Katulo 3

Katulo 3
Jatorria
Egilea(k)Katulo
IzenburuaLuctus in morte passeris
Ezaugarriak
Genero artistikoaolerkigintza
Hizkuntzalatina
Egile-eskubideakjabetza publiko
kronologia
←Catullus 2b (en) Itzuli Katulo 3 →Catullus 4 (en) Itzuli

Katulo 3 Gaio Valerio Katulo poeta erromatarraren poema bat da (K.a. 84 - Ka. 54.) izenik gabeko puella baten ("neska", beharbada Katuloren maitalea zen Lesbia) eta bere maskota txolarreearen arteko harreman maitekorra deskribatzen duena. John Swinnerton Phillimore aditu eta poetak adierazi duenez, "poema honen xarmak, eskuizkribu tradizio ustel batek desitxuratua bada ere, Katuloren liburuko ospetsuenetako bat bihurtu du"[1]. Poema honen metrika hendekasilaboa da, Katuloren poesian ohikoa den forma bat. Latinezko poesiaren artean ezagunenetako bat da[2].

Poema hau, Katuloren beste poema batzuekin batera, antzinatik biziraun zuen Veronan 1300 inguruan aurkitutako eskuizkribu bakar batean. Eskuizkribu horren hiru kopia kontserbatzen dira. XIV. mendeko kopiek – lehen aipatutako "eskuizkribu ustelen tradizioa" – zenbait lekutan olerkiaren jatorrizko idazketari buruzko zalantzekin utzi zituzten adituak, nahiz eta mendeetako erudizioak bertsio kritiko adostua ekarri duen[3]. Katulori buruzko ikerketa izan zen testu kritikaren metodo genealogikoaren lehen aplikazioa.

Jatorrizko eskuizkribuan, Katulo 2 eta Katulo 3 testu beraren parte ziren, baina XVI. mendean biak bereizi ziren.

Testua

Jatorrizko testua[4] eta euskarazko itzulpen posible bat aurkezten dira hemen:

«

lūgēte ō Vĕnĕrēs Cŭpīdĭnēsquĕ
 ēt quāntūm est hŏmĭnūm uĕnūstĭōrŭm.
 pāssēr mōrtŭŭs ēst mĕaē pŭēllaē.
 pāssēr dēlĭcĭaē mĕaē pŭēllaē.
 quēm plūs īlla ŏcŭlīs sŭīs ămābăt.
 nām mēllītŭs ĕrāt sŭāmquĕ nōrăt
 īpsām tām bĕnĕ quām pŭēllă mātrĕm.
 nēc sēse ā grĕmĭo īllĭūs mŏuēbăt
 sēd cīrcūmsĭlĭēns mŏdo hūc mŏdo īllūc
 ād sōlām dŏmĭnam ūsquĕ pīpĭlābăt.
 quī tūnc īt pĕr ĭtēr tĕnēbrĭcōsŭm
 īllūc ūndĕ nĕgānt rĕdīrĕ quēmquăm.
 āt uōbīs mălĕ sīt mălaē tĕnēbraē
 Ōrcī. quae ōmnĭă bēllă dēuŏrātĭs.
 tām bēllūm mĭhĭ pāssĕrem ābstŭlīstĭs.
 ō fāctūm mălĕ. ō mĭsēllĕ pāssĕr.
 tŭā nūnc ŏpĕrā mĕaē pŭēllaē
 flēndō tūrgĭdŭlī rŭbēnt ŏcēllī.

»
«

Negar egizue, Venus eta Kupidoak,
eta gizon atsegin guztiok:
nire maitearen txolarrea hil egin da.
Txolarrea, nire maitearen gozamena
bere begietara baino gehiago maite zuena;
eztia bezain gozoa zelako eta jabea ezagutzen zuelako
neskatila batek bere ama ezagutzen duen bezain ongi.
Ez zen magaletik mugitzen,
baizik eta bere ingurura jauzi eginez, orain hemen, orain han,
bere jabeari bakarrik kantatzen zion etengabe.
Eta orain, bide ilun horretan doa,
inor itzultzen ez omen den lekura.
Tximista gaiztoak zatitzen ditu, Orkoren iluntasun zorigaiztokoa,
gauza eder guztiak irensten dituztenak!
hain txolarre ederra kendu didate
Oi zori txarra! Zorigaiztoko txolarrea!
Orain zure ahaleginari esker,
nire maitearen begiak bere negarrarekin gorritzen dira.

»

Interpretazioa

Katuloren lanak 1472an inprimatu ondoren, 2. eta 3. poemek eragin berria hartu zuten[5], eta passer hitzaren esanahiari buruzko eztabaida piztu zuten. Zenbait adituk iradoki zuten hitzak ez zuela txolarre bat esan nahi, zakil bat baizik, bereziki Katulo 2ren 2. lerroan "magal" bezala itzultzen bada "bular" hitza[6][7]. Beste aditu batzuek, ordea, uko egin diote iradokizun horri[8]. Pomeroyk iradokitzen du[9] "aldeko" argudiorik argienak Giangranderenak direla, eta "kontrakoenak", Jocelynenak[10][11]. Katulo 3ren irakurketa honek maitasunezko abentura baten amaieraren deskribapena iradokitzen du, eta Katulo 2k, berriz, sexu-jardueren xehetasunak ematen ditu. Hooperren interpretazioan, Katulo 3 atsekabea da aldi baterako ezintasun bati buruz[7].

Katulo 2 eta 3n passer hitza zakilarentzako eufemismo bat delako ideia, itxuraz, Antzinate klasikotik dator (ik. Martzial bere "Katuloren txolarrearekin emango dizuet"); jakintsuek interpretazio horri buruz hitzez hitz eztabaidatzen jarraitu zuten ehunka urtez. XVI. mendearen erdialdean Muretusek Politianoren aurka idatzi zuen, passer kode lizun bat zela proposatu zuena. Eztabaida hiztegi latinoetara ere iritsi zen, eta XIX. mendearen amaieran, Harpers' Latin Dictionaryk passer hegaztien portaera bereziki lizuna aipatzen du. Elerickek Katulok zentzu bikoitzaren maisu gisa duen izen onari egozten dio eztabaidaren luzetasuna, eta interpretazio eufemistikoari eusten dion itzulpena proposatzen du.

Ingleheartek dio passeren interpretazio sexuala "ez dela ezinezkoa" (euskaraz ere erabil daiteke txoritxo), eta, Martzialek hartutako jarreraz gain, Meleagroren epigramaren antzeko irakurketa bat egiten du erbi baten heriotzari buruz, Katulo 2 honen imitazio bat dela proposatuz[12].

Erreferentziak

  1. ↑ Phillimore, J. S.. (1910). «Passer: Catull. Carm. ii» Classical Philology 5 (2): 217–219. ISSN 0009-837X. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  2. ↑ Goold, G. P.. (1969). «Catullus 3.16» Phoenix 23 (2): 186–203.  doi:10.2307/1086160. ISSN 0031-8299. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  3. ↑ «Wayback Machine» web.archive.org 2006-05-23 (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  4. ↑ «Scanned Catullus 3 Translation - Carmen 3 - Gaius Valerius Catullus (Scanned)» rudy.negenborn.net (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  5. ↑ «PUBLICATIONS» web.archive.org 2006-08-19 (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  6. ↑ «Symbolism in the passer Poems» www.semanticscholar.org (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  7. ↑ a b (Ingelesez) Hooper, Richard W.. (1985-10). «In Defence of Catullus' Dirty Sparrow» Greece & Rome 32 (2): 162–178.  doi:10.1017/S0017383500030485. ISSN 1477-4550. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  8. ↑ Jocelyn, H. D.. (1980). «On Some Unnecessarily Indecent Interpretations of Catullus 2 and 3» The American Journal of Philology 101 (4): 421–441.  doi:10.2307/293667. ISSN 0002-9475. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  9. ↑ Pomeroy, Arthur John. (2003). «Heavy Petting in Catullus» Arethusa 36 (1): 49–60.  doi:10.1353/are.2003.0006. ISSN 1080-6504. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  10. ↑ Adams, J. N.. (1990). The Latin sexual vocabulary. (Johns Hopkins paperbacks ed. argitaraldia) Johns Hopkins University Press ISBN 0-8018-4106-2. PMC 21563948. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  11. ↑ O&#39, Shawn; Bryhim; Vergados, Athanassios. Reconsidering Catullus’ passer. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).
  12. ↑ (Ingelesez) Ingleheart. (2003-01-01). «CATULLUS 2 AND 3: A PROGRAMMATIC PAIR OF SAPPHIC EPIGRAMS?» Mnemosyne 56 (5): 551–565.  doi:10.1163/156852503770735952. ISSN 0026-7074. (Noiz kontsultatua: 2023-04-15).

Kanpo estekak