოხდა გარკვეული ტერიტორიული ცვლილებებიც:
1946 წლის 9 დეკემბერს პირველად შეიკრიბა ქვემო საქსონიის ლანდესტაგი (სამხარეო პარლამენტი), რომელიც იყო არა არჩეული, არამედ ბრიტანული ადმინისტრაციისაგან დანიშნული. იმავე დღეს ადმინისტრაციამ ჰანოვერის ყოფილი გუბერნატორი, ჰინრიხ ვილჰემ კოპფი ქვემო საქსონიის პირველ პრემიერმინისტრად გამოაცხადა.
ომის შემდგომ წლებში მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენდა დიდი რაოდენობით უსახლკარო ლტოლვილი, რომლებიც მთელი მხარის ტერიტორიაზე თავშესაფარს ეძებდნენ. ქვემო საქსონია მდებარეობდა გერმანელი ხალხით დასახლებული ტერიტორიების უკიდურეს დასავლეთში, ხოლო აღმოსავლეთით ჰქონდა გრძელი საზღვარი საბჭოთა ზონასთან, რაც უსახლკაროთა გადაადგილებას აფერხებდა. 1950 წელსაც კი 730 000 დამატებითი საცხოვრებელი სახლი იყო საჭირო.
ქვემო საქსონიის მხარეში ეკონომიკური წინსვლა განაპირობა ფოლკსვაგენ-ჯგუფის შექმნამ, რომელიც 1945 წლიდან ბრიტანელთა ზედამხედველობის ქვეშ სატრანსპორტო საშუალებებს აწარმოებდა და 1949 წლიდან ახლად დაარსებულ აღმოსავლეთ გერმანულ სახელმწიფოსა (გფრ) და თვითონ ქვემო საქსონიის მიწაზე გაჰქონდა. თუმცა, საერთო ჯამში ქვემო საქსონია წარმოადგენდა იმდროინდელი გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის ეკონომიკურად და სტრუქტურულად სუსტ მხარეს. 1960 წლისთვის მომუშავეთა 20% სოფლის მეურნეობით იყო დაკავებული. სხვა გერმანულ მიწებზე კი ეს რიცხვი 14%-ს შეადგენდა. ეკონომიკისათვის ხელსაყრელ დროსაც, ქვემო საქსონიაში მცხოვრებ უმუშევართა წილი ყოველთვის მეტი იყო ფედერაციის საერთო საშუალო მაჩვენებელთან შედარებით.
1990 წელს პრემიერმინისტრი გახდა გერჰარდ შრედერი. 1993 წლის 1 ივნისს მიიღეს ქვემო საქსონიის ახალი კონსტიტუცია, რომელმაც 1951 წლის „დროებითი კონსტიტუცია“ შეცვალა. ახალი კონსტიტუცია ხალხს ნებას რთავდა თავისუფალი გადაწყვეტილების მიღებასა და რეფერენდუმში მონაწილეობას.
წინათ ჰანოვერის კუთვნილი ამტ-ნოიჰაუსი მაშინდელი დასახლებებით (დელინი, ჰაარი, კაარსენი, ნოიჰაუსი (ელბე), შტაპელი, ზიუკაუ, ზუმტე და ტრიპკაუ), ასევე აღმოსავლეთი ნაწილი ახალი ბლეკედესი, ახალი ვენდიშთუნი და ისტორიულად ჰანოვერის კუთვნილი ბოლდამი (გარლიცის მუნიციპალიტეტში) 1993 წლის 30 ივნისს მეკლენბურგ-წინა პომერანიის მხარიდან ქვემო საქსონიის (ლიუნებურგის რაიონის) შემადგენლობაში გადავიდა. ამ დასახლებებისა და მუნიციპალიტეტებისაგან 1993 წლის 1 ოქტომბერს შეიქმნა ახალი, ამტ ნოიჰაუსის მუნიციპალიტეტი.
1998 წელს გერჰარდ გლოგოვსკიმ შეცვალა გერმანიის ბუნდესკანცლერად არჩეული გერჰარდ შრედერი. მაგრამ გლოგოვსკი სხვადასხვა სკანდალების გამო მალევე გადადგა ქვემო საქსონიის პრემიერმინისტრის თანამდებობიდან და მისი ადგილი ზიგმარ გაბრიელმა დაიკავა. 2003 წლიდან კი ქვემო საქსონიის პრემიერმინისტრი კრისტიან ვულფია.
