A transubstanciación é, segundo os ensinos da Igrexa católica, a conversión de toda a substancia do pan na substancia do Corpo de Cristo, e de toda a substancia do viño na substancia do seu Sangue. Esta conversión opérase na pregaria eucarística coa consagración, mediante a eficacia da palabra de Cristo e da acción do Espírito Santo. Con todo, permanecen inalteradas as características sensibles do pan e do viño, isto é, as «especies eucarísticas».^[1][2] Significando «especie» para estes efectos, os "accidentes" do pan e do viño: cor, gusto, cantidade, etcétera.

A transubstanciación baséase no sentido literal e inmediato das palabras de Cristo na Última Cea: «Isto é o meu corpo... e o meu sangue» Marcos 14:12-16 16:22-26, Mateo 26:26-28, Lucas 22: 14-23. Aínda que no evanxeo de Xoán non se fai mención á instauración da Eucaristía, Xesús fai mención a dar para comer a súa carne como alimento de vida eterna (Xn 6: 51-58). A doutrina definiuse dogmaticamente no Concilio de Trento, aínda que no Concilio de Letrán IV en 1215 usouse o termo para designar o cambio do pan no corpo de Cristo; a doutrina en si xa figuraba desde o século IV, posto que Cirilo de Xerusalén xa o redactou no catecismo aos catecúmenos.^[3]

Os cristiáns da Igrexa ortodoxa aceptan tamén esta doutrina. Pola súa banda, Lutero aceptou como propia a doutrina da consubstanciación, seguida polas igrexas que derivan da súa reforma.^[4]

As Igrexas da Comuñón Anglicana aceptan a presenza real de Xesús nos elementos consagrados, sen entrar a discutir a maneira en como ocorre este misterio, simplemente baseadas nas palabras de Xesús: «este é o meu Corpo», «este é o meu Sangue».

As demais denominacións protestantes rexéitana argumentando que, para obter a vida eterna, non é necesaria outra cousa que unha fe verdadeira en Xesús; o que eliminaría a necesidade de calquera sacramento.^[5][6]

A doutrina católica da transubstanciación ten a súa base na narración bíblica da Última Cea e na interpretación literal que se fai dela. Baséase nas palabras de Cristo:

"Tomade e comede, isto é o meu corpo. " ... "Tomade e bebede, isto é o meu sangue"

Mateo 26, 26-29; Marcos 14, 22-25; Lucas 22, 14-20

Interpretadas de maneira enfática, sen simbolismos. De feito, o texto orixinal do Evanxeo segundo San Xoán utiliza as palabras gregas "fagon" que en galego significa literalmente "comer". Segundo a esexese católica, os primeiros cristiáns interpretaron deste xeito a celebración da cea do Señor, logo coñecida como Eucaristía, e citan no seu apoio as palabras de San Paulo:

Eu recibín do Señor o que eu mesmo vos transmitín. O Señor Xesús, a noite na que foi entregado, tomou pan e, despois de dar grazas, partiuno dicindo: ‘Isto é o meu corpo, que é entregado por vós. Facede isto na miña memoria’. De igual xeito, tomando a copa, despois de ter ceado, dixo: ‘Esta copa é a Nova Alianza no meu sangue. Todas as veces que bebades dela, facédeo na miña memoria’

1 Cor. 11, 23-25.

E o texto do evanxeo de Xoán:

“A miña carne é verdadeira comida e o meu sangue verdadeira bebida” .

Xn. 6, 55.

Entre os chamados Pais da Igrexa, que para o catolicismo son tanto autoridade como testemuñas da tradición, santo Ignacio de Antioquía menciona a Eucaristía como "a carne do noso Señor Xesucristo",^[7] san Xustino di referíndose ao mesmo tema: "é a carne e o sangue daquel Xesús que se encarnou" e mesmo menciona a súa similitude cos misterios mitraicos,^[8] santo Ireneo de Lión puntualiza: "...porque así como o pan que é da terra, recibindo a invocación de Deus xa non é pan ordinario senón Eucaristía...",^[9] santo Hipólito de Roma: "Cada fiel procure tomar a Eucaristía... É o corpo de Cristo, do cal todos os fieis se alimentan, e non debe de ser desprezado…”^[10] e do mesmo xeito Oríxenes, san Cibrán de Cartago e Firmiliano por citar a autores do tres primeiros séculos.^[11]

No século IV santo Agostiño predica:

"O que vedes, queridos irmáns, na mesa do Señor é pan e viño, pero este pan e este viño, ao engadírselle a palabra, convértese en corpo e sangue de Cristo. Se quitas a palabra, é pan e viño; engades a palabra, e xa son outra cousa. E esta outra cousa é o corpo e o sangue de Cristo. Quita a palabra, e é pan e viño; engade a palabra, e faise sacramento. A todo isto dicides: Amén! Dicir amén é subscribilo. Amén significa que é verdadeiro".^[12]

Sermón 6,3

Sábese, no entanto, que outras tradicións cristiás como os docetas, negaban esta presenza. Do mesmo xeito certos textos de Tertuliano parecen defender a idea dunha presenza simbólica antes que real: "Cristo, tomando o pan e téndoo distribuído aos seus discípulos, fíxoo o seu corpo, ao dicir: Este é o meu corpo, a saber, a figura do meu corpo",^[13] aínda que o texto pode ter outras interpretacións.^[14][15] Segundo os católicos, tanto o ensino da igrexa e a práctica litúrxica (incluídas a das igrexas orientais), testemuñan a crenza na presenza real de Cristo no pan e o viño consagrados. Admiten, con todo, que o termo transubstanciación non era empregado e que a dogma non estaba taxativamente definido. Isto non sucedeu até o século IX, cando nalgúns mosteiros debateuse sobre a presenza de Cristo nas especies consagradas.

O primeiro escrito en defensa da transubstanciación débese ao monxe beneditino e abade da Abadía de Corbie, Pascasio Radberto na súa De Corpore et Sanguine Domini do ano 831 quen escribe que "na sacra eucaristía o pan convértese no corpo real de Cristo, no mesmo corpo nado de María e crucificado."^[16] Como tal, o termo transubstanciación parece ser utilizado por primeira vez por un discípulo de Berengario, Hildeberto de Lavardin ao redor do 1097.

A Transubstanciación foi declarada como doutrina sobre todo contra as seitas espiritualistas nadas da Igrexa católica no século XII, como os albixenses, cátaros ou petrobrusianos, quen atacaban a xerarquía eclesiástica, con iso o poder do presbítero de consagrar e por último a presenza real de Cristo na eucaristía.

O IV Concilio de Letrán en 1215 falou do pan e o viño como "transubstanciados" no corpo e o sangue de Cristo: "O seu corpo e sangue están verdadeiramente contidos no sacramento do altar baixo as formas de pan e viño, sendo transubstanciados o pan e o viño, polo poder de Deus, no seu corpo e o seu sangue."

A doutrina foi reafirmada polo Concilio de Trento a mediados do século XVI, esta vez contra os reformadores afirmando que: "pola consagración do pan e do viño opérase a conversión de toda a substancia do pan na substancia do Corpo de Cristo e de toda a substancia do viño na substancia do seu Sangue; a Igrexa católica chamou xusta e apropiadamente este cambio transubstanciación."^[17]

En efecto, durante a Reforma, a crenza na presenza real de Cristo nas especies de pan e veu foi negada por diversos grupos cristiáns de maneira directa ou indirecta, como Wycliffe, Xoán Calvino, Zwingli, e en certo aspecto Lutero. Este último elaborou a doutrina da consubstanciación como oposta á transubstanciación, que aínda que non negaba a presenza real, facía permanecer a substancia do pan e o viño xunto coa substancia do corpo e sangue de Cristo.

Para explicar e entender a doutrina da transubstanciación empréganse dous termos filosóficos aristotélicos: substancia e accidentes. Substancia é aquilo que fai que unha cousa sexa o que é. "Accidente" corresponde ás propiedades non esenciais dunha cousa e que son perceptibles polos sentidos.

Os partidarios da transubstanciación cren que a substancia do pan cambia, por un milagre e polas palabras da consagración que pronuncia o sacerdote, e convértese na substancia do corpo de Cristo, o pan xa non ten o que o facía pan, agora é o corpo de Cristo. De igual maneira pasa co viño, pero permanecendo os accidentes do pan e o viño como o seu olor, textura, sabor e outros elementos perceptibles. Como a substancia é a de Cristo, calquera pedazo minúsculo contén a Cristo todo enteiro, igualmente calquera pinga do viño. Deste xeito comendo só o pan ou bebendo só o viño cómese ou bébese o corpo enteiro de Cristo.

O Catecismo da Igrexa católica afirma respecto diso:

"A presenza do verdadeiro Corpo de Cristo e do verdadeiro Sangue de Cristo neste sacramento, `non se coñece polos sentidos, di S. Tomás, senón só pola fe, a cal apoáise na autoridade de Deus'. Por iso, comentando o texto de S. Lucas 22,19: `Isto é o meu Corpo que será entregado por vós', S. Cirilo declara: `Non te preguntes se isto é verdade, senón acolle máis ben con fe as palabras do Señor, porque el, que é a Verdade, non minte"

S. Tomás de Aquino, s.th. 3,75,1, citado por Paulo VI, MF 18^[18]

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Transubstanciación

• Royston, E. Diccionario de religiones. Fondo de cultura económica. México, 1994
• Catecismo de la Iglesia Católica Compendio. San Pablo. Santiago de Chile, 2006.

• Consubstanciación
• Viño de misa
• Hostia

• Transubstanciación na Enciclopedia Católica (en castelán)