Segundo a literatura oral o fundador foi Karika, orixinario de Manu'a (actualmente na Samoa Americana), quen chegou a Rarotonga a mediados do século XIII, contemporáneo de Tangiia Nui, fundador da tribo de Takitumu e co que se aliou, ofrecéndolle como esposa a súa filla, Mokoroa ki Aitu. A mediados do século XVIII, Makea Te Patua Kino confire a tres fillos seus un título de ariki, que son a orixe das tres xefaturas actuais da tribo. Desde 1994 o título está en disputa por varias pólas da familia Makea. A sede da dinastía é o Para o Tane, comunmente denominado Palacio Makea, situado no centro de Avarua, preto do antigo koutu de Taputapuatea.
Arikis
De Karika a Makea Te Patua Kino (c.1250-c.1750)
O nome dos arikis entre o século XIII e mediados do século XVIII débense á tradición oral. Recolléronse varias xenealoxías, non sempre coincidentes. A de Henry H. Nicholas, que realizou a comezo da década de 1890, foi recollida do ariki Makea Takau e publicouse no Journal of the Polynesian Society co título de Ko te papa ariki teia mei Avaiki mai, mei roto ia papa. A versión de Stephen Savage, baseada en Tamuera Te Rei, difire notablemente da anterior, mentres que a de Edward Robert Tregear, publicada na obra Maori-Polynesian Comparative Dictionary (1891), se aproxima máis á primeira, aínda que non achega datos do informante.
Makea Nui Tinirau Teremoana Ariki (30 de agosto de 1921-25 de xaneiro de 1939), accedeu ao título con controversia, xa que os mataipo da tribo fixeron saber a súa preferencia por Ngoroio Pori Makea (fillo de Makea Daniela).
Logo da morte de Makea Nui Tapumanoanoa Teremoana Ariki, apareceron numerosos pretendentes ao título pero ningún accedeu legalmente a el a pesar de numerosas tentativas de reconciliación e procesos xudiciais.
Inanui Love Nia, filla de Makea Nui Takau Margaret Ariki e Edward Te Whiti Rongomai Love, morta en outubro de 1996. O Tribunal Supremo das Illas Cook negoulle ao acceso ao título por non consultar ao Potikitaua, o voceiro (va'a tuatua) da xefatura, a pesar de que el mesmo se autotitulara con ese título[6]
Mere Maraea MacQuarrie, a filla máis nova de Makea Nui Teremoana Ariki, foi investida co título e participa nas xuntanzas da Cámara dos Ariki sen xurar o posto.
Nooroa Matua, da liña Sadaraka, afirmou ser investido no Palacio Makea o 14 de agosto de 1998 logo de ser elixido pola súa tribo[7]. Morreu en abril de 2009
Yolande Browne, afirma descender de Putua Ariki, fillo de Rangi Makeakea.[8]. O seu pai, William Parau Browne, reivindicara o título en 1939 diante o Tribunal Supremo logo da morte de Makea Nui Tinirau.
Matapo Oti Oti, orixinario de Mauke mais vivindo en Tahití desde a década de 1970[9].
Upokotoko'a, que descende do ariki Makea Abela.
Stanley (Tutavake) Adam Hunt (Taka'ia Ta'unga) recibiu o 16 de maio de 2009 unha investidura no marae de Oroenga sen recoñecemento polo goberno[10]
Galería
Makea Pori, coa Biblia nunha man e o atributo de xefe (ta'iri) na outra
