Odia

Oriya
ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା — ଓଡ଼ିଆ‎
[[Fitxategi:
|285px]]
Datu orokorrak
Lurralde eremuaOrissa
Hiztunak31 milioi
Ofizialtasuna India (Orissa)
EskualdeaIndia
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza
indoeuropar hizkuntzak
Indo-irandar hizkuntzak
Indoariar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologiaSOV hizkuntza
AlfabetoaOdia (en) Itzuli
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1or
ISO 639-2ori
ISO 639-3ory
Ethnologueory
Glottologoriy1255
Wikipediaor
ASCL5216
IETFor

Odia[1][2] (ଓଡ଼ିଆ odiā) edo Oriya ekialdeko Indian hitz egiten den hizkuntza da. Indiako hizkuntza ofizialetako bat da, Odisha estatukoa alegia. Hizkuntza indoeuroparra da, hizkuntza indo-ariarrek Indiako azpikontinentean sarrera egin zutenean, hizkuntza drabidarrekin kontaktuan geratu zenetako bat, hego-ekialdean, Bengalako golkoan. Alfabeto propioa duen kultura-hizkuntza da.

Indiako 23 hizkuntza ofizialetako bat da, eta horien artean, hizkuntza klasiko izendapen ofiziala duen 7 hizkuntzetako bat da.

Izena

Euskaltzaindiak Oriya izena ontzat eman zuen urte berean[1], 2011n, Indiako estatu honetako agintariek beren herri eta hizkuntzaren transliterazio forma berriak gomendatu zituzten, eta Indiako erakundeek ontzat eman zituzten, Orissa (herrialdea) eta Oriya (hizkuntza) formak ordezkatuz Odisha eta Odia izenekin[3].

Sailkapena eta ezaugarri nagusiak

Hizkuntza indoeuroparra da, indoariar multzokoa, Indiako hizkuntza indoeuropar nagusiak bezala, eta hizkuntza hauen aurrekari historikoen (sanskritoaren eta prakritoaren) aztarnak gordetzen ditu.

Duela 1.500 urteko Odra izeneko aldaera prakritoaren ondorengoa da Odia hizkuntza, eta azken mila urteko eboluzioa dokumentatua dago, hizkuntza idatzia izan baita tarte horretan.

Sanskritoaren ezaugarri indoeuropar tipiko ugari gordetzen ditu[4]: kasu sistema gorde du nagusiki (nahiz eta bokatiboa eta nominatiboa, alde batetik; eta akusatiboa eta datiboa, bestetik, elkartu diren). Hiru genero ditu (maskulinoa, femeninoa eta neutroa), baina ez da genero gramatikala, baizik eta semantikoa, arrak eta emeak bereizteko balio du, baina ez hiztegiko elementu orokorretarako hala nola gazteleraz (luna femeninoa, eta sol maskulinoa: halakorik ez dago odian). Bi zenbaki gramatikal daude, singularra eta plurala. Eta aditz formak hiru denbora nagusitan jokatzen dira (orainaldia, lehenaldia eta geroaldia), gainerako batzuk aditz laguntzailez osatzen direlarik.


Zenbakien izenak

Oinarrizko zenbakien izen hauek[5] erakusten dute, adibide gisa, lexiko indoeuroparrarekin lotura argia duela hizkuntza honek:

Odia zifra gure zifra Odia hitza translit. ordinala
୦ 0 ଶୂନ୍ୟ/ଶୁନ śūnya/śuna
୧ 1 ଏକ eka ପ୍ରଥମ (prathama)
୨ 2 ଦୁଇ dui ଦ୍ବିତୀୟ (dbitīẏa)
୩ 3 ତିନି tini ତୃତୀୟ (tr̥tīẏa)
୪ 4 ଚାରି cāri ଚତୁର୍ଥ (caturtha)
୫ 5 ପାଞ୍ଚ pāñca ପଞ୍ଚମ (pañcama)
୬ 6 ଛଅ cha'a ଷଷ୍ଠ (ṣaṣṭha)
୭ 7 ସାତ sāta ସପ୍ତମ (saptama)
୮ 8 ଆଠ āṭha ଅଷ୍ଟମ (aṣṭama)
୯ 9 ନଅ na'a ନବମ (nabama)
୧୦ 10 ଦଶ daśa ଦଶମ (daśama)
୧୧ 11 ଏଗାର egāra
୧୨ 12 ବାର bāra
୧୩ 13 ତେର tera
୧୪ 14 ଚଉଦ cauda
୧୫ 15 ପନ୍ଦର pandara
୧୬ 16 ଷୋହଳ ṣohaḷa
୧୭ 17 ସତର satara
୧୮ 18 ଅଠର aṭhara
୧୯ 19 ଊଣେଇଶ ūṇeiśa
୨୦ 20 କୋଡ଼ିଏ/ବିଂଶତି koṛie/biṅśati
୩୦ 30 ତିରିଶ tiriśa
୪୦ 40 ଚାଳିଶ cāḷiśa
୫୦ 50 ପଚାଶ pacāśa
୬୦ 60 ଷାଠିଏ ṣāṭhie
୭୦ 70 ସତୁରୀ saturī
୮୦ 80 ଅଶୀ aśī
୯୦ 90 ନବେ/ନବ୍ବେ nabe/nabbe
୧୦୦ 100 ଶହ/ଶତ śaha/śata
୧୦୦୦୦୦ 100.000 ଲକ୍ଷ lakṣa

Dialekto nagusiak

Oriya/Odia hizkuntza nagusi den lurraldea, more iluna, oro har Odisha estatuaren mugekin bat egiten duena. Arrosa kolorez, Oriya gutxiengo nabarmen baten hizkuntza den eremua.
  • Midnapori Oriya
  • Singhbhumi Oriya
  • Baleswari Oriya
  • Ganjami Oriya
  • Desiya Oriya
  • Sambalpuri Oriya
  • Bhatri Oriya

Idazkera

ī "ଈ" bokal luzearen idazkera.

Oriya hizkuntza berezko Odia alfabetoan idazten da, Kalinga idazkeraz ere ezaguna. Abugida formako alfabeto bat da, bokal eta kontsonanteen konbinazio silabikoak zeinu bereziz idazten dutena.

10. mendean berezko forma hartzen hasi zen, eta Odia hizkuntzaren kanal idatzia izan da alfabeto hau mila urtez. Forma biribilduak dituzte letrek, palmondo hostoetan idaztearen ondorioz, lerro zuzenen bidez idazteak hostoak hauskor bihurtzen dituztelako[6].

Transliterazioa

Bokalak (bere horretan) / goiko marra diakritikoarekin [ā], bokal luzeak
ଅ ଆ ଇ ଈ ଉ ଊ ଋ ୠ ଌ ୡ ଏ ଐ ଓ ଔ
a ā i ī u ū r̥ r̥̄ l̥ l̥̄ e ai o au
Kontsonanteak
କ ଖ ଗ ଘ ଙ
ka kha ga gha ṅa
ଚ ଛ ଜ ଝ ଞ
ca cha ja jha ña
ଟ ଠ ଡ ଢ ଣ
ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa
ତ ଥ ଦ ଧ ନ
ta tha da dha na
ପ ଫ ବ ଭ ମ
pa pha ba bha ma
ଯ ୟ ର ଳ ଲ ୱ
ẏa ya ra ḷa la wa
ଶ ଷ ସ ହ
śa ṣa sa ha
ଡ଼ ଢ଼ କ୍ଷ
ṛa ṛha kṣa
Diakritikoak - Kontsonanteei gehituz, konts + bokal silabak dira / adibideak କ୍ k letrarekin
ା ି ୀ ୁ ୂ ୃ ୄ ୢ ୣ େ ୈ ୋ ୌ
ā i ī u ū r̥ r̥̄ l̥ l̥̄ e ai o au
କା କି କୀ କୁ କୂ କୃ କୄ କୢ କୣ କେ କୈ କୋ କୌ
kā ki kī ku kū kr̥/kru kr̥̄/kru kl̥/klu kl̥̄/klu ke kai ko kau
Zeinuak, puntuazioa
ଂ ଃ ଁ ୍ ଼ । ॥ ଽ ଓଁ ୰
Zenbakiak
୦ ୧ ୨ ୩ ୪ ୫ ୬ ୭ ୮ ୯
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Kultura hizkuntza

Raj Britainiarraren garaian, 1850 urtetik aurrera bereziki, Oriya hizkuntzak krisi moduko bat bizi izan zuen, bengalieraren dialekto edo adar baten gisara ikusia izan baitzen. Hala ere, hizkuntzaren aldeko mugimendu batek erreakzionatu zuen, eta jada britainiarren agintepean, 1936ak, Orissa eratu zen, hizkuntza honen eskualde oinarrizko gisa. Estatu gisa sartu zen Orissa Indiareko errepublika independentean, baina hala ere, hizkuntza ez zen ofizial bilakatu 1954 arte[7]. Orissa/Oriya izenak 2011n aldatu zituzten ofizialki Odisha eta Odia transliterazio zuzenagoetara.

Literatura

Bibhuti Patnaik idazlearen eleberri bat, odia hizkuntzan argitaratua.

14. mendeko Sarala Das poeta kontsideratzen da odia literaturako klasiko nagusia, nahiz eta lehenagoko obrak ere kontsideratzen diren hizkuntza honen adierazgarri, eta batzuk aurrekari ere bai (Charyapada idazkiak, 7-9 mendeak). Klasiko hauek mitololgia hinduarekin daude lotuta batik bat. Era berean, forma poetikoak nagusiki abestuak izateko eratu ziren, izaera musikal handia dute.

19. mendetik, modernotze bat gertatu zen Kabibar Radhanath Ray (1849–1908), Fakir Mohan Senapati (1843–1918) eta Madhusudan Rao (1853–1912) autoreekin, eta haien eskutik eleberria jorratzen hasi zen. 20. mendeko autore ezagunak dira rushna Chandra Kar (1907–1995) eta Muralidhar Mallick (1927–2002).

Zinea

Ekoizpenaren aldetik, bengaleraren ondoren film kopuru handienetakoa sortzen duen Indiako zine industrietako bat da odia hizkuntzakoa, nahiz eta ez izan ezaguna nazioartean. Hasiera batean, bengalerazko zinearen eta Kalkutako ekoizpen indarraren itzalpean garatu zen Odishako zinea, baina 1970tik aurrera bide propioa egin dute bertako ekoizpenek[8].

Hedabideak

19. mendean misiolariekin erlazionatutako agerkariekin hasi zen prentsa odia hizkuntzan. Gero zentzu politiko nazionalistakoak gailendu ziren. Lehen egunkaria, Dainik Asha, 1928an hasi zen argitaratzen Berhampur hirian. Indiaren independentziarekin prentsa asko garatu zen, baina nagusiki politikari zehatzek beren eragina sentiarazteko sortutako agerkariak izan ziren. 1980tik aurrera hori aldatzen hasi zen, asmo komertzialeko prentsa gailentzen hasi zelarik. 2018 urtean, 70 egunkari argitaratzen dira hizkuntza honetan[7].

Prentsaren aldean, irratia ez dago hain garatua, kate gehienak All India Radio sare publikoaren emisorak dira.

Zenbait telebista kate daude odia hizkuntzan, eta Odisha TV (OTV), kable bidezko zenbait katerekin, da enpresa inportanteena. Satelite bidezko lehen katea, ETV Odia, 2002an sortu zen.

Erreferentziak

  1. ↑ a b 38. araua - Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
  2. ↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2011-6-25).
  3. ↑ «Parliament passes bill to change Orissa's name» NDTV.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
  4. ↑ Neukom, Lukas. (2003). A grammar of Oriya. Universität Zürich ISBN 3-9521010-9-5. PMC 53903369. (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
  5. ↑ «Numbers in Odia (Oriya)» omniglot.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
  6. ↑ «Odia (Oriya) alphabet, pronunciation and language» omniglot.com (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
  7. ↑ a b (Ingelesez) Desai, Mira K.. (2021-11-21). Regional Language Television in India: Profiles and Perspectives. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-47008-6. (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
  8. ↑ (Ingelesez) Roy, Piyush. (2022-01-30). Appreciating Melodrama: Theory and Practice in Indian Cinema and Television. Bloomsbury Publishing ISBN 978-93-5435-488-5. (Noiz kontsultatua: 2022-05-09).
Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

Kanpo estekak

Read other articles:

Hapag-Lloyd

Hapag-Lloyd AGJenisAktiengesellschaftKode emitenFWB: HLAGISINDE000HLAG475IndustriTransportasi air Pengapalan peti kemasDidirikan1970; 54 tahun lalu (1970)KantorpusatHamburg, JermanWilayah operasiSeluruh duniaTokohkunci Rolf Habben Jansen (CEO) Mark Frese (CFO) Mark Frese (Anggota Dewan Direksi) Dr. Maximilian Rothkopf (COO) Joachim Schlotfeldt (Direktur Pengadaan) Karyawan12.953[1]Situs webHapag-Lloyd.com Hapag-Lloyd AG adalah sebuah perusahaan transportasi peti kemas dan pengapa...

 

Jatibarang, Jatibarang, Indramayu

JatibarangDesaNegara IndonesiaProvinsiJawa BaratKabupatenIndramayuKecamatanJatibarangKode Kemendagri32.12.13.2006 Luas... km²Jumlah penduduk... jiwaKepadatan... jiwa/km² Jatibarang (Jawa: ꦢꦺꦱꦗꦠꦶꦧꦫꦁ) adalah desa di kecamatan Jatibarang, Indramayu, Jawa Barat, Indonesia. Pranala luar (Indonesia) Keputusan Menteri Dalam Negeri Nomor 050-145 Tahun 2022 tentang Pemberian dan Pemutakhiran Kode, Data Wilayah Administrasi Pemerintahan, dan Pulau tahun 2021 (Indonesia) Per...

 

Bendera Lesotho

Rasio bendera: 2:3 Negara Lesotho mengesahkan bendara barunya pada 4 Oktober 2006, dengan pola garis horisontal biru, putih dan hijau dengan topi Basotho hitam di tengahnya. Rancangan ini, yang diperkenalkan untuk memperingati hari kemerdekaan ke-40 negara itu, dikabarkan dimaksudkan untuk mencerminkan orientasi damai negara itu.[1][2] Bendera-bendera sebelumnya Bendera pertama Lesotho diperkenalkan pada 4 Oktober 1966, hari kemerdekaan penuh Lesotho dari Britania Raya. Bende...

Francis Vals

Pour les articles homonymes, voir Vals. Francis Vals Fonctions Député français 9 décembre 1958 – 26 juin 1974(15 ans, 6 mois et 17 jours) Élection 30 novembre 1958 Réélection 25 novembre 196212 mars 196730 juin 196811 mars 1973 Circonscription 2e de l'Aude Législature Ire, IIe, IIIe, IVe et Ve (Cinquième République) Groupe politique SOC (1958-1967)FGDS (1967-1973) PSRG (1973-1974) Prédécesseur Circonscription créée Successeur Jean Antagnac 5 juillet 1951 – 5 ...

 

Serigala dire

Artikel ini memerlukan pemutakhiran informasi. Harap perbarui artikel dengan menambahkan informasi terbaru yang tersedia. Serigala direRentang fosil: Pleistosen akhir – Holosen awal (125,000–9,500 tahun yang lalu) PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓ Pajangan kerangka, Museum Sejarah Alam Sternberg Klasifikasi ilmiah Kerajaan: Animalia Filum: Chordata Kelas: Mammalia Ordo: Carnivora Famili: Canidae Subfamili: Caninae Tribus: Canini Subtribus: Canina Genus: †AenocyonMerriam, 1918[1&...

 

StumpWM

StumpWMStumpWM, a window manager in Common LispDeveloper(s)Shawn BettsStable release23.11[1]  / 26 November 2023 Repositorygithub.com/stumpwm/stumpwm.git Written inCommon LispOperating systemUnix-likeTypeWindow managerLicenseGPL-2.0-or-later[2]Websitestumpwm.github.io StumpWM is a tiling window manager that was created when developer Shawn Betts found ratpoison growing increasingly large and lispy. Intended as a successor to ratpoison, StumpWM is released under the terms ...

Église Saint-Lambert de Vaugirard

Pour les articles homonymes, voir Saint-Lambert. Église Saint-Lambert de Vaugirard Présentation Culte Catholique romain Dédicataire Saint Lambert Type Église paroissiale Rattachement Archidiocèse de Paris Début de la construction 1846 Fin des travaux 1853 Architecte Claude Naissant Style dominant néo-gothique Site web www.st-lambert.fr Géographie Pays France Région Île-de-France Département Paris Ville Paris (Vaugirard avant 1860) Coordonnées 48° 50′ 23″ nord,...

 

Апостол Пётр

У этого термина существуют и другие значения, см. Апостол Пётр (значения). Запрос «Святой Пётр» перенаправляется сюда; см. также другие значения. У этого термина существуют и другие значения, см. Кифа. Апостол ПётрСимон, сын Ионин Святой Пётр,икона VI века.Монастырь Святой...

 

Cyprus Mail

Cyprus MailTypeDaily newspaperFormatBerlinerOwner(s)Cyprus Mail Co LtdFounded1945HeadquartersNicosia, CyprusWebsitecyprus-mail.com The Cyprus Mail is the only English-language daily newspaper published in Cyprus. Established in 1945, it is published every day except Monday, and most of the local articles are available on its website.[1] History With the demise of the Cyprus Times in 1960, the Cyprus Mail remained the only English-language newspaper in Cyprus until the establishment o...

The Mustang

2019 drama film For other uses, see Mustang (disambiguation). The MustangTheatrical release posterDirected byLaure de Clermont-TonnerreWritten by Laure de Clermont-Tonnerre Mona Fastvold Brock Norman Brock Produced byAlain GoldmanMolly HallamStarring Matthias Schoenaerts Jason Mitchell Gideon Adlon Connie Britton Bruce Dern CinematographyRuben ImpensEdited byGéraldine MangenotMusic byJed KurzelProductioncompanies Légende Films France 3 Cinéma[1] Umedia Ufund Canal+ Cine+ Nexus Fact...

 

Phaethon

PhaethonKematian Phaethon (Phaetonis casus), dari Metamorfosis OvidInformasi pribadiOrang tuaHelios dan KlimeneSaudaraPara Heliades Phaethon (/ˈfeɪ.əθən/; bahasa Yunani Kuno: Φαέθων, translit. Phaéthōn, pengucapan [pʰa.é.tʰɔːn]), juga dieja Phaëthon, adalah putra Okeanid Clymene dan dewa matahari Helios dalam mitologi Yunani. Kisah kematian Phaethon sangat terkenal, dimana ia meminta hadiah pada ayahnya untuk diizinkan mengendarai keretanya. Hal tersebut malah...

 

Mặt trận Tây Nam Thái Bình Dương trong Thế chiến thứ hai

Khu vực Tây Nam Thái Bình Dương, theo định nghĩa của Bộ tổng tham mưu Liên quân Hoa Kỳ xtsMặt trận Thái Bình DươngTrung Thái Bình Dương Trận Trân Châu Cảng Cuộc oanh tạc Marshall-Gilbert Không kích Doolittle Đảo Nauru-Ocean Trận Midway Quần đảo Gilbert và Marshall Quần đảo Mariana và Palau Quần đảo Caroline Đông Nam Á Đông Dương 1940 Thái Lan Chiến tranh Pháp-Thái Mã Lai Đông Ấn thuộc Hà Lan Singapore Born...

Canarias-class cruiser

Class of heavy cruiser of the Spanish Navy This article includes a list of references, related reading, or external links, but its sources remain unclear because it lacks inline citations. Please help improve this article by introducing more precise citations. (January 2013) (Learn how and when to remove this message) Canarias during the Spanish Civil War Class overview NameCanarias class BuildersSociedad Española de Construcción Naval in Ferrol Operators Spanish Navy Preceded byAlmira...

 

Chignolo Po

Comune in Lombardy, ItalyChignolo PoComuneComune di Chignolo PoLocation of Chignolo Po Chignolo PoLocation of Chignolo Po in ItalyShow map of ItalyChignolo PoChignolo Po (Lombardy)Show map of LombardyCoordinates: 45°9′N 9°29′E / 45.150°N 9.483°E / 45.150; 9.483CountryItalyRegionLombardyProvinceProvince of Pavia (PV)FrazioniAlberone, Lambrinia, BoscoArea[1] • Total23.1 km2 (8.9 sq mi)Elevation88 m (289 ft)Population&#...

 

Полинезийский треугольник

Полинезийский треугольник Полинези́йский треуго́льник — условный географический район в Тихом океане. Полинезийский треугольник не имеет четких границ, и принято считать, что он находится внутри воображаемых линий, соединяющих Гавайские острова и Новую Зеландию (�...

Interpunct

Typographical symbol, variously used as word delimiter, currency decimal delimiter, etc. Middot redirects here. For the religious tractate, see Middot (Talmud). ·Interpunct ꞏ ‧ ˑ modifier letter middot hyphenation point IPA triangular half colon This page uses notation for orthographic or other linguistic analysis. For the meaning of how ⟨ ⟩, | |, / /, and [ ] are used here, see this page. This article contains special characters. Without proper rendering support...

 

Союз визволення України

Союз визволення УкраїниКраїна  Австро-УгорщинаГолова партії Олександр Скоропис-Йолтуховський Маркіян Меленський Володимир Дорошенко Дмитро ДонцовДата заснування 4 серпня 1914Дата розпуску 1 травня 1918 Сою́з ви́зволення Украї́ни (СВУ) — політична організація, ...

 

Stadion Mestalla

MestallaStadion Kategori 4 UEFA Informasi stadionNama lengkapStadion MestallaNama lamaStadion Luís Casanova (1969–1994)PemilikValencia CFOperatorValencia CFLokasiLokasiAvenida Suecia, s/n 46010Valencia, Wilayah Valencia, SpanyolKoordinat39°28′28.76″N 0°21′30.10″W / 39.4746556°N 0.3583611°W / 39.4746556; -0.3583611KonstruksiMulai pembangunan1923Dibuka20 Mei 1923Biaya pembuatan316.439,20 PtsArsitekFrancisco Almenar QuinzáData teknisPermukaanRumputKapasita...

Lippo Plaza

Office & Retail in Shanghai, ChinaLippo PlazaLocation within ShanghaiGeneral informationTypeOffice & RetailLocationNo.222 Huai Hai Road Middle, Luwan District, Shanghai, ChinaCompleted1998HeightAntenna spire655 feet (200 m)Roof585 feet (178 m)Technical detailsFloor count40Floor area62,000 m²Design and constructionArchitect(s)Frank C Y Feng Design Architect = Kevin Vatche Aslanian, New York, USA Design Principal = Mike Suzuki, New York, USA Lippo Plaza is a 38 floor tower in...

 

Épitaxie par jet moléculaire

Système d'épitaxie par jets moléculaires au laboratoire d'analyse et d'architecture des systèmes à Toulouse (France) L'épitaxie par jets moléculaires (ou MBE pour Molecular Beam Epitaxy) est une technique consistant à envoyer un ou plusieurs jets moléculaires vers un substrat préalablement choisi pour réaliser une croissance épitaxiale. Elle permet de faire croître des échantillons nanostructurés de plusieurs cm2 à une vitesse d'environ une monocouche atomique par seconde. Le ...