გვატემალის სამოქალაქო ომი
ცივი ომის ნაწილი
თარიღი	13 ნოემბერი, 1960 — 29 დეკემბერი, 1996
მდებარეობა	გვატემალა
შედეგი	სამშვიდობო ხელშეკრულება
მხარეები
გშპ (1960-1982) გვატემალის ეროვნულ-რევოლუციური კავშირი (1982-1996) ღარიბების პარტიზანული არმია (1972-1996) შეიარაღებული ხალხის რევოლუციური ორგანიზაცია (1979-1996) შეიარაღებული ძალების აჯანყებულები (1962-1996) მხარდაჭერა:  კუბა გვატემალის პოლიცია გვატემალის შეიარაღებული ძალები სამოქალაქო თავდაცვის პატრული მხარდაჭერა:  აშშ
მეთაურები
როლანდო მორანი ლუის ტურსიოსი † მარკო იონი † ლუის ტრეხო ესკვიველი ალეხანდრო დე ლეონი † უმბერტო ალვარადო † ბერნარდო ალვარადო † ხოსე ალბერტო სარდოსა როდრიგო ასტურიასი მიგელ იდიგორასი ალფრედო პერალტა ხულიო მენდესი მანუელ არანა კელ ლაუხერუდი ფერნანდო ლუკასი ეფრაინ რიოს-მონტი სკარ მეხია მარკო სერესო ხორხე სერანო გუსტავო ესპინა რამირო დე ლეონი ალვარო არსუ
ძალები
6000 (1982) 2000-2500 (1986—1987) 1000-2000 (1988) 1500-2000 (1989) 1000 (1992) 800-1100 (1996) გვატემალის შეიარაღებული ძალები 32 000 (1986) 44 200 (1996) სამოქალაქო თავდაცვის პატრული 300 000 (1982)
საერთო დანაკარგები:</big 140 000–200 000 დაღუპული და დაკარგული[1][2][3][4]
გვატემალის სამოქალაქო ომი ვიკისაწყობში

გვატემალის სამოქალაქო ომი (ესპ. Guerra civil de Guatemala) — XX საუკუნის მეორე ნახევარში გვატემალაში მიმდინარე შეიარაღებული კონფლიქტების სერია, რომელიც გამოიწვია 1954 წლის ზაფხულში ამერიკის მხარდაჭერით განხორციელებულმა სამხედრო გადატრიალებამ, რომლის შედეგად პრეზიდენტი ხაკობო არბენს გუსმანი დაამხეს.

1960 წლის 13 ნოემბერს ახალგაზრდა ოფიცრების ხელმძღვანელობით ცენტრალურ ყაზარმებში იფეთქა აჯანყებამ მთავრობის წინააღმდეგ. აჯანყებულებმა ხელში ჩაიგდეს სამხედრო ბაზა საკაპაში. 15 ნოემბერს მათი ამბოხება ჩაახშეს. მიუხედავად ამისა, აქტივისტების უმრავლესობამ მოახერხა ქვეყნის დატოვება და სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ მათი უმეტესობა (ალეხანდრო დე ლეონი, მარიო ანტონიო იონ სოსა, ლუის აუგუსტო ტურსიოს ლიმა, ლუის ტრეხო ესკიველი, ვისენტე ლოარკა...) გაერთიანდა სხვადასხვა ოპოზიციურ ძალასთან, რომლებიც შემდეგ სათავეში ჩაუდგნენ პარტიზანულ ბრძოლებს^[5].

1962 წლის თებერვლის დასაწყისში პარტიზანული მოძრაობის პირველი კერა გაჩნდა ქვეყნის აღმოსავლეთ ნაწილში. მარტის დასაწყისში კი მეორე კერაც დაემატა გვატემალის ცენტრალურ ნაწილში^[6].

მეამბოხეთა არმიის ხელმძღვანელობამ ურთიერთობა დაამყარა კუბის მთავრობასთან^[7]. 1970-იან წლებში რეჟიმთან ბრძოლას შეუერთდნენ მაიას ტომის ინდიელები, მაიას სოფლები სამხედრო-სადამსჯელო ოპერაციების ობიექტი გახდა.

კონფლიქტმა მიიღო არა მხოლოდ სოციალ-ეკონომიკური, არამედ ეთნიკური ხასიათიც. ევროპული წარმომავლობის მსხვილმა მიწათმფლობელებმა და მათთან დაახლოებულმა მეტისმა ლადინოს ხალხმა ისარგებლეს სამოქალაქო ომის ქაოსური ხასიათით და დაიწყეს ინდიელების რბევა-აწიოკება, მიწების ჩამორთმევა და მასობრივი ხოცვა-ჟლეტა.

80-იანი წლების დასაწყისში ქვეყნის ტერიტორიაზე აჯანყებულთა ოთხი ფრონტი მოქმედებდა^[8]:

• ჩრდილოეთის ფრონტი „კაპიტანი ანდროკლეს ერნანდესი“ (პეტენის დეპარტამენტი);
• სამხრეთის ფრონტი „კაპიტანი სანტს სალასარი“ (ესკუინტლის, სანტა-როსას, რეტალულეუს და სუჩიტეპეკესის დეპარტამენტები);
• ცენტრალური ფრონტი (გვატემალა და მისი შემოგარენი);
• დასავლეთი ფრონტი (ჩიმალტენანგოს დეპარტამენტი)

1982 წლის 7 თებერვალს მეამბოხეთა ოთხი ორგანიზაცია გაერთიანდა და ჩამოყალიბდა გვატემალის ნაციონალურ-რევოლუციური ერთობა. 1 ივლისს გენნერალმა ეფრაიმ რიოს მონტმა ქვეყანაში გამოაცხადა საალყო მდგომარეობა და ეროვნული ტელევიზიით გამოსვლისას განაცხადა „ამიერიდან ყოველი აჯანყებული იარაღით ხელში, დაიხვრიტება“^[9].

1984 წელს სამხედრო ხუნტამ მოიწვია ეროვნული ასამბლეა და მიიღო ახალი კონსტიტუცია. 1984-1985 წლების არჩევნების შედეგად ქვეყნის პრეზიდენტი გახდა ქრისტიან-დემოკრატიული პარტიის წარმომადგენელი მარკო ვინისიო სერესო არევალო. 1987 წელს ცენტრალური ამერიკის ქვეყნების პრეზიდენტები შეიკრიბნენ გვატემალის ქალაქ ესკიპულასში, სადაც კოსტა-რიკის პრეზიდენტის ოსკარ არიას სანჩესის ინიციატივით მიიღეს პოლიტიკური შერიგების რეგიონული გეგმა და ხელი მოაწერეს ხელშეკრულებას, რომელიც აცხადებდა დემოკრატიის პრინციპებს კონფლიქტის მოგვარების აუცილებელ პირობად.

თავდაპირველად ამ ხელშეკრულების განხორციელებას პრობლემები შეექმნა, რადგან გვატემალის ნაციონალურ-რევოლუციურმა ერთობამაც და არმიამაც ერთმანეთს დამატებითი პირობები წაუყენეს მოლაპარაკების დაწყებამდე. „ომის ჰუმანიზაციის“ და ეროვნული დიალოგის საქმეში გადამწყვეტი როლი ითამაშა კათოლიკურმა ეკლესიამ. 1990 წელს დაპირისპირებულ მხარეებს შორის ნორვეგიაში დაიწყო მოლაპარაკებები კონფლიქტის დასარეგულირებლად მსოფლიო ლუთერანული ფედერაციის ეგიდით.

1990 წლის მარტში ხელი მოეწერა ოსლოს ხელშეკრულებას, რომელიც ავალდებულებდა მხარეებს მოეძებნათ კონფლიქტის დარეგულირების გზები. 1991 წელს გვატემალის ნაციონალურ-რევოლუციურმა ერთობა მოლაპარაკება დაიწყო მთავრობასთან^[10], თავდაპირველად გვატემალის ეპისკოპოსის, შემდეგ კი გაეროს შუამავლობით.

1994 წელს თავდაცვის მინისტრმა მარიო ენრიკესმა აჯანყებულებს მოუწოდა სამშვიდობო მოლაპარაკებებისაკენ. 1996 წელს დაპირისპირებულ მხარეებს შორის დაიდო რამდენიმე ხელშეკრულება. ამავე წლის დეკემბერში ხელი მოეწერა „მტკიცე და ხანგრძლივი მშვიდობის ხელშეკრულებას“, რომელმაც ბოლო მოუღო სამოქალაქო ომს^[10].

• სამოქალაქო ომების სია

• შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „Guatemalan Civil War“ ვიკისაწყობში.
• Guatemala After the War - Photographs by Jorge Uzon დაარქივებული 2013-01-17 საიტზე Wayback Machine.
• Key agreements in the Guatemalan peace process დაარქივებული 2016-03-03 საიტზე Wayback Machine.
• Guatemala Memory of Silence დაარქივებული 2007-02-02 საიტზე Wayback Machine. report by the Historical Clarification Commission (Truth Commission)
• Bibliography of Human Rights Sources on Guatemala დაარქივებული 2013-02-09 საიტზე Wayback Machine. from Ball, Patrick, Paul Kobrak, and Herbert F. Spirer, "State Violence in Guatemala, 1960-1996: A Quantitative Reflection"
• Guatemala Documentation Project დაარქივებული 2012-07-16 საიტზე Wayback Machine.
• Digital Archive of the Guatemalan National Police Historical Archive
• genocide of the Mayans in Guatemala დაარქივებული 2015-05-16 საიტზე Wayback Machine.